Oekraïense buitenlandexperte: ‘Rusland is bereid om nog héél lang door te vechten’

Ja, de oorlog in Oekraïne duurt nog wel even, waarschuwt de Oekraïense buitenlandexperte Victoria Vdovytsjenko. ‘Ik merk hier in België wel dat mensen stilaan op hun horloge beginnen te tikken: is die oorlog bijna voorbij? Sorry, maar zo werkt het niet.’

‘Weet u, wij Oekraïners zijn nooit verbaasd door wat de Russen doen. Acht jaar geleden niet, en nu al zeker niet.’ Victoria Vdovytsjenko zegt het met een glimlach die strijdvaardigheid verraadt. We spreken haar op de dag dat in de door Rusland bezette delen van Loehansk, Donetsk, Zaporizja en Cherson pseudoreferenda worden gehouden over aansluiting. ‘Dat is altijd al de Russische strategie geweest: Oekraïens grondgebied inpikken. Rusland probeert Oekraïne af te snijden van de Zwarte Zee en Rusland te verbinden met Transnistrië, dat al sinds 1992 Russische troepen op zijn grondgebied heeft.’

In Oekraïne had Vdovytsjenko een florissante academische carrière. Als professor internationale relaties aan de Borys Grinchenko-universiteit in Kiev geldt ze als een experte in de Europese en Euro-Atlantische integratie. Tegenwoordig is ze verbonden aan de KU Leuven, waar ze onder meer de politieke gevolgen van het pandemiebeleid op politieke partijen onderzoekt. Ze ziet zichzelf nadrukkelijk als een ambassadeur van haar land. ‘Ik kan niet vechten met een wapen. Ik kan enkel vechten met mijn hersenen. Ik ben ervan overtuigd dat mijn land hier op lange termijn sterker uit zal komen.’

Waarom wil Poetin die zogenaamde volksrepublieken net nu annexeren?

Victoria Vdovytsjenko: Het is de enige manier waarop hij aan zijn bevolking kan bewijzen dat hij resultaten boekt. Hij wil tonen dat hij de loop van de geschiedenis kan veranderen. En het speelt ongetwijfeld ook mee dat hij volgende week jarig is. Ik denk dat zijn inner circle hem wat extra grondgebied cadeau wilde doen.

Hij viert zijn verjaardag eveneens met een ‘gedeeltelijke mobilisatie’.

Vdovytsjenko: Gelooft u echt dat die mobilisatie gedeeltelijk is? In Rusland lijkt niemand dat te geloven. Ik ken geen enkele militaire expert die het niet als een algehele mobilisatie ziet.

Veel Russen proberen ondertussen het land te verlaten.

Vdovytsjenko: Ze deden hetzelfde op 24 februari, toen Rusland Oekraïne aanviel. In Oekraïne gebeurde net het omgekeerde: Oekraïners van overal ter wereld keerden terug naar Oekraïne om hun land te verdedigen. Dat zegt toch genoeg?

Wat betekent die mobilisatie voor het verloop van het conflict?

Vdovytsjenko: Rusland zendt een heel slecht signaal naar de internationale gemeenschap. Het maakt duidelijk dat het bereid is om héél lang te blijven doorvechten. De speech die Poetin in Samarkand gaf, op de top van de Shanghai-samenwerkingsorganisatie, kun je interpreteren als een bedreiging voor Oekraïne, Polen, de Baltische staten, en zelfs voor Duitsland. Het Westen moet begrijpen dat het wapens zal moeten blijven leveren, en dat het onmogelijk zal zijn om de oorlog te winnen zonder op Russisch grondgebied te vechten.

Gelooft u dat de mobilisatie het Russische regime aan het wankelen kan brengen?

Vdovytsjenko: Ik geloof niet dat ze voor instabiliteit zorgt. Sinds het begin van de oorlog krijgt Poetin redelijk onveranderlijk 82 procent steun van de bevolking. Die peilingen zijn uiteraard niet betrouwbaar, maar het is ook duidelijk dat de Russen die nu mobilisatie proberen te ontlopen, niet per se vluchten voor Poetin. Veel Russen steunen Poetin ideologisch. Ze vinden het prima dat hij van Rusland opnieuw een sterk land probeert te maken, en staan volledig onverschillig tegenover het leed van de Oekraïners. Ze vluchten alleen omdat ze niet het leger in willen.

