Obama, Syrië, Saudische moskeeën en een boze Indonesische kont

Obama doet niets of doet te weinig in Syrië, zeggen degenen die vonden dat Bush in Irak te veel deed. Maar waarom deed hij niets? En waarom vangen de VS zo weinig vluchtelingen op?

“Geschiedenis”, legde James Joyce in de mond van zijn alter ego Stephen Dedalus, “is een nachtmerrie waaruit ik probeer te ontwaken”.

Joyce had op het moment dat hij dit schreef vanop enige afstand de Eerste Wereldoorlog zien passeren. De oorlog in Syrië, in beginsel een burgeroorlog, duurt nu ongeveer even lang als die Eerste Wereldoorlog heeft geduurd, en hij is niet minder een nachtmerrie.

Te beginnen aan de top. Het regime van pa en zoon en Assad was nooit iemands model. Sinds hij in 1977 de absolute heerser van Syrië werd, heeft vader Hafez Assad tienduizenden tegenstanders laten omleggen. Hij had het niet voor de Moslimbroeders, en hij had het niet voor Israël. Hij was dodelijker voor de Moslimbroeders dan voor Israël. Zijn grootste gruweldaad was wellicht het platleggen van de stad Hama, met 250.000 inwoners, in 1982. Een radicale tak van de Moslimbroeders begon vanuit Hama een revolte, en 20.000 (voornamelijk) burgerdoden later, was de revolte gebroken. De broer van de dictator had twee jaar eerder ook al eens een bloedbad aangericht in een gevangenis, het was naar verluidt een officieel cijfer, 1.152 doden. De broer ging even uit de bol omdat er een aanslag was gepleegd op Hafez. Met machinegeweren bewapende militairen stonden op het dak. Terwijl soldaten de gevangenen op de binnenkoer dreven, schoot men tot er niemand meer overeind stond.

De Sovjetunie was destijds de grote bondgenoot. Dat is nu het Rusland van Poetin geworden.

12 procent

Toen zoon Bashar in 2000 de overleden Hafez opvolgde, was er enkele maanden sprake van een “lente van Damascus”. Daarna bleek de zoon net zijn vader.

Voor wie geen Moslimbroeder was, geen nationalistische Koerd of niet in de buurt leefde van Moslimbroeders of nationalistische Koerden, voor wie niet op de een of andere grond door een van 10 of zo verschillende geheime diensten werd opgepakt, was het niet eens zo slecht toeven in Syrië.

Het regime was behalve wreed en zelfverrijkend, ook seculier, wat in dit geval betekende dat minderheden, bijvoorbeeld de christenen, relatief ongemoeid bleven. Syrië is een land met vele minderheden.

De familie Assad maakt deel uit van zo’n minderheid, de Alawieten, een wat mysterieuze aftakking van de sjiieten, wat tot op zekere hoogte de bondgenootschap verklaart met Iran en Hezbollah. De Alawieten maken volgens bepaalde schattingen, die nu in ieder geval niet veel meer waard zij, 12 procent van de bevolking uit. Maar onder de Assads kregen die 12 procent buiten proportie macht in leger en burgerbestuur.

De Assads hadden dat met Saddam Hoessein gemeen, dat de leidende groep een minderheid was. Het overwegend sjiitische Irak had een soennitisch bestuur. Het overwegend soennitische Syrië werd geleid door wat de Saudi’s ongelovigen noemen – of erger.

De Assads hadden, zoals Saddam, niet veel goeds te vertellen over democratie.

Zo kwam het dat in 2011, in volle Arabische lente, Syriërs om iets vroegen wat Bashar al-Assad in geen geval wilde geven. En toen de betogers massaal overhoop geschoten werden, brak er een burgeroorlog uit. Die leidt vier jaar later tot een eindeloze vluchtelingenstroom richting Europa.

Geen troepen aan de grond

Dat is de bekende voorgeschiedenis in een notendop.

Had Barack Obama in 2011 moeten tussenkomen? (men kan met evenveel recht de vraag stellen: had Europa in 2011 moeten tussenkomen? had Turkije? had Rusland?)

