Nieuwe defensieminister, oude gedienden en een aangetrouwde neef: de ‘nieuwe’ regering van Poetins Rusland

Ondanks het opvallende ontslag van defensieminister Sergej Sjojgoe lijkt de nieuwe Russische regering opvallend veel op de oude.

‘Het is nooit zo geweest, en nu is het weer hetzelfde.’ Het in Rusland legendarische citaat van Viktor Tsjernomyrdin, van 1992 tot 1998 premier onder Boris Jeltsin, vat perfect de nieuwe regering met wie president Vladimir Poetin zijn vijfde ambtstermijn aanvangt.

Die nieuwe regering is onuitgegeven. Vladimir Poetin heeft de neiging om moeilijke keuzes eindeloos lang uit te stellen en, als het enigszins mogelijk is, zo weinig mogelijk te roteren aan de top. In de nieuwe, herschikte regering die vandaag werd afgeklopt, zijn wel degelijk knopen doorgehakt. Belangrijke posten binnen de Russische regering, zoals het ministerie van Defensie en het ministerie van Energie, krijgen een nieuwe verantwoordelijke.

Maar tegelijk is er eens te meer nauwelijks ruimte voor nieuwe gezichten. De sleutelposten binnen het regime blijven allemaal in handen van absolute vertrouwelingen. De kern van het Russische regime blijft voorbehouden aan mannen die Poetin al vaak decennia kent. De volledige lijst van ministers wordt later deze week bekendgemaakt.

Een oorlogseconoom voor het leger

De meest in het oog springende verandering is het vertrek van Sergej Sjojgoe als minister van Defensie. Hij wordt vervangen door Andrej Beloöesov, die de voorbije vier jaar vicepremier was. Beloöesov is van opleiding econoom en heeft geen noemenswaardige militaire ervaring. Met zijn benoeming zet Poetin door met zijn gewoonte om de leiding van het ministerie van Defensie over te laten aan mensen zonder noemenswaardige militaire ervaring.

Beloöesov verdiende zijn sporen in de presidentiële administratie en als minister van Economische Ontwikkeling. Die achtergrond is niet toevallig: Poetin ziet de oorlog in Oekraïne in belangrijke mate als een economisch vraagstuk. In een lange, slepende oorlog komt het immers aan op industriële productie en economische weerbarstigheid om de inspanning vol te houden. Met de benoeming van een econoom als Beloöesov moet die machine zo gesmeerd mogelijk lopen – liefst terwijl er zo weinig mogelijk gestolen wordt. Die opdracht is voor Beloöesov niet zonder risico: Sjojgoe begreep als geen ander dat hij de loyaliteit van de legertop kon garanderen door de mogelijkheid te geven om zelf enige procentjes mee te graaien. Het is maar de vraag of Beloöesov zich populair maakt als hij te strikt op de budgetten zou letten.

Beloöesov is al jaren Poetins voornaamste economische adviseur, een van de weinigen naar wie Poetin echt schijnt te luisteren. Als econoom is Beloöesov vóór grootschalige overheidsinvesteringen om economische groei aan te jagen. Hij pleit al langer voor meer overheidscontrole op de economie, en minder ruimte voor het bedrijfsleven. In tegenstelling tot de voorzichtige Sjojgoe geldt Beloöesov als een havik. Hij was in 2014 de enige economisch gerichte functionaris die zich bij Poetin uitsprak voor de annexatie van de Krim. ‘Hij gelooft dat Rusland omsingeld is door een ring van vijanden,’ schrijft de onafhankelijke Russische zakenkrant The Bell in 2018.

Opmerkelijk genoeg blijft Valery Gerasimov, de hoogt onpopulaire stafchef van het Russische leger, voorlopig aan. Dmitrij Peskov, Poetins besnorde perschef, benadrukte afgelopen zondag al dat Beloöesovs benoeming ‘op geen enkele manier het huidige systeem van coördinatie’ zal veranderen. ‘Het hoofd van de generale staf zal zijn activiteiten verder zetten, geen veranderingen zijn tot dusver gepland.’

Het vertrek van Patroesjev

Mogelijk nog opmerkelijker dan Sjojgoes vertrek als minister van Defensie is het ontslag van Nikolaj Patroesjev als secretaris van de Russische Veiligheidsraad, het overlegorgaan van veiligheidsagentschappen. Patroesjev geldt als de opperhavik binnen het Russische systeem, een religieuze zeloot die overal Amerikaanse complotten ziet. De recente terreuraanslag in het Moskouse winkelcentrum Crocus City Hall was volgens Patroesjev geen aanval van de Islamitische Staat, maar van de Oekraïense inlichtingendiensten, en dus: van Amerika. In Patroesjevs verwrongen denkwereld is IS immers ‘gecreëerd door Washington’ en Oekraïne een marionetstaat die ‘voor honderd procent gecontroleerd wordt door Amerika’.

De Veiligheidsraad had aanvankelijk iets weg van een bridgeclub, waar uitgerangeerde vertrouwelingen geposteerd werden om zich min of meer in stilte bezig te houden zonder letterlijk aan de kant te worden geschoven. Onder Nikolaj Patroesjev heeft het orgaan echter aan belang gewonnen. Toen Poetin de beslissing nam om Oekraïne binnen te vallen, liet hij de zitting van de Veiligheidsraad op televisie uitzenden – zodat niemand achteraf kon beweren dat ze zijn beslissing niet gesteund hebben.

