De Oekraïense arts Julia Pajevska zat drie maanden lang opgesloten in onmenselijke omstandigheden. Dankzij een gevangenenruil met de Russen kwam ze vrij.
Zelfs de president maakte tijd voor haar zaak. ‘Taira’ is weer thuis, kondigde Volodymyr Zelensky half juni in een videoboodschap aan. Het was gelukt om haar vrij te krijgen.
Julia Pajevska, bekend als Taira, wordt in Oekraïne gevierd als een heldin. Sinds 2014, het jaar dat de oorlog in de Donbas begon, heeft ze als arts wellicht honderden levens gered. Ze vertegenwoordigt ook haar land in boogschieten en zwemmen bij de Invictus Games en de Warrior Games, sportwedstrijden voor legerveteranen.
Toen Rusland op 24 februari Oekraïne binnenviel, bevond Pajevska zich in de havenstad Marioepol in het zuiden van het land. Met een bodycam legde ze de gruwel van de aanval op de stad vast. Later gaf ze de beelden aan twee journalisten van het Amerikaanse persbureau AP, die ze de stad uit smokkelden, verborgen in een tampon. Half maart werd Pajevska door Russische troepen in Marioepol gevangengenomen. Drie maanden later werd ze vrijgelaten tijdens een gevangenenruil.
Hoe voelt het om weer vrij te zijn?
Julia Pajevska: Ik ben overgelukkig, maar ik maak me ook zorgen om de jongens en meisjes die achterblijven. Ik probeer alles te doen wat in mijn macht ligt om ervoor te zorgen dat zij ook zo snel mogelijk via een gevangenenruil kunnen vrijkomen.
U was in Marioepol toen de oorlog begon. Hoe was u daar terechtgekomen?
Pajevska: Ik voorzag het medisch personeel in de stad van apparatuur en medicijnen. Normaal gezien zou ik dat via de post hebben gedaan, maar een bevriende vrijwilliger was op weg naar Marioepol en had in zijn auto met medicijnen en materiaal ook nog een plaatsje voor mij. Ik was niet van plan in Marioepol te blijven, ik wilde meteen terugkomen omdat ik aan het trainen was voor de Invictus Games. Ik had wel een vermoeden dat de oorlog zou uitbreken, maar ik had niet verwacht dat het zo snel zou gebeuren en zo hevig zou zijn.
Wanneer besliste u om de oorlog te filmen?
Pajevska: De meeste artsen aan het front gebruiken bodycams. Je kunt de video’s dan later bekijken om te analyseren of je alles goed hebt uitgevoerd. Maar op een gegeven moment kwam ik tot het besef dat er wel heel veel video’s waren en heel veel gewonden. Ik besefte dat het historisch materiaal was, dat niet alleen op medisch vlak waardevol was.
Op een van de filmpjes is te zien hoe een kleine jongen in het ziekenhuis sterft. Hoe voelde u zich op dat moment?
Pajevska: De dood van een kind doet ongelooflijk pijn. Het is een zinloze oorlog: kinderen sterven in mijn armen en ik kan er niets aan doen.
U hebt ook Russische soldaten behandeld. Waarom?
Pajevska: De gewonden zijn voor mij geen vijanden – het zijn patiënten.
Hoe bent u gevangengenomen?
Pajevska: Ik kan niet veel details prijsgeven omdat het onderzoek nog gaande is. Op 15 maart hielden ze bij een van de controleposten van de DNR-militie (DNR verwijst naar de zogenaamde Volksrepubliek Donetsk, een afgescheiden pro-Russische regio in Oost-Oekraïne, nvdr) onze bus naar Zaporizja tegen. Ik had van vrijwillige hulpverleners gehoord dat er een corridor was, maar de bus werd toch tegengehouden.
Hoe werd u behandeld tijdens uw gevangenschap?
Pajevska: De andere gevangenen en ik werden als slaven behandeld. Behalve de kleren die we droegen, namen ze al onze persoonlijke bezittingen af. We werden zowel lichamelijk als geestelijk gefolterd. We werden ondergebracht in gevangeniscellen in een kelder. Slechts één keer in de drie maanden konden we douchen. Er was een vrouwelijke arts die me hielp. Ze was verblind door de Russische propaganda, maar ze gaf me toch de nodige medicijnen om te overleven. Ik ben haar daar dankbaar voor.
U spreekt van fysieke en mentale marteling: waaruit bestond die?
Pajevska: Ik kan nog niets zeggen over het fysieke geweld. Ik werd nadrukkelijk verzocht dat niet te doen.
Vanwege het onderzoek?
Pajevska: Ja. Het psychologische geweld bestond uit allerlei vormen van vernedering: leugens en constante eisen om dingen te bekennen die ik niet had gedaan. Ze wilden me laten bekennen dat ik iemand gedood had, dat ik tot het Azov-regiment behoorde, hoewel ik nooit in dat regiment heb gezeten. Ze wilden dat ik mezelf beschuldigde, zodat ze de video tegen mij zouden kunnen gebruiken.
Op 17 juni werd u vrijgelaten bij een gevangenenruil. Hoe ging dat?
Pajevska: Zonder enige uitleg werd ik in een auto gezet en reden we weg uit Donetsk. Ik vroeg waarheen ze me brachten. Ze antwoordden dat ik werd uitgewisseld. Okay, zei ik gewoon. Natuurlijk was ik opgelucht, maar ik probeerde mijn emoties niet te laten zien in het bijzijn van deze monsters.
U bent op dit moment in Groot-Brittannië. Waarom?
Pajevska: Ik bereid me voor op de Warrior Games, die één keer per jaar in Amerika plaatsvinden. In Oekraïne zijn grote delen van de sportinfrastructuur door de oorlog beschadigd.
Keert u nog als arts terug naar het front?
Pajevska: Alleen als mijn fysieke conditie het weer toelaat.
Door Alexander Sarovic, in samenwerking met Igor Ishchuk, Der Spiegel.
