Neemt migratie naar Europa toe door staatsgreep in Niger?

Door de staatsgreep en oorlogsverklaringen dreigt er chaos in Niger, dat met Europa nauw samenwerkte op migratievlak.

Van je bewakers moet je het hebben. Op 26 juli zette de Nigerese presidentiële garde staatshoofd Mohamed Bazoum af. Sindsdien zwaait brigadegeneraal Omar Tchiani er de plak. Het Westen en de Afrikaanse Unie veroordelen het manoeuvre. De West-Afrikaanse Economische Gemeenschap (Ecowas) dreigt nog steeds militair in te grijpen, de geschorste landen Mali, Burkina Faso en Guinee – waar ook staatsgrepen plaatsvonden – kiezen de kant van de putschisten.

Jarenlang bood Niger – even groot als Polen, Frankrijk en Duitsland samen – voor het Westen stabiliteit in de Sahelregio. In de meeste omliggende landen rukken jihadistische groeperingen zoals Al-Qaeda op, en hebben zelfverklaarde autoriteiten westerse troepen vervangen door het Russische Wagner-huurlingenleger. Na al die mislukkingen koos Europa voor een partnerschap met Niger om voet aan de grond te houden in de regio. Daar komt nu een einde aan.

Buitengrens van de EU

‘Als er opnieuw geweld uitbreekt, zullen mensen opnieuw vluchten – vooral naar de buurlanden of binnen Niger zelf. Dat zagen we ook in de buurlanden’, vertelt de Duitse Sahelexperte Simone Schnabel van het Leibniz-Vredesinstituut in Frankfurt. Maandag kwamen in Burkina Faso nog twintig mensen om het leven na een vermoedelijke aanval van jihadisten.

Het centraal gelegen Niger is straatarm. Volgens de Verenigde Naties heeft ruim een zesde van de inwoners humanitaire hulp nodig wegens voedseltekorten. Het land kent dit jaar het tweede hoogste geboortecijfer ter wereld, en de klimaatverandering heeft er grote gevolgen voor de landbouwproductie – ’s lands grootste economische activiteit. Jaarlijks verlaten zo’n 150.000 mensen Niger op zoek naar een beter leven.

Vooral via de Noord-Nigerese stad Agadez – ‘de smokkelhoofdstad van Afrika’ – trachten heel wat migranten via Libië, Algerije of nadien Tunesië per boot Europa te bereiken. De EU probeert die beweging al een tijdlang te stoppen, en de afgezette Bazoum was daarbij de afgelopen jaren een van Europa’s belangrijkste partners. Zeker sinds 2015 wordt migratie in het land met steun van Brussel steeds meer gecriminaliseerd, Niger staat sindsdien bekend als een ‘buitengrens’ van de Europese Unie.

Geloofwaardigheid

Zo trainen onder meer Belgische politieagenten in EU-verband hun Nigerese collega’s om vervalste reis- en identiteitsdocumenten op te sporen – sinds kort is ook het omstreden Europese Kust- en Grensbewakingsagentschap Frontex daarbij betrokken. Ook ontvangt Niger via de Europese Vredesfaciliteit tientallen miljoenen aan materieel en munitie om terreurmilities en mensensmokkelaars te bestrijden.

Hoewel de coupplegers alle gemaakte internationale afspraken beloven na te komen, worden zulke initiatieven net zoals ontwikkelingssteun teruggeschroefd. Volgens Schnabel moet het Westen goed nadenken over het signaal dat het geeft als het de samenwerking met het Nigerese volk zomaar opschort. ‘Het is begrijpelijk dat men niet wil samenwerken met coupplegers, maar de samenwerking met het Nigeriaanse maatschappelijke middenveld stopzetten zou verkeerd zijn.’

Europa moet vooral oppassen dat het op migratievlak niet opnieuw dezelfde fout maakt, zegt Schnabel. ‘Europa heeft in de Sahelregio veel aan geloofwaardigheid verloren met zijn migratiebeleid. Een deel van die woede zag je ook terug bij de demonstraties na de staatsgreep.’