Voor Sjojgoe is zijn vertrek bij Defensie vermoedelijk geen straf. Sjojgoe was nooit een oorlogshitser of een ideoloog, maar vooral een handige politicus die vooral bedreven was in achterkamerpolitiek. In tijden van oorlog zijn dat kwaliteiten die minder in trek zijn. Eind april werd Timoer Ivanov, viceminister van Defensie en Sjojgoes voornaamste vertrouweling, al gearresteerd wegens corruptie. Ivanov gold als ‘Sjojgoes portefeuille’, de man die de enveloppes onder tafel uitdeelde én zelf ook stevig incasseerde Tegelijk geldt Sjojgoe als de ultieme politieke overlever. Het is niet uitgesloten dat hij de komende maanden nog een slot breit aan zijn politieke carrière.

Patroesjevs vertrek bij de Veiligheidsraad betekent vooralsnog niet zijn afscheid: hij krijgt een nieuwe positie, die binnenkort wordt bekendgemaakt. Opmerkelijk is ook dat Patroesjevs zoon Dmitrij promotie maakt, en vicepremier wordt, mogelijk een zoenoffer om het vertrek van Patroesjev sr. verteerbaar te maken. Zijn vertrek hoeft overigens niet te betekenen dat zijn invloed op Poetin vermindert: in het Russische machtssysteem zijn persoonlijke banden met de baas belangrijker dan formele posities.

Gerontocratie

Naast die spectaculaire veranderingen is ondertussen duidelijk dat Poetin ook nu geen zin heeft in experimenten. Bij de inlichtingendiensten blijven dezelfde oude vertrouwelingen op post. Aleksandr Bortnikov (72) blijft aan het hoofd van de Federale Veiligheidsdienst (FSB), een positie die hij al sinds 2008 bekleedt. Sergej Narysjkin (69) blijft de Dienst voor Buitenlandse Veiligheid (SVR) leiden. Viktor Zolotov (70), die sinds 2012 de Nationale Garde leidt, blijft gewoon op post. Ook de andere siloviki of politici van de oude veiligheidsdiensten blijven gewoon op hun plaats, net als minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov (74).

Zowel Bortnikov als Narysjkin zijn ouwe vertrouwelingen: Poetin leerde Bortnikov kennen in de KGB tijdens de jaren zeventig; met Narysjkin raakte Poetin bevriend toen hij bij het stadsbestuur van Sint-Petersburg werkte in de jaren negentig. Zolotov is Poetins (en Jeltsins) voormalige bodyguard, die zijn vroegere taak als hoofd van de Nationale Garde vooral heeft opgeschaald.

Nochtans lieten zowel Narysjkin, Zolotov als Bortnikov de voorbije jaren heel wat steken vallen. Poetin nam zijn beslissing om Oekraïne binnen te vallen onder andere op basis van SVR-rapporten, die stelden dat Oekraïne niet in staat zou zijn zichzelf te verdedigen. Toen de ondertussen betreurde Jevgenij Prigozjin met zijn huurlingengroep Wagner in juni 2023 aan het muiten sloeg, bleek de Nationale Garde nauwelijks in staat om te reageren. De FSB bleek dan weer niet bij machte om de bloederige aanslag in Crocus City Hall te voorkomen. Bovendien is Bortnikov naar verluidt ernstig ziek, en al twee jaar voorbij pensioenleeftijd.

Het is een terugkerend fenomeen van het Poetinisme: in een autoritair systeem wordt een zekere competentie op prijs gesteld, maar finaal is loyaliteit altijd belangrijk. Samen met Poetins ondertussen legendarische wantrouwen heeft dat als gevolg dat zowat alle veiligheidsagentschappen ondertussen geleid worden door rijpe zeventigers. Die kleine kring kandidaten zorgt er al langer voor dat heel wat veiligheidsdiensten suboptimaal functioneren.

De prinsjes en het neefje

De meest verrassende naam in de nieuwe regering is misschien wel die van Sergej Tsiviljov, de nieuwe minister van Energie. Tsiviljov, een van Ruslands voornaamste investeerders in de mijnbouwsector, maakte de voorbije jaren carrière als gouverneur van de oblast Kemerovo, een van de belangrijkste industriële en mijnbouwregio’s in Rusland. Binnen de Russische regering is Energie een van de cruciale ministeries: de verkoop van olie en gas zijn de levensader voor de Russische oorlogsinspanning.

Interessant, en zeker geen detail: Tsiviljov is getrouwd met Anna Tsiviljova, Vladimir Poetins achternicht en de voorzitster van Kolmar, Ruslands grootste mijnbouwbedrijf. Hij is lang niet de enige ‘familie-van’ die promotie maakt. Ook Dmitrij Patroesjev, de zoon van voormalig Veiligheidsraadvoorzitter Nikolaj Patroesjev, wordt gepromoveerd tot vicepremier. Dan is er nog Boris Kovaltsjoek, de zoon van de invloedrijke oligarch Joeri Kovaltsjoek. Na een korte periode als presidentieel adviseur wordt Kovaltsjoek jr. voorzitter van de Russische Rekenkamer. Die benoeming is niet zonder belang: de Rekenkamer heeft toegang tot de boekhouding van zowat alle Russische bedrijven, en weet dus waar de lijken in de kast liggen.

Dat dergelijke ‘prinsjes’, die vooral dankzij hun machtige en ambitieuze vaders opgang maken, naar voren worden geschoven, lijkt te suggereren dat het Poetin vooral te doen is om zijn macht te consolideren. De zoontjes in kwestie krijgen onmiskenbaar promotie, maar tegelijk blijven de onderlinge posities in balans, en krijgt geen enkele clan voorlopig de bovenhand. Dat alles wijst erop dat Vladimir Poetin – die volgens de door hem opgestelde Russische grondwet nog tot 2036 kan aanblijven – voorlopig geen plannen heeft om te vertrekken.