Obama was, in 2008, onder meer, wellicht vooral, verkozen met de belofte dat hij een einde zou maken aan de oorlogen van zijn voorganger George W. Bush – in Irak en in Afghanistan. Amerika kon zich financieel geen nieuwe oorlogen veroorloven, had hij herhaaldelijk verklaard. De oorlogen van Bush hebben een gigantische financiële put gemaakt. Obama kon zich vooral geen nieuwe Amerikaanse doden permitteren, nadat er 6.700 Amerikanen waren gesneuveld in de twee oorlogen van Bush, waarbij ook 50.000 Amerikaanse gewonden waren gevallen.

Na jaren van tegenvallende grootheidswaan hadden de Amerikanen behoefte aan bescheidenheid.

Dat schijnt het uitgangspunt van Obama geweest te zijn: wat we ook doen, geen nieuwe Amerikaanse troepen aan de grond, geen nieuwe avonturen.

Het was al lastig genoeg om de oorlogen van Bush te beëindigen.

Obama is de eerste Amerikaanse president in tijden die niet afhankelijk is van olie in het Midden-Oosten – de VS zijn weer zelfvoorzienend.

In 2011 was Syrië niet de enige brandhaard. Er was ook Libië. Daar dreigden de troepen van dictator Khadafi met een bloedbad, en kwam de internationale gemeenschap, voor een keer vooral onder Europese impuls, maar samen met de VS, tussenbeide.

In Syrië gebeurde dat niet. Hillary Clinton, toen minister van Buitenlandse Zaken, pleitte naar eigen zeggen voor zo’n tussenkomst: ze wou zorgen dat er een coalitie van opposanten op de been kwam die men kon bewapenen en trainen. Haar ambassadeur in het land nam later ontslag omdat hij het niet kon aanzien hoe weinig de VS uitrichtten.

Obama geloofde namelijk niet in de plannen, zei hij, in een interview waarvan de weerslag in 2014 op de site van Bloomberg verscheen: “Ik denk dat zij die geloven dat we twee, drie jaar geleden een snelle oplossing hadden kunnen vinden als we krachtiger hadden opgetreden, fundamenteel het conflict in Syrië verkeerd inschatten. Als je aan de ene kant een beroepsleger hebt dat wordt ondersteund door twee grote staten (Rusland en Iran, red.), die daar een groot belang in zien, en dat leger vecht tegen een boer, een schrijnwerker, een ingenieur die begonnen als betogers, en zich ineens in een gewapend conflict bevonden – dat we op een zuivere wijze, en zonder dat we grondtroepen inzetten, de verhoudingen konden veranderen, is simpelweg niet waar”.

Het team van Obama ontwikkelde een motto dat een gekuiste en een ongekuiste versie heeft. De gekuiste versie luidt: “Don’t do stupid stuff”. Doe geen domme dingen. De ongekuiste versie is: “Don’t do stupid shit”. Dat wordt gezien als het tegenoverstelde van zijn voorganger Bush, die wel stupid shit deed, zoals een oorlog beginnen omwille van niet bestaande massavernietigingswapens.

Potje breken?

Maar, zei Hillary in de zomer van 2014, “don’t do stupid stuff” is goed om aan je landgenoten duidelijk te maken dat je geen idiote dingen op het oog hebt, maar het is geen ordenend principe van buitenlands beleid. “En een groot land heeft zo’n ordenend principe nodig”. Door in 2011 niet actiever tussen te komen, betoogde zij, is een vacuüm ontstaan, waarin Islamitische Staat is kunnen groeien.

Obama is visceraal niet geneigd om tussen te komen, partij te kiezen, en dan later te botsen op de onvoorziene gevolgen. Hij is zich nogal bewust van de regel van winkelketen The Pottery Barn die ooit met Colin Powell, minister van Buitenlandse Zaken onder Bush, werd geassocieerd: als je een pot breekt, is hij van jou. Als je je bemoeit en het gaat fout, dan moet je voor de gevolgen opdraaien. Obama wil ten gronde niet de politieman van de wereld zijn. In een land als Syrië, nog complexer dan Irak, overzie je de gevolgen van een ingreep niet.

