Zou Vladimir Poetin echt terugdeinzen voor het aanvallen van NAVO-landen? ‘Ik zou er geen geld op verwedden’, zegt Jewhen Hlibowytsky, politicoloog aan de Oekraïense Katholieke Universiteit in Lviv en hoofd van de denktank Frontier Institute.
In welke fase van de oorlog bevinden we ons: bewegen we ons richting het einde of zitten we er nog middenin?
Hlibowytsky: Als Oekraïner zou ik graag kunnen zeggen dat de oorlog zijn einde nadert. Maar dat klopt niet. De oorlog bevindt zich nog altijd in de uitputtingsfase. We zijn niet dicht bij het einde omdat niemand weet hoe dat einde eruit zou zien.
Hoe bedoelt u dat?
Hlibowytsky: Alle partijen hebben met beperkingen te kampen. In het geval van Oekraïne zijn dat het aantal mensen dat beschikbaar is voor het leger, het geld waarmee de oorlog wordt gefinancierd en de slagkracht van bepaalde instellingen. Rusland heeft soortgelijke zwakheden. Het lijkt een onuitputtelijke voorraad mensen en geld te hebben, maar dat is niet het geval. Ook de regeringsvorm is een probleem voor Moskou, omdat streng hiërarchische structuren niet altijd de efficiëntste zijn. En dan zijn er nog externe spelers: China, Iran, het Westen. Ook zij kampen met beperkingen.
Ruslandkenner Maksim Samorukov: ‘Poetins regime staat permanent op instorten’
Over welke beperkingen gaat het?
Hlibowytsky: China bevindt zich waarschijnlijk in de comfortabelste positie. Maar zelfs China voelt de druk van zijn demografische en economische achteruitgang. Het Westen daarentegen, en met name Europa, is het verwende kind in deze oorlog.
De Europeanen proberen een model te behouden waarin ze profiteren van collectieve veiligheid zonder daar zelf aan bij te dragen.
Het verwende kind?
Hlibowytsky: Ja. De Europeanen proberen een model te behouden waarin ze profiteren van collectieve veiligheid zonder daar zelf aan bij te dragen. De Franse president Emmanuel Macron sloeg de nagel op de kop toen hij zei: het Europese project is geen vanzelfsprekendheid. Ik zou zeggen: vrijheid en welvaart zijn geen vanzelfsprekendheden.
Brengt de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne echt de vrijheid van Europeanen in gevaar? Veel Europese kiezers zien dat anders.
Hlibowytsky: Voor de kiezers van vandaag is het gevaar misschien niet tastbaar. Maar over een paar jaar zal dat heel anders zijn. We zouden dan in een wereld kunnen leven waarin veel minder geld beschikbaar is voor sociale uitgaven omdat iedereen moet investeren in defensie en luchtverdediging. Oekraïne is vandaag de dag de veiligheidsleverancier voor het Europese continent. Maar dat begrijpen veel mensen niet omdat ze niet geloven dat Rusland hun land zou kunnen binnenvallen.
Hoe realistisch is dat scenario? Zal Rusland echt proberen andere Europese landen aan te vallen, vooral nadat in Oekraïne al honderdduizenden van zijn soldaten zijn gedood of gewond geraakt?
Hlibowytsky: Rusland heeft duidelijk laten zien dat het de regels niet respecteert. Het heeft geen respect voor instellingen, waarden of menselijkheid. Denk aan hoe de Russische strijdkrachten zich gedragen in de bezette gebieden – ze moorden en plunderen. En zelfs in Rusland worden mensenrechten op verschrikkelijke wijze geschonden. Dit is geen regime waarbij je het gevaar kunt uitzitten en waarvan je kunt hopen dat het zich ooit welwillend zal tonen. Het is vergelijkbaar met kankerpreventie: je herkent het gevaar beter in een vroeg stadium.
Moskou zou de wereld graag laten zien dat de NAVO niets waard is.
Nogmaals: heeft Rusland echt de eetlust om NAVO-landen binnen te vallen, die bescherming krijgen van de Verenigde Staten?
Hlibowytsky: Ik zou er geen geld op verwedden dat zoiets niet kan gebeuren. Wat als een Amerikaanse president zoals Donald Trump er op een dag genoeg van heeft dat een land niet genoeg bijdraagt aan het bondgenootschap? Wil dat land dat risico nemen? Rusland wil de spelregels veranderen. Het is opportunistisch en gaat zo ver als de zwakte van zijn tegenstanders toelaat. Moskou zou de wereld graag laten zien dat de NAVO niets waard is.
Hoe?
Hlibowytsky: Rusland zal blijven grenzen aftasten en overschrijden, eerst met hybride aanvallen: informatieoorlog, verkiezingsinmenging en schendingen van het luchtruim van NAVO-landen. Rusland zal niet stoppen totdat iemand het tegenhoudt. De Baltische staten weten dat, de Polen weten dat. Wij Oekraïners vinden het verbazingwekkend dat iemand daar nog aan twijfelt.
