De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie viert dit jaar haar zeventigjarige bestaan. Maar ze staat onder druk, zowel uit Amerikaanse als uit Russische hoek. Pascal Heyman, de nieuwe NAVO-ambassadeur van ons land, verliest er het vertrouwen niet bij: ‘Op het internationale toneel word je niet gerespecteerd als je zwak bent.’
Pascal Heyman, die tot eind 2018 diplomatiek adviseur was van minister van Defensie Steven Vandeput (N-VA), windt er geen doekjes om: ‘We zijn weer in competitie met Rusland. De Russische interventie in Georgië, in 2008, was een waarschuwingssignaal, en sinds het begin van de oorlog in Oekraïne, in 2014, kunnen we er zeker van zijn: het post-Koude Oorlog-tijdperk is voorgoed voorbij. Daarom richt de NAVO zich opnieuw op de collectieve zelfverdediging – die is de kern van onze organisatie.’
Als het over Rusland gaat, kiest Belgisch premier Charles Michel zowel voor verzoening als voor afschrikking. Begin 2018 ontmoette hij president Vladimir Poetin in diens officiële residentie, maar België neemt ook deel aan NAVO-operaties aan de Russische grens in de Baltische Staten. Is die strategie de juiste?
Pascal Heyman: Ons land moet voorkomen dat we in een oorlogslogica belanden. We hebben alle belang bij een direct contact met Rusland, ook al levert het niet meteen resultaten op. Als alle kanalen dichtslibben, dreigen misverstanden te escaleren.
Dat gezegd zijnde: op het internationale toneel word je niet gerespecteerd als je zwak bent, zeker niet door Rusland. Daarom is het evenzeer van belang dat België zich laat zien aan de Russische grens en dat we het Baltische luchtruim bewaken. De NAVO-troepenmacht die daar aanwezig is, zal een Russische invasie natuurlijk niet tegenhouden. Maar zo geven we wel een signaal aan de Russen: jullie moeten tegen een solide organisatie opboksen. Bovendien mogen we niet vergeten dat Moskou aan de oorzaak van de huidige problemen ligt, niet de NAVO.
Over dat laatste bestaat natuurlijk discussie. Rusland beargumenteert dat de NAVO na de Koude Oorlog te ver naar het Oosten is opgeschoven. Een kat in het nauw maakt nu eenmaal rare sprongen.
Heyman: Elke staat is autonoom en heeft het soevereine recht om zich bij een bepaalde organisatie of groep aan te sluiten. Gezien de historische achtergrond kan ik best begrijpen dat zoiets door Moskou niet geapprecieerd wordt, maar het zelfbeschikkingsrecht primeert.
Je mag over Trump zeggen wat je wilt, maar het engagement van de VS op Europese bodem is nog altijd enorm.
Amerikaans president Donald Trump wil niet dat Georgië bij de NAVO komt, net omdat het Rusland zou uitdagen.
Heyman: Georgië is inderdaad een bijzonder moeilijk dossier. Het land is eigenlijk een hele goede leerling. Het levert met 800 strijdkrachten de op een na grootste bijdrage aan de missie in Afghanistan. Maar het probleem is dat twintig procent van hun grondgebied wordt bezet door Rusland, wat lidmaatschap enorm gevoelig maakt. Als je het proces voor Georgisch lidmaatschap opstart, mag je zonder twijfel een nieuwe reactie van Rusland verwachten. Toch wordt de vraag op termijn onvermijdelijk. Hoe zullen we reageren als Tbilisi na lang wachten aandringt op duidelijkheid? We mogen het land niet in de steek laten, anders dreigt de publieke opinie in Georgië gedesillusioneerd achter te blijven.
Eind vorig jaar kondigden de Verenigde Staten aan dat ze uit het INF-verdrag willen stappen omdat Rusland de afspraken niet respecteert. Is dat verdrag, dat raketten met een bereik van 500 tot 5500 kilometer verbiedt, ten dode opgeschreven?
Heyman: Tijdens het presidentschap van Barack Obama waren er al sterke aanwijzingen dat Rusland, tegen het INF-verdrag in, een raketsysteem ontwikkelde. Moskou heeft dat altijd ontkend, maar de bewijzen zijn inmiddels ontegensprekelijk. Washington heeft de Russen zestig dagen gegeven om zich alsnog naar het verdrag te schikken. Anders wordt de opzegclausule geactiveerd (de deadline ligt op 2 februari, nvdr). Omdat Europa de grote verliezer dreigt te worden, proberen we Rusland er nu van te overtuigen dat zijn raketsysteem moet verdwijnen. Maar het ziet er niet goed uit.
Kijkt de Verenigde Staten niet vooral met bezorgde blik naar China? Peking heeft het INF-verdrag niet ondertekend en mag zulke raketten dus probleemloos ontwikkelen.
Heyman: Inderdaad, daarom heeft de VS een competitief nadeel ten opzicht van China. Ook vanuit dat perspectief is het te begrijpen dat de VS het verdrag in vraag stelt. Idealiter komt er een nieuw multilateraal wapenbeheersingsregime tot stand indien INF sneuvelt.
Willen we migratiegolven echt beantwoorden met militaire middelen, tenzij in extreme omstandigheden?
Donald Trump is niet de eerste Amerikaanse president die meer inspanningen van zijn NAVO-bondgenoten vraagt, maar die boodschap is nog nooit aangekomen, ook niet in België.
