Nucleair expert: ‘Opvallend dat tot nu toe geen enkele terrorist kernwapens heeft gebruikt’

De Russische aanval op Oekraïne heeft de nucleaire orde verstoord, waarschuwt Siegfried Hecker (79), voormalige directeur van het Amerikaanse nucleair onderzoekscentrum in Los Alamos, waar begin jaren veertig het eerste kernwapen werd ontwikkeld.

Vladimir Poetin dreigt sinds de invasie van Oekraïne met kernwapens, Noord-Korea en Iran breiden hun nucleaire programma’s uit en China wil het aantal strategische kernwapens verdrievoudigen. Hoe gevaarlijk is dat?

Siegfried Hecker: Poetins dreigementen moeten wellicht als afschrikking dienen, maar we kunnen niet anders dan ze serieus nemen. Wat mij vooral zorgen baart, zijn de gevolgen voor de nucleaire wereldorde. Ik vrees dat Poetin die orde vernietigd heeft.

Hoe bedoelt u?

Hecker: De nucleaire orde van de afgelopen decennia rustte op vier pijlers. De eerste is het nucleaire taboe. Het is verbazingwekkend dat na 1945 geen enkel land nog atoomwapens heeft ingezet. Dat is het resultaat van een orde die in de loop der jaren is ontstaan. De VS en de Sovjet-Unie wilden garanderen dat geen er kernwapens zouden worden gebruikt. En dat gebeurde niet.

Maar ze werden wel massaal gebouwd. En nu, 30 jaar na het einde van de Koude Oorlog, neemt hun aantal weer toe.

Hecker: Dat brengt ons bij de tweede pijler: de verspreiding van kernwapens, de zogenaamde proliferatie. In 1947 ging Robert Oppenheimer, de ‘vader van de atoombom’, ervan uit dat heel wat landen kernwapens zouden aankopen. Terwijl momenteel nog geen tien landen kernwapens bezitten. Ook dat is opmerkelijk. Dat is het resultaat van een uitgebreid non-proliferatiebeleid, een kluwen van overeenkomsten, veiligheidsgaranties en instellingen zoals het Internationaal Atoomagentschap in Wenen.

Wat is de derde pijler?

Hecker: Nucleair terrorisme. Als je bedenkt hoeveel nucleair en radiologisch materiaal er in de wereld is, is het opmerkelijk dat geen enkele terroristische organisatie daar tot nu toe gebruik van heeft gemaakt. En hoe komt dat? Omdat Moskou en Washington al tientallen jaren samenwerken.

En de vierde?

Hecker: De vierde pijler van de wereldwijde nucleaire orde is het vreedzaam gebruik van kernenergie. In vergelijking met chemische processen komt er bij kernreacties miljoenen keer meer energie vrij – die goed of slecht kan worden gebruikt. Ongeveer 10 procent van de energie in de wereld wordt opgewekt door kernenergie. 40 miljoen mensen profiteren van nucleaire geneeskunde. De vraag is hoe we het beste uit kernenergie kunnen halen en het slechtste kunnen voorkomen.

Ondergraaft de oorlog in Oekraïne de vier pijlers van de nucleaire orde?

Hecker: De inval van Rusland ondermijnt de basis van het vertrouwen dat nodig was om te leven met nucleaire gevaren. Dat brengt niet alleen de verspreiding van het vreedzame gebruik van kernenergie in gevaar, maar ook de consensus die heeft voorkomen dat kernwapens gebruikt, verspreid of voor terroristische doeleinden ingezet worden.

Is het niet begrijpelijk dat landen als Zuid-Korea, Japan en zelfs Australië praten over eigen kernwapens?

Hecker: We hebben die landen nodig. Zulke bondgenootschappen zijn cruciaal.

Ook Iran breidt zijn nucleaire programma uit.

Hecker: Iran produceert weer meer laagverrijkt uranium sinds de VS van Donald Trump zich uit het internationale nucleaire akkoord terugtrokken. Als Iran zo doorgaat, kan het binnenkort genoeg materiaal hebben om kernwapens te produceren.

Hoe moet de internationale gemeenschap omgaan met een regime dat maandenlang een grote democratische beweging heeft onderdrukt – en tegelijkertijd aanzienlijke hoeveelheden uranium verrijkt?

Hecker: Hier kan ik alleen zeggen dat ik ‘slechts een wetenschapper’ ben. De nucleaire kwestie afwegen tegen zoiets belangrijks als de Iraanse democratiebeweging, dat is heel moeilijk.

De Amerikaanse ex-minister en diplomaat Henry Kissinger meent dat kernwapens nu gevaarlijker zijn dan ooit door cyberoorlogsvoering en kunstmatige intelligentie. Hij betwijfelt of politici die technologie wel onder controle hebben. Volgt u hem?

Hecker: Ik ben niet zo pessimistisch. Zeker als het over kernwapens gaat, moeten mensen nog altijd de beslissingen nemen. Dat laten we niet over aan een algoritme. Daarom zijn geschiedenis, literatuur, onderzoek en onderwijs zo belangrijk. De Cubacrisis heeft ons geleerd hoe belangrijk het is dat mensen beslissen. Dat het uiteindelijk van de politieke leider afhangt of kernwapens worden ingezet. En dat we door de juiste mensen te kiezen beslissen wie de nucleaire knop in handen heeft.