Oekraïense oorlogsveteraan: ‘Ik zag hoe de Russen op vrouwen en kinderen schoten. Wat wil je dan dat ik doe?’

Hij evacueerde zijn Oekraïense geboortestad, vocht op de Krim en raakte eind 2023 levensgevaarlijk gewond bij een tankaanval. Dit is het verhaal van Artem Rakitin.

Een schouderpartij als een bankkluis. Een handdruk die een middelgroot zoogdier kan vermorzelen. Een linkeroog dat dwars door je heen kijkt, een bijna geheelde wonde op de plek waar voorheen zijn rechteroog zat. Artem Rakitin (30) is een imposante verschijning, zelfs wanneer hij voor de gelegenheid een loszittend T-shirt heeft aangetrokken.

We spreken Rakitin tussen enkele regenbuien door in een Brussels hotel. Drie dagen geleden liep hij op uitnodiging van actiegroep Promote Ukraine de 20 kilometer van Brussel met een groep Oekraïense oorlogsveteranen. Zijn bezoek aan Brussel is onwezenlijk, vertelt Rakitin. ‘Het is vreemd dat je zonder angst kunt slapen. Het is vreemd dat ik niet elke dag met angst wakker word dat je misschien met een raket beschoten wordt, of dat je positie gebombardeerd wordt. Je hoort hier geen sirenes, geen ronkende drones in de lucht. Ik moet eraan wennen. Maar sinds ik aan het front ben geweest, weet ik: een mens kan overal aan wennen.’

Zoals veel Oekraïners spreekt Rakitin Russisch en Oekraïens door elkaar. Wanneer hij emotioneler wordt, haalt het Oekraïens de bovenhand. Tot voor de Russische invasie had hij een beveiligingsbedrijfje, waarvoor hij zelf vaak als bodyguard optrad. Hij woonde met vrouw en zoontje in Tsjernihiv, een stad op minder dan honderd kilometer van de Russische en de Belarussische grens. ‘Ik had een normaal leven, broer!’ zucht hij. ‘Ik had nooit gedacht dat ik in een oorlog zou vechten.’

Evacuatie

Toen Rusland op 24 februari 2022 de aanval inzette, bracht Rakitin zijn vrouw en zoon zo snel mogelijk in veiligheid. Toen hij terugkeerde naar Tsjernihiv, was de stad al grotendeels omsingeld door het Russische leger. Terwijl hij zich met honderden anderen schrap zette, werd hij door vrienden en kennissen aangezocht: of hij hen kon vertellen hoe hij zijn familie in veiligheid had gekregen, en of hij hen niet kon helpen. ‘De toestand was dramatisch’, vertelt Rakitin. ‘Er werd overal gebombardeerd, overal rondom ons stonden gebouwen in brand. Bepaalde buitenwijken zijn van de aardbodem geveegd, zoals de Russen het later met Bachmoet zouden doen. Tsjernihiv was het schild dat Kyiv beschermde.’

Samen met enkele kameraden werkte Rakitin een plan uit om de stad te evacueren. Uiteindelijk zou hij erin slagen om 26.000 inwoners van Tsjernihiv veilig de stad uit te krijgen. De evacuatie verliep in grote ­mate geïmproviseerd. ‘We gebruikten elk voertuig dat we konden vinden: autobussen, bestelwagens, vlees­wagens, koelwagens, vrachtwagens waarin normaal gezien aardappels of uien werden vervoerd.’

Tijdens de evacuatie reed Rakitin als ‘locomotief’ voor de kolonne uit. Bij het buitenrijden van Tsjernihiv kwam de haastig opgetuigde kolonne in een tank­gevecht terecht tussen het Russische en het ­Oekraïense leger. Omdat de vrachtwagens en bussen op de smalle wegen niet kunnen omdraaien, besloot Rakitin de ­Oekraïense tankformatie tegemoet te rijden. Verschillende voertuigen werden geraakt door granaat­scherven of reden lek. Als bij mirakel raakte niemand ernstig ­gewond, en slaagde hij erin de kolonne in veiligheid te brengen. ‘We hadden geluk dat het Russische leger in 2022 totaal onvoorbereid was. Ze gebruikten nog oude kaarten, ze hadden nauwelijks drones om rond te ­kijken. Ondertussen is zijn ze te duchten tegenstanders. Het zou ons vandaag waarschijnlijk niet meer lukken.’

Maidan

In 2014 stond Rakitin net als tienduizenden andere Oekraïners op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev. Als kleine ondernemer hadden de jaren onder de ­Russischgezinde president Viktor Janoekovytsj voor een totale desillusie gezorgd. ‘Het voelde alsof ­Jankoekovytsj een staatsgreep had gepleegd. Zijn ­bende stal alles. Als je een zaak had, pikten ze soms de helft van je omzet in. Het land werd uit­verkocht. Op de staatstelevisie was er voortdurend FSB-propaganda.’

