De gelekte Paradise Papers ontmaskeren de slimme belastingtrucs van sportmerk Nike. Het geheim? Laat je royalties binnenstromen in Bermuda of Nederland.
Tijdens een conference call met Wall Street-analisten in 2006, vijf dagen voor Kerstmis, klonk Nike-CEO Mark Parker erg opgewekt. ‘Dus hoe gaat het ermee?’, vroeg hij hardop, bijna een jaar nadat hij promotie had gemaakt. ‘In één woord zou ik zeggen: goed.’
Parker overliep een lijst met recente prestaties, en vermeldde ook een ‘gunstigere lange termijn belastingafspraak in Europa’, zo blijkt uit een transcript van de conference call. Die had volgens Parker een ‘groot voordeel’ opgeleverd.
Een groot voordeel tegenover wie of wat? Hoe groot? Wat stond er precies in die belastingafspraak? Allemaal vragen die de analisten niet stelden. De technieken van belastingontwijking worden zelden onderzocht tijdens dat soort gesprekken, ondanks de enorme inkomstenstijging waar ze toe kunnen leiden -en ondanks de schade die ze kunnen aanrichten voor nationale schatkisten.
Nikes belastingplanning doorheen de jaren toont hoe deskundig multinationals kunnen zijn door iedereen steeds een stap voor te blijven.
Achter de schermen had de Nederlandse overheid inderdaad het licht op groen gezet voor een tienjarige belastingontwijkingafspraak, die Nike toeliet om miljarden dollar aan inkomsten uit Europa te verschuiven naar belastingparadijs Bermuda.
Sindsdien is Nikes belastinglast niet meer dezelfde als voorheen. In de drie jaren die volgden op de conference call, zouden Nikes inkomsten na belastingen met liefst 55 procent de hoogte inschieten, tot 1,88 miljard dollar. Dat is deels dankzij de daling van Nikes wereldwijde effectieve belastingtarief van 34,9 naar 24,8 procent. Vorig jaar was dat cijfer trouwens verder gedaald tot 13,2 procent.
Sneakers met Swoosh
Nikes belastingplanning doorheen de jaren toont hoe deskundig multinationals kunnen zijn door iedereen steeds een stap voor te blijven. Door grensoverschrijdende structuren op te zetten van onderling verbonden bedrijven die met mekaar handeldrijven, slagen wereldwijde groepen er vaak in om belastingbesparingen te doen die nooit door de wetgever zo bedoeld waren. In veel gevallen hebben die structuren enkel tot doel om wereldwijde winsten naar belastingbedrijven over te hevelen, of naar bedrijven die vanuit belastingstandpunt nergens gevestigd zijn.
Een sleutelrol in Nikes nieuwe belastingafspraak was weggelegd voor de Bermudaanse vennootschap Nike International Ltd. Via die offshore beheerde Nike, voor markten buiten de Verenigde Staten, het eigenaarschap van zijn iconische Swoosh-ontwerp en andere handelsmerken. De vennootschap kon royalties doorrekenen aan Nikes Europese hoofdkwartier in Hilversum. Dat verkocht sneakers en ander sportmateriaal aan duizenden onafhankelijke groothandelaars en retailers, én direct aan klanten via de officiële winkels van Nike overal in Europa.
De royalties hevelden miljarden winst weg uit Europa, waar de inkomsten anders zouden worden belast, naar het belastingvrije Bermuda bijna 6000 kilometer verderop. Daar, zo blijkt uit gelekte documenten, heeft Nike geen mensen in dienst of kantoren, maar heeft het slechts een paar documenten in de bestanden van het Bermudaanse bedrijfsregister en bij Appleby, een advocatenkantoor dat zakendiensten aanbiedt.
Het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ), Süddeutsche Zeitung en andere mediapartners hebben maar liefst 6,8 miljoen documenten geanalyseerd die zijn gelekt uit de interne bestanden van offshore advocatenkantoor Appleby Global en dienstenleverancier Estera -twee bedrijven die samenwerkten onder de naam Appleby tot Estera in 2016 onafhankelijk werd. Samen met andere documenten, en aankopen van Nike-sportmateriaal in Europa, onthullen de gelekte documenten hoe Nikes structuren voor belastingontwijking precies in mekaar zaten.
Amper 3 procent belastingen
Interne documenten van Appleby tonen hoeveel zaken van Nike International werden gerund door topmedewerkers, advocaten en boekhouders op het hoofdkwartier van Nike in Beaverton, Oregon. Een kopie van het officiële zegel van Nike International -een stempel die gebruikt werd op documenten voor belangrijke transacties- werd bewaard in Beaverton. Desondanks werd Nike International, vanuit belastingoogpunt, beschouwd als een Bermudaans bedrijf.
Jarenlang bleven enorme betalingen op royalties aan Bermuda onvermeld in de rekeningen van de Nederlandse dochterbedrijven van Nike. Een eerste aanwijzing over de omvang van het geld dat offshore wegvloeide, volgde vorig jaar toen Nike een aantal zaken vrijgaf in een niet-gerelateerde zaak voor het Amerikaanse Belastinghof. Documenten bij de rechtbank ingediend vermelden kort de royaltybetalingen aan Bermuda in 2010, 2011 en 2012. Samen ging het om 3,86 miljard dollar.
De stroom aan royalties voor handelsmerken hielp Nike bij het offshore ophopen van 6,6 miljard dollar cash tegen juni 2014. Op die som was buiten de Verenigde Staten amper 3 procent belastingen betaald. En omdat ze offshore bleef, hieven de Verenigde Staten er helemaal géén belastingen op. ICIJ contacteerde Nike met vragen over deze belastingafspraak, maar Nike antwoordde enkel met deze verklaring: ‘Nike voldoet volledig aan alle belastingwetgeving.’