En dus begon de VS in 2011 heel minnetjes oppositie te bewapenen. Dat werd gaandeweg wat meer, maar toen in 2013 duidelijk werd dat het regime chemische wapens had ingezet tegen en er “een lijn in het zand” was overschreden die een tussenkomst billijkte, deed Obama nog altijd niet veel meer. HIj speechte (zie hieronder). Hij stuurde de vloot als signaal. Men probeerde via internationale partners tot onderhandelingen te komen. Vergeefs. Pas in 2014, toen de Jezidi’s in Irak door IS uitgemoord dreigden te worden, werd het nog iets meer, met humanitaire hulp in Irak en luchtaanvallen ook in Syrië om IS te “reduceren” (degrade) en “vernietigen” (destroy). Twee doelstellingen die niet gehaald zijn.

Jeffrey Goldberg, de journalist die zowel het interview met Obama afnam als dat met Hillary Clinton, het ene voor Bloomberg, het andere voor The Atlantic, die aan een boek werkt over de regeerperiode van Obama, en die van alle Amerikaanse journalisten Obama wellicht het vaakst over het Midden-Oosten heeft geïnterviewd, vatte Obama’s visie zo samen. Je hebt drie opties: volle interventie in Irak, halve interventie in Libië en quasi niet-interventie in Syrië. In de drie gevallen is het slecht afgelopen en krijgen de Amerikanen de schuld. Dan liefst, aldus Obama, in de versie van Goldberg, dat de Amerikanen de schuld krijgen zonder dat ze levens van soldaten op het spel zetten.

Farce van pro-Amerikaanse milities

Obama was volgens Goldberg ook beducht voor de internationale consequenties van een tussenkomst in Syrië.

Saddam en Khadafi hadden het voordeel dat ze niet zoveel bondgenoten meer overhadden. Assad weet zich ondersteund door Iran, Rusland en door de Hezbollah. Welke tussenkomst ook van de VS had internationale gevolgen. Als hij zijn nucleair akkoord met Iran wilde veiligstellen, kon Obama zich geen open oorlog in Syrië permitteren.

De pogingen van de VS om een bevriende macht in Syrië op de been te brengen illustreren de problemen. Nadat Obama in september vorig jaar zijn “degrade and destroy” toespraak had gehouden werd 500 miljoen dollar uitgetrokken om bevriende Syriërs een militaire opleiding te geven. Na een jaar waren er welgeteld 54 rekruten klaar voor de strijd. In de eerste week van feitelijke activiteit had Al-Nusra, de Syrische tak van Al-Qaeda, 14 van de 54 gevangen genomen, gedood of gewond. Voor de 40 resterenden zoekt men nu naar een alternatieve aanpak.

Dat de bewapening en training zo traag gaat heeft ermee te maken dat de VS duidelijk willen weten met wie ze in zee gaan – dit na ervaringen in Irak waar wapens en getrainde strijders nog wel eens bij de overzijde belandden.

De wanhoop van de zoektocht naar bondgenoten aan de grond werd verwoord door de vroegere leider van de Amerikaanse troepen in Irak en Afghanistan, generaal David Petraeus, ten tijde van Bush zowel in Irak als in Afghanistan ingezet om de puinhopen van voorgangers op te ruimen. Petraeus pleitte er voor om bij Al-Nusra te ronselen. Niet noodzakelijk bij de harde kern die nog dweept met Bin Laden, maar in de periferie, bij mensen die niet zo radicaal islamitisch zijn en die hun wagonnetje aan Al-Nusra hebben gehaakt omdat ze ook geen alternatief zagen.

Het contact met potentiële strijders loopt niet vanzelf.

De bredere vraag voor Obama is: waarom zouden de VS malen om Syrië als het de buurlanden, toch sommige buurlanden, blijkbaar niet zo heel veel kan schelen wat er met het land gebeurt, en als die buurlanden op een andere koers zitten dan de VS?

De VS beschouwen IS intussen als het grotere probleem en Assad als het mindere, omdat, samengevat, Assad alleen zijn eigen bevolking naar de verdoemenis helpt en IS potentieel de rest van de wereld ook.