Nadat het Russische leger zich in april 2022 had teruggetrokken uit de streek rond Kiev en Tsjernihiv besloot Rakitin zich op te geven bij het Oekraïense leger. ‘Ik vond dat het mijn plicht was om te vechten’, vertelt hij. ‘Ik zag hoe onschuldige burgers om het leven kwamen bij luchtbombardementen. Ik zag hoe de ­Russen op vrouwen en kinderen schoten, hoe ze ­plunderden en roofden. Wat wil je dan dat ik doe? Wat moet ik later aan mijn kinderen en mijn kleinkinderen vertellen? Dat de Russen onze steden en dorpen aanvielen, vrouwen verkrachtten en vermoordden, onze koelkasten en wasmachines stalen, en dat ik niets heb gedaan om dat te voorkomen?’

Als lid van de speciale eenheden van de Oekraïense militaire inlichtingendienst nam Rakitin deel aan verschillende spectaculaire operaties. Twee keer was hij op Slangeneiland in de Zwarte Zee, dat op de eerste dag van de oorlog door Rusland werd ingenomen maar eind juni 2022 door Oekraïne werd bevrijd. Hij was zelfs even op de Krim, bij een operatie ‘ter voorbereiding van de terugkeer van de Krim naar Oekraïne’. ­‘Onze Krim’, zegt Rakitin dromerig. ‘Dat was een bijna spirituele ervaring. Ik had het gevoel dat ik helemaal opgeladen raakte, zoals een batterij.’

Tankgranaat

Eind 2023 was Rakitins geluk op. Tijdens een tankgevecht in de buurt van het Noord-Oekraïense stadje Koepiansk, in de regio Charkiv, liep het mis. ‘Ik was er met mijn compagnie opuit getrokken om een verdedigingslijn te herstellen, toen we plots werden aangevallen door twee pantservoertuigen en een tank. Zij waren met een man of veertig, wij met z’n zessen. We konden ze met hulp van God en van onze artillerie terugslaan. Maar ik raakte zwaargewond.’

Tijdens het gevecht raakte een scherf van een tankgranaat Rakitins gezicht. Door de klap verloor hij het bewustzijn. ‘Het is echt zoals in de films: je ziet je leven aan je voorbijgaan. Je ziet vredige beelden: je gezin, je vrouw, je schooltijd, je bruiloft, vrienden. Je denkt aan niets, je denkt niet na, je kijkt de dood in de ogen. Op een vreemde manier is het een heel vredig gevoel. En plots werd dat vredige gevoel onderbroken, en kwam ik weer bij bewustzijn. Ik snapte dat om me heen geschoten werd. Ik dook weg, bad tot God en de heilige maagd en ik bedacht me: dit is het einde. Ik overliep mijn leven. Ik dacht: ik ben nauwelijks 30, wat doe ik hier? Ik heb nog een heel leven voor me, er is nog zo veel dat ik niet heb gedaan.’

Er bestaat een filmpje van Rakitin die half verward bij bewustzijn komt. De rechterhelft van zijn gezicht ligt helemaal open. Hij prevelt enkele woorden, kennelijk in de volle overtuiging dat hij zal sterven. ‘We zullen winnen. Dit is ons land.’

Als bij wonder zou hij het gevecht ook overleven. ‘Ik heb erg veel bloed verloren. Doordat ik rechtop zat, ging er te weinig bloed naar mijn hoofd. Toen ik omviel, kwam er weer bloed naar mijn hoofd, en kwam ik bij bewustzijn.’ Ondanks zijn ­verwondingen strompelde Rakitin 24 uur later, en met behulp van zijn kameraden, tot bij een hulppost. Over de operaties die volgden vertelt hij droog, zonder emotie. ‘Ik heb al heel wat plastische chirurgie ondergaan. Aan deze kant (wijst naar zijn rechteroogkas van zijn hoofd, nvdr) heb ik geen bot meer. Er moet nog een titanium plaat komen.’

Hij toont een foto van het moment waarop hij zijn zoontje weer in de armen sluit. Zijn gezicht is op dat moment bedekt met een bloedige lap stof. ‘Hij was vooral blij om me te zien. Hij begrijpt waarom ik ben gaan vechten. Hij is trots op me. Op school ­vertelt hij aan al zijn vriendjes: mijn vader is sterker dan een tank.’