Heyman: We mogen er niet zomaar meer van uitgaan dat we onder de Amerikaanse veiligheidsparaplu zullen kunnen schuilen, maar ondertussen spendeert België niet meer dan een klein procent van het bruto binnenlands product (bbp) aan defensie. Daarmee staan we op de voorlaatste plaats – geen benijdenswaardige positie.
Tegen 2030 zal dat aandeel maar beperkt toenemen, tot 1,3 procent van het bbp.
Heyman: We gaan veel te traag. De regering-Michel I wilde België naar het Europese gemiddelde laten opschuiven (vandaag is dat 1,5 procent van het bbp, nvdr), maar ook andere Europese lidstaten trekken hun defensie-uitgaven op. Zo zullen we achter dat gemiddelde blijven aanhollen. Onze partners verwachten veel meer van ons. De volgende regering zal zich daarover moeten buigen.
Vergeleken met tien jaar geleden is het aantal Belgische soldaten dat aan operaties deelneemt met 40 procent gedaald. Ook dat brengt de NAVO in rekening.
Heyman: We zijn niet meer actief in Libanon, waar een aanzienlijke groep Belgische soldaten bij de missie van de Verenigde Naties betrokken was. Op dit moment zijn er, afgezien van MINUSMA in Mali, weinig VN-missies die zowel voor de partnerlanden als voor de Belgische defensie zinvol zijn. Feit is dat je operationele bijdragen moeilijk kunt meten. Is een risicovolle operatie in Noord-Afghanistan niet belangrijker dan een missie in bijvoorbeeld Litouwen?
Het Belgische leger wordt afgebouwd: in 2030 zal het nog 25.000 personeelsleden en 1000 reservisten tellen. In bijvoorbeeld Duitsland wordt het aantal strijdkrachten ondertussen gevoelig opgetrokken.
Heyman: Opnieuw: cijfers zeggen niet alles. Door de hervormingen binnen het Belgische defensieapparaat zullen tegen 2030 meer strijdkrachten inzetbaar zijn dan nu. Momenteel oefenen heel wat militairen veelal ondersteunende functies uit. De bedoeling is om een aantal taken aan de privésector uit te besteden. Ons personeel zal in de toekomst bijvoorbeeld minder maaltijden voorbereiden en minder vaak de wacht houden. Daardoor zullen we ons meer op de kerntaken kunnen focussen.
Binnen defensie gaan er anders stemmen op om de deelname aan buitenlandse operaties tijdelijk te pauzeren. Dreigt dat de geloofwaardigheid van ons land niet nog meer aan te tasten?
Heyman: Door de leeftijdspiramide is er inderdaad een dip, die we de komende jaren zullen moeten trotseren. Het valt af te wachten hoe de aanwervingen verlopen. Afbouwen waar we goed in zijn, dat moeten we in elk geval vermijden.
Over naar de Europese Unie. Er gaan steeds meer stemmen op die vinden dat de Unie meer op eigen benen moet staan. Zou dat de NAVO niet ondermijnen?
Heyman: Het probleem is: niemand weet wat die ‘strategische autonomie’ van de EU precies betekent. Zullen de lidstaten plots alle middelen die de VS via de NAVO ter beschikking stellen zélf ontwikkelen of aankopen? Daarvoor bestaat de wil noch het geld, zeker gezien de brexit. Daarom betwist niemand in Europa het belang van de NAVO. Europese staatshoofden pronken tijdens toespraken weleens met een ‘Europees leger’, maar laat me duidelijk zijn: er is geen Europees leger en er zal er wellicht nooit een zijn. Als de Europese NAVO-bondgenoten in de toekomst meer zullen uitgeven aan defensie, zal dat zowel de militaire capaciteit binnen de NAVO als die binnen de EU versterken. Voelt de NAVO zich op een bepaald moment niet geroepen om in te grijpen, dan kunnen Europese landen operaties uitvoeren die het collectieve belang van de Unie dienen.
Zopas degradeerde Washington de diplomatieke status van de EU zonder dat vooraf te melden. Bewijst dat niet dat Europa voor de VS steeds minder belangrijk wordt?
Heyman: Dat denk ik niet. Er zijn intussen wel meer spelers op het wereldtoneel waarmee de Amerikanen rekening moeten houden – als globale speler moeten ze hun blik nu eenmaal verruimen. Het is wel duidelijk dat we allemaal meer inspanningen zullen moeten doen om de belangrijke trans-Atlantische band sterk te houden.
Bovendien, sinds de Koude Oorlog waren hier nooit meer Amerikaanse soldaten dan nu. Je mag over Trump zeggen wat je wilt, maar het engagement van de VS op Europese bodem is nog altijd enorm.
Op vlak van nieuwe bedreigingen zoals migratie en klimaat heeft de NAVO momenteel geen bevoegdheden. Is de Verdragsorganisatie wel genoeg voorbereid op de toekomst?
Heyman: In de Egeïsche zee heeft de NAVO de Turkse en de Griekse wateren bewaakt tegen illegale migratiestromen, een operatie die de Europese Unie omwille van territoriale gevoeligheden niet op eigen houtje zou kunnen uitvoeren. Maar in het algemeen doen we momenteel inderdaad nog te weinig. We moeten ons ook de vraag stellen of de NAVO wel de meest geschikte organisatie is om het migratievraagstuk op te lossen. Willen we migratiegolven echt beantwoorden met militaire middelen, tenzij in extreme omstandigheden?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