Turkije daarentegen vindt Assad en de Koerden duidelijk grotere problemen dan IS. De Arabische Emiraten willen wel bombarderen, maar enkel als de Amerikanen garanderen dat neergeschoten piloten kunnen teruggehaald worden. De Koerden zijn op zich voor de Amerikanen vrij betrouwbare bondgenoten maar de VS kunnen de Koerden niet al te fors steunen zonder de Turken en de Arabieren te bruuskeren. De Saudi’s en Qatari financieren hun eigen milities, terwijl Saudische staatsburgers IS vervoegen en Saudische donoren geld geven voor IS. De onopgehelderde vraag is ook: hoeveel steun geniet IS in de Arabisch soennitische wereld? De meningen en de peilingen lopen nogal uit elkaar. Hoe kan een macht van pakweg 30.000 IS-soldaten zo’n terrein bezetten, volop zelfmoordacties opzetten, bombardementen overleven als er niet gestaag nieuwe aanvoer van soldaten is, en een zekere steun bij de bevolking?

Uiteenspatten

Zal Obama in gang schieten nu Syrië leegloopt? Komt er nu een Amerikaanse militaire interventie?

Voor Obama, zei journalist Jeffrey Goldberg donderdag in het tv-praatprogramma van Charlie Rose, is de vraag minder urgent dan voor Europese leiders. De Amerikaanse publieke opinie, als ze al oplet, vraagt geen tussenkomst. Obama krijgt geen vraag van zijn kiezers om Syrische vluchtelingen op te nemen, laat staan om soldaten te sturen, zelfs niet na de gruwelijke beelden van dode kinderen. Obama doet een geste, neemt 10.000 extra Syriërs binnen, omdat hij toch iets moet doen. Maar de bevolking is behalve oorlogsmoe ook Midden-Oosten-moe, genre: het is daar altijd wat. Dat ze het zelf maar uitzoeken.

De voorbije Amerikaanse presidenten, zei Goldberg nog, worden bijna alle negatief geassocieerd met het Midden-Oosten. Jimmy Carter werd niet herkozen na de gijzeling van de Amerikaanse ambassade in Teheran, Ronald Reagan had te kampen met Iran-Contra en met een aanslag tegen Amerikaanse soldaten in Libanon, vader Bush werd niet herkozen na de eerste Golfoorlog, Bill Clinton werd wel herkozen, maar kon het vredesoverleg tussen Israël en de Palestijnen niet afronden, Bush junior zal ten eeuwigen dage het Irak-debacle als erfenis meedragen, en Obama zal nu wellicht geassocieerd worden, niet met de kortstondige lente, maar met het uiteenspatten van een deel van het Midden-Oosten.

Obama doet in het grote dominospel van het Midden-Oosten ook twee dingen die op termijn grote gevolgen kunnen hebben. Het Iranakkoord betekent, wat men ook beweert, een toenadering tussen Iran en de Grote Satan. En daarvoor gingen Obama en minister van Buitenlandse Zaken John Kerry in tegen twee traditionele bondgenoten van de VS: Israël en Saudi-Arabië.

De vraag of Obama, nu de Amerikaanse dorst naar Arabische olie is verdwenen, zijn rug begint te keren naar de Saudische bondgenoot.

Anti-Saudische kont

Een andere Amerikaanse journalist die Obama enkele keren over het Midden-Oosten ondervroeg, Thomas Friedman van The New York Times, schreef begin september een column over de kwalijke rol van Saudi-Arabië in de wereld.

“Niets heeft de stabiliteit en de modernisering van de Arabische wereld, en moslimwereld in het algemeen, zo geschaad als de miljarden en miljarden dollars die de Saudi’s sinds de jaren 70 investeren om het pluralisme binnen de islam te vernietigen – de soefi’s, de gematigde soennieten en sjiieten – en in de plaats de puriteinse, anti-moderne, anti-vrouw, anti-westerse, anti-pluralistische wahabitische salafistische vorm van islam te promoten. Het is geen toeval dat vele duizenden Saudi’s IS vervoegd hebben en dat ngo’s uit de Golfstaten geld sturen naar IS. Dat komt omdat al deze jihadi groepen – IS, Al-Qaeda, Al-Nusra – de ideologische kinderen zijn van het wahabisme dat Saudi’s in moskeeën en koranscholen injecteren van Marokko tot Pakistan en Indonesië.”

