’s Nachts geteisterd worden door het luchtalarm, ’s ochtends vroeg onderhandelen met de EU. Olha Stefanisjyna, vicepremier voor de Europese Integratie van Oekraïne, heeft geen makkelijke opdracht. Hoe ziet zij de toekomst van haar land, tien jaar na de Maidanopstand?
‘Niemand in Europa is zo vastberaden als Oekraïne’, verklaarde Olha Stefanisjyna onlangs op de Veiligheidsconferentie van München. ‘De oorlog krijgt ons niet klein, maar we hebben de steun van onze partners nodig.’
De mogelijke toetreding van Oekraïne tot de EU leidt al bijna tien jaar tot geweld. In de herfst van 2013 onderhandelden Kiev en Brussel over een associatieovereenkomst. Onder druk van Moskou trok de toenmalige Oekraïense president Viktor Janoekovitsj zich op het laatste moment terug.
Dit leidde tot de Maidanprotesten: honderdduizenden burgers kwamen in de maanden daarna op straat tegen Janoekovitsj. Het geweld escaleerde in februari 2014 toen sluipschutters demonstranten onder vuur namen. Tussen 18 en 21 februari werden meer dan honderd mensen gedood. Op 22 februari besloot het parlement om Janoekovitsj, die uit Kiev was verdwenen, af te zetten. Kort daarna annexeerde Rusland de Krim en werd de oorlog in Donbas stilletjes aangewakkerd.
Olha Stefanisjyna werkte toen voor het ministerie van Justitie, dat een overeenkomst probeerde te bereiken met de EU. Vandaag leidt ze zelf de toetredingsonderhandelingen.
Tien jaar geleden waren de Maidanprotesten wereldnieuws. Hoe zag u toen de toekomst van uw land?
Olha Stefanisjyna: We hadden nooit verwacht dat de protesten in een oorlog zouden uitmonden. De pijn die we vandaag voelen, is vermengd met de trots dat we bij onze beslissing zijn gebleven. De toetredingsgesprekken zijn een eerbetoon aan iedereen die het leven verloor tijdens de Euromaidan en deze wrede oorlog.
Hoe is uw werk veranderd sinds 24 februari 2022?
Stefanisjyna: Werken in een oorlogssituatie was compleet nieuw voor mij. Plots was iedereen in het kabinet oorlogsminister. In de eerste maanden heb ik vooral humanitaire hulp gecoördineerd en onze bevolking voorzien van voedsel en geneesmiddelen.
Kan Oekraïne lid worden van de EU zolang de uitkomst van de oorlog niet zeker is?
Stefanisjyna: Oekraïne heeft de associatieovereenkomst met de EU getekend na de annexatie van de Krim, Donetsk en Loehansk waren toen al bezet. De overeenkomst bevat geen speciale clausules over territoriale kwesties. We weten inderdaad niet hoelang de oorlog zal duren. Maar dat heeft geen invloed op de lopende onderhandelingen.
Er wordt gezegd dat Oekraïne er tijdens de onderhandelingen op aandringt om de verblijfsregels voor Oekraïners in het buitenland aan te scherpen, opdat ze zouden terugkeren.
Stefanisjyna: We vinden dat de EU hen bescherming moet bieden zolang de oorlog duurt. Toch moeten we bespreken onder welke voorwaarden Oekraïners kunnen terugkeren.
U doelt op de terugkeer van zo’n 650.000 Oekraïense mannen tussen 18 en 60 jaar. Het Oekraïense leger heeft namelijk dringend soldaten nodig.
Stefanisjyna: Iedereen is verantwoordelijk voor de bescherming van ons land en iedereen is gelijk voor de wet, dat is de algemene opvatting in Oekraïne, en ook de mijne. Het zou oneerlijk zijn tegenover de mannen aan het front als we niet op zijn minst de voorwaarden zouden bespreken voor de terugkeer van mannen die zich in het buitenland bevinden.
De EU heeft begin februari een hulppakket van 50 miljard euro goedgekeurd. Waar heeft Oekraïne dat geld het meest voor nodig?