Duitsland wil Russen die de mobilisatie ontvluchten asiel aanbieden. Vindt u dat een goed idee?

Vdovytsjenko: Ik denk dat de Duitsers behoorlijk zullen schrikken als ze merken hoe al die Russen zich zullen ge- dragen zodra ze in Duitsland zijn.

Heeft Oekraïne er geen voordeel bij als Russische mannen niet naar het front gaan om Oekraïners te doden?

Vdovytsjenko:(verontwaardigd) Iedereen doet alsof Russen geen andere opties hebben dan naar het front gaan en Oekraïners vermoorden. Die zijn er wel. De Russen die naar Duitsland en naar de rest van Europa gaan, vormen een potentieel gevaar voor de Oekraïners die er wonen. Er zijn nu al meerdere gevallen bekend van Russische mannen die Oekraïense vrouwen in Europa hebben aangevallen.

Wat vindt u van de Europese reacties op de pseudoreferenda?

Vdovytsjenko: Ik vind het bemoedigend dat de Europese leiders inzien dat het Rusland is dat escaleert. Die zogenaamde referenda zijn pure af- persing. Het is goed dat Europa nu inziet dat het zulke zaken niet mag laten passeren. De grootste verdienste komt Ursula von der Leyen toe. Toen Rusland op 24 februari de algehele invasie startte, heeft zij de Europese leiders een voor een opgebeld en gepusht om stappen te zetten. Het grote probleem is dat de nationale leiders niet altijd evenveel leiderschap vertonen, zeker in tijden van verkiezingen.

Wat bedoelt u daarmee?

Vdovytsjenko: Ik merk dat het ook in België een probleem is. Veel politieke leiders verduidelijken niet waarom het belangrijk is om Oekraïne te steunen. Ze leggen niet uit dat het belangrijk is dat Oekraïne een soevereine staat is, die recht heeft op zijn bestaan, zijn cultuur, zijn taal en zijn geschiedenis. Politieke leiders moeten duidelijk maken dat het voortbestaan van Oekraïne niet gelinkt is aan de gasprijs. Ik begrijp volledig dat het zwaar is om twee of drie keer meer te betalen voor je energiefactuur. Maar besef dat véél Oekraïners zelfs geen huis meer hebben om te verwarmen.

Vreest u dat Europa zal beginnen te twijfelen aan zijn steun voor Oekraïne?

Vdovytsjenko: Ik merk hier in België wel dat mensen stilaan op hun horloge beginnen te tikken: is die oorlog bijna voorbij? Sorry, maar zo werkt het niet. Europa moet goed nadenken over de vraag wat ons het meest kost: een overwinning van Rusland of een overwinning van Oekraïne. Stel dat Rusland wint. Denken jullie dan echt dat Rusland zal stoppen aan de Baltische of de Poolse grens? Is Europa bereid om de politieke en economische gevolgen te dragen als Rusland verder gaat dan enkel Oekraïne? (op dreef) Begrijp me goed: ook als Oekraïne wint, zullen de kosten enorm zijn. Maar het is overduidelijk dat Europa meer belang heeft bij een Oekraïense overwinning dan bij een Russische. Fundamenteel gaat het over het voortbestaan van het democratische model. Welke boodschap stuurt Europa als het Rusland laat begaan? Willen Europeanen de komende decennia echt voortdurend bedreigd worden? Willen jullie echt dat Rusland doorgaat met jullie democratieën te ondergraven en het internationaal recht te misbruiken? Als jullie dat niet willen, is de keuze duidelijk: steun Oekraïne.

In Italië lijkt radicaalrechts na de verkiezingen van afgelopen weekend aan de macht te komen. Vreest u dat de Europese steun voor Oekraïne daardoor zal afkalven?

Vdovytsjenko: Eerlijk gezegd maak ik me weinig zorgen over Giorgia Meloni. In juli en augustus was zij de enige oppositieleider die zowel de humanitaire als de militaire steun voor Oekraïne steunde. Ook in haar campagne is ze blijven herhalen dat Oekraïne gesteund moet worden. Als Italië wil leiden, zal ze enige standvastigheid moeten tonen.

Maar Meloni is voor haar coalitie wel aangewezen op de Lega van Matteo Salvini, een zelfverklaarde Poetinfan.

Vdovytsjenko: Het wordt voor Meloni héél moeilijk om die coalitie te behouden. Eigenlijk verschillen Fratelli d’Italia, Lega en Forza Italia in zowat alles van mening. Het zou me verbazen als de volgende Italiaanse regering lang standhoudt.