Nederland, Neverland
In 2014 liep de genereuze deal die Nike in 2005 had afgesloten met de Nederlandse belastingadministratie bijna ten einde. Maar Nike en zijn adviseurs -waaronder het Amerikaanse advocatenkantoor Baker McKenzie- vonden een oplossing. Met slechts een paar kleine aanpassingen, zo beseften ze, konden betalingen voor het gebruik van trademarks verder blijven wegvloeien uit Nikes Europese hoofdkwartier, en dat niet of nauwelijks belast.
Na een reorganisatie van Nikes belastingontwijkingstructuur in 2014, betaalde Nike vanuit Hilversum royalties ter waarde van 982 miljoen dollar in 2015 en 1,13 miljard in 2016, zo blijkt uit de rekeningen van het bedrijf.
Nike antwoordde enkel met deze verklaring: ‘Nike voldoet volledig aan alle belastingwetgeving.’
Onder de herziene structuur werden de Swoosh en andere handelsmerken overgebracht van het Bermudaanse dochterbedrijf naar een nieuw Nederlands dochterbedrijf, Nike Innovate CV.
De initialen CV komen herhaaldelijk voor in de gelekte Appleby- en Estera-documenten. Ze bieden een inkijk in een van de meest geheimzinnige en effectieve elementen in strategieën voor belastingontwijking.
De Nederlandse CV -kort voor ‘commanditaire vennootschap’- gaat terug op wetgeving uit de jaren 1830. Meer recent werd de CV erg populair onder multinationals omdat hij, wanneer zorgvuldig opgericht, kan gebruikt worden om aan Nederlandse belastingen te ontsnappen -én aan belastingen elders in de wereld.
Staatloos
Een CV die eigendom is van partners buiten Nederland kan volledig ‘staatloos’ zijn, en blijft daardoor onbelast. Dat is waarom veel Amerikaanse multinationals buiten Nederland holdingbedrijven opzetten die overeenkomen om Nederlandse CV’s op te richten.
Dat werkt als volgt: onder Nederlandse wet worden winsten die via een CV worden gemaakt beschouwd alsof ze door de partners zijn gemaakt. Bijgevolg zijn ze buiten Nederland gemaakt en kunnen ze dus niet door onze noorderburen belast worden. Tezelfdertijd kijkt men elders op een andere manier naar het plaatje. Andere landen beschouwen Nederlandse CV’s als het ware als gewone bedrijven, en vinden dus dat de belastingrechten aan Nederland toekomen. Deze verwarring wordt ook wel eens de ‘hybride mismatch’ genoemd.
Hoewel Nederland zich er aanvankelijk tegen verzette, heeft de Europese Unie dit jaar een richtlijn uitgevaardigd die lidstaten vereist om hun belastingwetgeving zo aan te passen dat de meest agressieve ontwijkingstructuren tegen ten laatste 2022 worden uitgebannen -met inbegrip van structuren die een beroep doen op CV’s. Het Nederlandse ministerie van Financiën liet aan ICIJ weten dat het van plan is om volgend jaar ontwerpregelgeving te publiceren om te voldoen aan de nieuwe Europese regels. Die Nederlandse regelgeving zou begin 2020 in voege treden.
Minder aantrekkelijk
Eind 2016 had het Nederlandse ministerie er bij andere EU-lidstaten nog op aangedrongen om de hervormingen uit te stellen. Het argumenteerde dat de Nederlandse economie anders een zware tol zou betalen. Den Haag schat dat 77.660 banen in Nederland direct gelinkt zijn aan Amerikaanse multinationals aangetrokken door de mogelijkheid om belastingstructuren met CV’s op te zetten.
‘Voor de bedrijven die gebruik maken van de structuur betekent het wegvallen van de voordelen van deze structuur dat Nederland relatief minder aantrekkelijk wordt als vestigingsplaats voor Amerikaanse multinationals’, aldus het ministerie in een verklaring aan ICIJ. ‘Zonder gelijktijdige aanpassing van de [belasting]tarieven [kunnen] op korte termijn banen verdwijnen, doordat bedrijven hun hoofdkantoren kunnen verplaatsen naar alternatieve locaties waar zij een hybride mismatchstructuur kunnen opzetten of naar landen met een laag belastingtarief.’
ICIJ vroeg aan Nike of de Nederlandse CV Nike Innovate ergens ter wereld belastingen betaalt, dan wel of de structuur in feite ‘staatloos’ is, maar daar antwoordde Nike niet op. In een verklaring stelde het bedrijf: ‘We zien er nauwgezet op toe dat onze belastingaangiftes volledig overeenstemmen met de manier waarop we onze business runnen, met de investeringen die we doen en de jobs die we creëren.’
12,2 miljard dollar offshore
Sinds Nike de eigendomsrechten op de Swoosh en andere handelsmerken onderbracht bij zijn Nederlandse CV (in plaats van bij zijn Bermudaanse dochterbedrijf) is de berg offshore cash van Nike blijven aangroeien. Eind mei 2017 bedroeg die 12,2 miljard dollar. Deze opgestapelde inkomsten werden door niet-Amerikaanse belastingoverheden belast aan minder dan 2 procent -en al helemaal niet in de Verenigde Staten.
Auteur: Simon Bowers / Bewerking en vertaling: Kristof Clerix / Helena Bengtsson werkte mee aan dit artikel.
Paradise Papers
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