‘Eindelijk zet NAVO de schijnwerpers op Poetin-hulp van Peking’
Welke rol speelt Oekraïne in dit alles?
Hlibowytsky: Europa heeft na de Tweede Wereldoorlog een succesvol model gecreëerd: vrijheid, welvaart, een verzorgingsstaat. Oekraïne, een jonge maar succesvolle democratie, zou een belangrijk element kunnen bijdragen aan die formule: veiligheid. In plaats daarvan kijken velen in het Westen met woede naar Oekraïne.
Voelt u dat uw land woede oproept?
Hlibowytsky: Ja. Veel Europeanen hadden zich genesteld in een comfortzone, een opgeblazen bedrijfsmodel met goedkope veiligheid uit de VS, goedkope Russische energie en goedkope Chinese arbeid. Door zich te verzetten tegen Rusland en niet op te geven, haalt Oekraïne hen uit die comfortzone. Er is geen weg terug naar dat bedrijfsmodel. Dat maakt veel mensen boos.
Hoe lang zal de oorlog nog duren?
Hlibowytsky: Er is geen antwoord op die vraag, omdat we geen gemeenschappelijk doel hebben gedefinieerd. Vanuit Oekraïens perspectief is het doel duidelijk. Maar er is geen overeenstemming met de westerse partners.
Oekraïne moet niet alleen de Russische pijlen raken, maar ook de boogschutters.
Het Oekraïense doel moet volgens u onveranderd blijven: een nederlaag van Rusland?
Hlibowytsky: Rusland moet van het hele Oekraïense grondgebied worden verdreven. Maar dat zal de oorlog niet noodzakelijk beëindigen. Daartoe moet Oekraïne niet alleen de Russische pijlen raken, maar ook de boogschutters. Oekraïne moet de plekken vernietigen waar Russische raketten worden gebouwd, opgeslagen en gelanceerd: fabrieken, magazijnen, logistieke centra. Dat zal de kosten van het conflict voor Rusland zo hoog opdrijven dat zelfs de nationalisten uiteindelijk willen stoppen.
Is dat niet onrealistisch? Oekraïne had onlangs niet alleen een gebrek aan wapens, maar er waren ook grote problemen bij de mobilisatie van soldaten.
Hlibowytsky: De werkwijze van de rekruteringscentra is een van de structurele problemen waarover ik het eerder had. In plaats van duidelijk met de burgers te communiceren, vervielen ze in Sovjet-patronen en werden ze ondoorzichtige ‘zwarte dozen’. Daardoor konden ze minder mensen mobiliseren dan het leger nodig had. Maar de situatie is aanzienlijk verbeterd sinds in het voorjaar de mobilisatiewet werd aangenomen.
Zal er in 2025 een nieuwe mobilisatiegolf komen?
Hlibowytsky: Ik ben geen militaire expert en beschik alleen over gegevens uit de tweede hand. Zoals ik het begrijp moeten we de capaciteit van het leger vergroten. Dat kan op twee manieren: door een veranderde commandostructuur of met buitenlandse troepen. Een van de partners zou bijvoorbeeld kunnen instemmen met het beschermen van de grens met Wit-Rusland. Daardoor zouden extra Oekraïense gevechtseenheden vrijgemaakt kunnen worden.
Welke partner zou dat moeten zijn?
Hlibowytsky: Goede vraag. Ooit opperde Macron dat idee, maar het is nooit gerealiseerd.
Hoe eerder we ons realiseren dat dit geen Oekraïne-oorlog is, maar een Europese oorlog, hoe beter.
U spreekt over NAVO-troepen op Oekraïense bodem?
Hlibowytsky: Niet per se onder een mandaat van de NAVO. Ze zouden deel kunnen uitmaken van een bilaterale overeenkomst. Ik heb het over troepen uit landen die zichzelf willen beschermen tegen Rusland. Hoe eerder we ons realiseren dat dit geen Oekraïne-oorlog is, maar een Europese oorlog, hoe beter.
President Volodymyr Zelensky reisde deze week naar de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties en ontmoet de Amerikaanse president Joe Biden. Hij wil een plan presenteren dat ‘de weg naar een betrouwbare vrede’ moet effenen. Wat verwacht u daarvan?
Hlibowytsky: Ik kan alleen speculeren over de inhoud van het plan. Sommige onderdelen zijn al besproken: een versnelde toetreding tot de NAVO en de voortdurende militaire ondersteuning van Oekraïne. Beide zijn noodzakelijk en dringend. De regering-Biden heeft de historische kans om haar huidige aanpak van stapsgewijze ondersteuning te corrigeren. Die heeft geleid tot de merkwaardige situatie waarin de belangrijkste partner van Oekraïne feitelijk de veiligheidsbelangen van de agressor beschermde.