Vindt u dat Europese leiders goed inschatten wat er gebeurt?

Vdovytsjenko: Ik raad elke Europese leider aan om de Amerikaanse historicus Timothy Snyder te lezen. Of nog beter, en goedkoper: kijk naar zijn colleges op YouTube. Hij legt in zeer verstaanbare taal uit dat Oekraïne en Rusland totaal anders zijn. De verschillen tussen de Oekraïense en de Russische samenleving zijn niet ontstaan in 1991, maar al vele eeuwen geleden.

Bij bepaalde Europese politici bestaat wel een zeker begrip voor de Russische annexatie van de Krim.

Vdovytsjenko: Het blijft me verbazen dat sommige Europeanen meer schijnen te weten van de Oekraïense geschiedenis dan de Oekraïners zelf. Ik ken natuurlijk de verhaaltjes over hoe Krimbewoners zichzelf zogezegd Russisch voelen. Sorry, maar dat zijn non-argumenten. Denkt u dat de Krim-Tataren die door Rusland vervolgd worden pro-Russisch zijn? Als we die logica doortrekken, zou ik erop kunnen wijzen dat er in de Russische republiek Koeban tal van steden en streken zijn die historisch Oekraïens zijn. Hoort u Oekraïne zeggen dat Rostov-aan-de-Don bij Oekraïne hoort?

Een ander argument is dat Chroesjtsjov de Krim in een dronken bui bij Oekraïne heeft gevoegd.

Vdovytsjenko: Voor zover ik weet, is alcoholgebruik geen factor in het internationaal recht. Er is geen enkel wettelijk argument om de Krim als Russisch te beschouwen. Geen enkel.

Wat vindt u van het idee om Rusland uit de VN-Veiligheidsraad te zetten?

Vdovytsjenko: Ik vind het een interessant denkspoor. Als het rechtsstaatsprincipe ons dierbaar is, waarom geldt de wet dan niet voor iedereen? Rusland schendt alle internationale conventies. Waarom moeten we het dan in de Veiligheidsraad tolereren?

Als alle landen die het internationaal recht schenden uit de Veiligheidsraad moeten, zullen we niet alleen Rusland eruit moeten gooien.

Vdovytsjenko: Ik beweer niet dat het probleem wordt opgelost als Rusland uit de Veiligheidsraad wordt getrapt. Maar het is wel een middel om het onder druk te zetten.

Ziet u enige aanzet tot onderhandelingen?

Vdovytsjenko: Echte onderhandelingen vinden alleen plaats wanneer beide kanten bereid zijn om te praten. Dat is momenteel niet zo. Geen van beide kanten wil op dit ogenblik praten.

Nochtans toonde Oekraïne zich in het begin bereid om te praten. Zelensky wilde zelfs het NAVO-lidmaatschap opgeven.

Vdovytsjenko: En hij heeft dat aanbod vaak herhaald. Wij Oekraïners hebben lange tijd geloofd dat zoiets het begin van een oplossing kon zijn, maar dat is duidelijk niet het geval. Het is voor Rusland kennelijk niet voldoende. In maart is er onderhandeld in Wit-Rusland en in Istanboel, maar er is niets van gekomen omdat Rusland tijdens die onderhandelingen Oekraïense burgers bleef vermoorden en geen humanitaire corridor wilde garanderen voor burgers. Dat is het grote probleem: Rusland komt niet met een eisenpakket of met onderhandelingsvoorwaarden. Het geeft niet aan wat het wil bereiken.

Hoe kijkt u naar de toekomst? Waar ziet u zichzelf over vijf jaar?

Vdovytsjenko: Ik hoop dat ik over vijf jaar terug in Oekraïne ben, werkend aan de wederopbouw. Ik ben ervan overtuigd dat deze moeilijke periode ook positieve gevolgen zal hebben voor Oekraïners. Door de oorlog zullen ze in Europa aan goede universiteiten kunnen studeren, talen leren, technieken leren, een netwerk uitbouwen. Tegelijk tonen de Oekraïners aan Europa wat weerbaarheid en aanpassingsvermogen is. Europeanen krijgen door dit conflict meer interesse in Oekraïne. Dat zullen we allemaal kunnen gebruiken als we ons land heropbouwen. Zodra het weer veilig is, keer ik terug.