Ik was in 2003 in Indonesië en sprak daar met een vrouw, devoot moslima, die er net zo over dacht als Friedman in 2015 beschrijft. Zij had het als ik me goed herinner over gif dat werd verspreid, en dat haar en haar ouders tot zondaars maakte omdat ze tradities volgden die afweken van de Saudische, omdat ze omgingen met andersdenkenden binnen en buiten het geloof, die haar als vuil behandelden omdat ze een vrouw was. Niets was haar te min voor haar geloof, maar aan twee vereisten kon ze niet voldoen, zei ze. Ze zou nooit op bedevaart naar Mekka gaan tot zolang het regime daar niet anders werd, en ze bad vijf keer per dag maar nooit in de richting van Mekka. “Dat gun ik ze niet”.

Ze expliciteerde, als ik me niet vergis, haar precieze bidrichting niet, maar ik stelde me haar voor met haar overigens zedig omfloerste kont naar Mekka.

Er valt dezer dagen veel te zeggen voor de kont naar Mekka, of ten minste voor een welgemeende fuck you in de richting van Saudi’s. Mensenrechtengroepen hebben vorige week geprotesteerd omdat de rijke Golfstaten dit jaar samen 0 vluchtelingen uit Syrië hadden opgenomen. Volgens de Verenigde Naties hebben de Saudi’s in 2014 in totaal 100 asielzoekers en 561 vluchtelingen opgenomen.

De humanitaire schroom wordt door de mensenrechtengroepen gecontrasteerd met de onbeschroomde steun aan gewapende bewegingen en de eindeloze miljarden besteed aan de verspreiding van het geloof. Met de luxueuze levensstijl (koning Salman huurde bij zijn recent bezoek aan Washingon een volledig vijfsterrenhotel af).

De Libanese krant Ad-Diyar, in een artikel dat overgenomen werd door onder meer de Frankfurter Allgemeine Zeitung en The Independent, bericht nu dat de Saudi’s hebben aangeboden om de vluchtelingen die Duitsland zo genereus opneemt, te verblijden met 200 nieuwe moskeeën. Er zou ook 200 miljoen dollar zijn aangeboden. Het is niet duidelijk of dat geld bovenop de bouw komt, of voor de bouw bedoeld is.

Saudi contribution to refugee effort: 200 mosques in Germany. Either a sick joke or sick insult to German generosity http://t.co/j0h4XHQZsF

— Richard Dawkins (@RichardDawkins) September 10, 2015

Zou het kunnen dat deze crisis de Saudi’s eindelijk universeel door de mand doet vallen?

Obama is nogal overtuigd van oorzaak en gevolg. Zonder de impulsieve Bush geen nadenkende Obama. Die nadenkende Obama wordt misschien wel door Donald Trump opgevolgd. En misschien bombardeert en/of annexeert die dan inderdaad wel de olievelden van IS.

In Europa van hetzelfde. We kunnen niet veel anders dan een zo humaan mogelijke opvang te regelen. En wat daar dan de gevolgen van zijn, valt af te wachten. Een aanslag? Een ruk naar rechts? Helemaal niets? Plotse deradicalisering? En in Syrië? Wat betekent het dat de gematigden wegvluchten?

Europese politici praten nu opvallend vaak en gemakkelijk over een militaire interventie, maar wie gaan ze aanvallen, en wie komt er aan de macht, met wiens goedkeuring?

Obama gaat ervan uit dat de uiteindelijke oplossing politiek zal zijn, en dat ze zal bereikt worden door te leunen op degenen die invloed hebben op de partijen (met uitzondering van IS, op wie blijkbaar niemand kan leunen). Niet dat hij daar veel vooruitgang boekt. En wat kan als voorstel op tafel liggen, bijna 100 jaar nadat Frankrijk en Groot-Brittannië de grenzen voor het gebied uittekenden? Kan men die grenzen verleggen? Is het niet veel gevaarlijker ze te behouden?

Obama had volgens Goldberg gehoopt met andere dingen bezig te kunnen zijn dan met het Midden-Oosten. Er zijn, al zou men het nu niet zeggen, grotere problemen, of problemen die eerder aandacht verdienen: ondervoeding, kindersterfte, te voorkomen maar niet voorkomen ziekte, gruwelen in Centraal-Afrika.

Het is een eigenschap van de nachtmerrie dat men erin gevangen zit.