Over de grote moeilijkheden die het Oekraïense leger heeft om nieuwe rekruten te vinden, is Rakitin begripvol. ‘Ongeveer elk beroep ter wereld is eenvoudiger dan vechten. Het is een avontuur waarin je het allerdierbaarste wat je hebt, kunt verliezen: je leven. Ik snap perfect dat je alles doet om dat te vermijden.’

Maar tegelijk hebben Oekraïners weinig keuze, stelt Rakitin. ‘Als ik niet ga vechten en de Russen staan voor de deur, kan ik mijn familie niet beschermen. We hebben gezien wat er in Loehansk en Donetsk is gebeurd: de Russen nemen de plaatselijke mannen mee en dwingen hen voor het Russische leger te vechten. Als ze weigeren, slaan de Russen hen verrot en bedreigen ze hun families. Ze gebruiken hen als kanonnenvoer. Wie niet voor Oekraïne wil vechten, zal gedwongen worden om voor Rusland te vechten. We hebben als Oekraïners geen andere keuze.’

In het spoor van de bekendste street artist van Charkiv: ‘Humor is de Oekraïense superkracht’

Mobilisatie

Over de grote moeilijkheden die het Oekraïense leger heeft om nieuwe rekruten te vinden, is Rakitin begripvol. ‘Ongeveer elk beroep ter wereld is eenvoudiger dan te vechten. Het is een avontuur waarin je het allerdierbaarste wat je hebt, kunt verliezen: je leven. Ik snap perfect dat je alles doet om dat te vermijden.’

Maar tegelijk hebben Oekraïners weinig keuze, stelt Rakitin. ‘Als ik niet ga vechten en de Russen staan voor de deur, kan ik mijn familie niet beschermen. We hebben gezien wat er in Loehansk en Donetsk is gebeurd: de Russen nemen de lokale mannen mee en dwingen hen voor het Russische leger te vechten. Als ze weigeren, slaan de Russen hen verrot en bedreigen ze hun families. Ze gebruiken hen als kanonnenvoer. Wie niet voor Oekraïne wil vechten, zal gedwongen worden om voor Rusland te vechten. We hebben als Oekraïners geen andere keuze.’

Waarom is Europa zo traag met steun leveren aan Oekraïne?

Kerkrestaurateur

Rakitin vertelt over die keer dat hij een Russische soldaat krijgsgevangen nam. Dat verliep verrassend genoeg respectvol. Hij kijkt me vragen aan. ‘Waarom zou ik hem niet als een mens behandelen? Je moet je vijanden respecteren. Wie zijn vijanden niet respecteert, is geen goede soldaat.’

Hij stelde vast dat veel Russische soldaten écht ­overtuigd zijn van de Russische staatspropaganda, die Oekraïners voorstelt als nazi’s. ‘Veel Russen geloven echt dat alle Oekraïners nazi’s zijn’, zegt ­Rakitin. ‘Ze geloven dat wij kinderen de tong uitrukken wanneer ze Russisch spreken. Ik heb de hele tijd ­Russisch met hem gesproken: “Waar ben je nu met je verwijten? Spreek ik dan geen Russisch met jou? Heb ik jou geslagen? Heb ik jou ook maar iets misdaan?”’

‘Hij huilde’, zegt Rakitin. ‘Hij vertelde me dat hij geen keus had. Dat hij in zijn dorp als ­kerk­restaurateur werkte. Hij zei dat de lokale FSB hem op een dag was komen halen en naar het dichtstbijzijnde rekruteringsbureau had gebracht. Ze plukten hem letterlijk weg uit de kerk waar hij een icoon aan het restaureren was. Hij vertelde me dat hij geen oorlog wilde, dat hij bang was om te schieten, dat hij veel Russen had zien sterven.’ Hij zwijgt, schudt het hoofd. ‘Je moet toch een beetje menselijk met elkaar omgaan.’

Wanneer Rakitin over het einde van de oorlog spreekt, gebruikt hij het woord dat Oekraïners tegenwoordig als afscheidsgroet gebruiken: peremoha, de overwinning. ‘Als dit voorbij is, bouwen we ons land opnieuw op. Samen met Europa en de rest van de ­beschaafde wereld zullen we het kwaad overwinnen. Oekraïne is het schild dat de beschaafde wereld ­beschermt. Rusland mag deze oorlog niet winnen. Dat zou een ramp zijn voor de hele mensheid.’

Grote plannen koestert hij naar eigen zeggen niet meer. Als deze oorlog voorbij is, keert hij terug naar Tsjernihiv, en pikt hij de draad van zijn leven weer op. ‘Ik wil kinderen aanzetten om te sporten. Ik wil hen meegeven dat ze onze Oekraïense cultuur moeten koesteren. Ik wil reizen, de wereld zien. Ik wil opnieuw een normaal leven.’

Is Zelensky nog de juiste man voor Oekraïne?