Stefanisjyna: Alle eigen opbrengsten investeren we in het leger. De hulp van de EU, de VS en andere partners dekt andere uitgaven. Salarissen voor leraren en artsen en de pensioenen worden bijvoorbeeld op die manier betaald.
Oekraïne wil aan de talrijke toetredingscriteria van de EU voldoen in tijden van oorlog. Wat zijn de belangrijkste stappen die uw regering al heeft ondernomen?
Stefanisjyna: We hebben een overeenkomst getekend over de liberalisering van het goederentransport, we zijn onderdeel geworden van de Europese elektriciteitsmarkt en we hebben ons beleid afgestemd op de doelen van de groene transitie. We hebben tegelijk structurele hervormingen doorgevoerd, ook om de strijd tegen corruptie aan te gaan.
We zijn intussen onderdeel geworden van de Europese elektriciteitsmarkt en hebben ons beleid afgestemd op de doelen van de groene transitie.
De Europese Commissie beschrijft in haar jongste Oekraïnerapport dat uw land ‘enige vooruitgang’ boekt in de strijd tegen corruptie. Toch waren er onlangs grote schandalen, zoals de vermeende verduistering van 40 miljoen dollar door een Oekraïens wapenbedrijf.
Stefanisjyna: Dat is natuurlijk geen fijn nieuws. De rechtbank moet zich nog uitspreken over deze zaak. Dit voorbeeld toont dat onze instellingen naar behoren werken. Het is een signaal aan iedereen dat er geen straffeloosheid bestaat.
In hetzelfde rapport schrijft de EU over de media in Oekraïne. Sinds de Russische invasie wordt er maar één nieuwsprogramma uitgezonden. Het vertrouwen in het programma is overigens gedaald. Daar komt bij dat een belangrijke inlichtingenofficier moest opstappen nadat aan het licht kwam dat onderzoeksjournalisten werden afgeluisterd. Hoeveel debat kan een samenleving toestaan tijdens een oorlog?
Stefanisjyna: Ik kan daar niet veel over zeggen, omdat het de eerste keer is dat ik een oorlog meemaak. Rusland combineert de bezetting met een hybride en een cyberoorlog. Wat het televisieprogramma betreft, de mensen hebben naast een realistisch beeld ook aanmoediging nodig. De bevolking is vrij om andere kanalen te zoeken via YouTube of Telegram. Elke fout wordt onder de aandacht gebracht.
Door de oorlog schort Oekraïne dit jaar de presidentsverkiezingen op. De meerderheid van de bevolking is het daar mee eens. Maar hoe kunt u voorkomen dat het land in een autocratie verandert?
Stefanisjyna: De Oekraïners hebben de afgelopen decennia meer dan eens voor de democratie gevochten, terwijl Rusland die van ons probeert af te pakken. Het Oekraïense volk garandeert de democratie. Alles wat de president doet of zegt, weerspiegelt hun mening. Ik denk dat de EU zich vooral moet bezighouden met de autocratische tendensen in een aantal Europese hoofdsteden. Die regeringen konden zichzelf sterker maken dankzij Europees geld.
Wat is volgens u, naast de oorlog, het grootste obstakel om toe te treden tot de EU?
Stefanisjyna: De Europese Commissie mag niet zo bureaucratisch te werk gaan. De talloze barrières die de uitbreiding naar de westelijke Balkan in de weg staan, hebben de stabiliteit of de ontwikkeling in de regio niet bevorderd.
Ook in het geval van Oekraïne kunnen de onderhandelingen jaren aanslepen. Wanneer verwacht u lid te worden van de EU?
Stefanisjyna: Ik kan alleen zeggen dat Oekraïne het proces niet zal vertragen. Voor ons zou een toetreding meer veiligheid en de kans op een normaal leven betekenen. Met de aanvraag heeft Oekraïne de aanzet gegeven voor een groter, verenigd Europa. Ik kan de EU alleen oproepen om deze kans te grijpen.
