Nee, de arrestatie van Greta Thunberg was niet fake

Ook echte beelden kunnen het voorwerp van desinformatie worden. Dat bewijst het onzin-verhaal over de arrestatie van Greta Thunberg.

Aan het milieu- en klimaatprotest bij het Duitse dorpje Lutzerath, dat moet verdwijnen voor de uitbreiding van een controversiële bruinkoolmijn, nam vorige maand ook de wereldberoemde klimaatactiviste Greta Thunberg deel. Op 17 januari werd Thunberg zelfs even opgepakt door de Duitse politie. Heel wat internationale media brachten dat nieuws, inclusief beelden van een glimlachende Thunberg die door drie gehelmde politieagenten werd weggedragen.

Een dag later ging een video viraal waarbij Thunberg, geflankeerd door twee politieagenten die haar armen vasthielden, gefotografeerd en gefilmd werd door een tiental persfotografen. Ze lachte daarbij om enkele opmerkingen van omstanders. Verschillende versies van dat clipje werden tientallen miljoenen keren bekeken en lokten boze reacties uit: mensen interpreteerden de beelden alsof Thunberg, de media of zelfs de Duitse politie een ‘fake’ arrestatie in scène zouden hebben gezet.

Hoe zit dat nu precies?

Modder

Rondom de bruinkoolmijn Garzweiler II wordt al jarenlang actiegevoerd door milieu- en klimaatactivisten die protesteren tegen de verdere uitbating en uitbreiding van de open groeve. Het dorp Lutzerath, gedoemd om te verdwijnen voor de ontginning van onderliggende bruinkoollagen, werd bezet door activisten die zich in de onteigende huizen, kampen en zelfs in tunnels hadden gebarricadeerd. De ontruiming van de site leidde vorige maand tot soms hevige protesten en clashes met de ordediensten. Video’s van politieagenten die met hun laarzen wegzonken in de modder en omvergeduwd werden door demonstranten zorgden voor hilariteit op sociale media.

De virale video die zou moeten aantonen dat haar arrestatie fake was, toont slechts een fragment van wat er die dag is gebeurd.

Ook de Zweedse Greta Thunberg reisde enkele dagen af naar Lutzerath. Maar de virale video die zou moeten aantonen dat haar arrestatie fake was, toont slechts een fragment van wat er die dag is gebeurd. De beelden waren geknipt uit een langer videoverslag van het persagentschap Reuters.

In de originele Reuters-reportage zie je Thunberg eerst deelnemen aan een sit-in aan de rand van de bruinkoolmijn, waar ze samen met tientallen demonstranten slogans scandeert en protestliedjes zingt. Buiten beeld kondigt iemand aan dat de politie de demonstranten zal oppakken voor een identiteitscontrole. Vervolgens zien we Thunberg daadwerkelijk weggedragen worden door agenten – typisch voor het verwijderen van activisten bij vormen van geweldloos passief verzet. Even later komt Thunberg rechtopstaand en geflankeerd door twee politieagenten in beeld, terwijl ze even vastgehouden wordt in afwachting van de politiebus waarin alle arrestanten werden samengebracht. Dat moment werd uitgebreid in beeld gebracht door persfotografen en cameralui. Een medearrestant grapte zelfs of hij met Thunberg een selfie mocht nemen.

Kruiwagens

Waarom de claim dat dit ‘in scène gezet’ zou zijn? Mogelijk door het contrast tussen de soms gewelddadige acties in Lutzerath de voorgaande dagen en de geweldloze sit-in waaraan Thunberg deelnam. Zij en de andere opgepakte activisten verzetten zich niet tegen hun arrestatie, dus ging de politie te werk in een ontspannen sfeer. Ondertussen krioelde het er, zoals de hele week al, van de journalisten.

Acties zoals bezettingen, sit-ins en soortgelijke demonstraties zijn vanzelfsprekend bedoeld om een politieoptreden uit te lokken en persaandacht te krijgen. Als activisten soep naar wereldberoemde schilderijen gooien of zich eraan vastkleven, is dat ook met de expliciete bedoeling om aandacht te krijgen voor de onderliggende strijdpunten. Het zijn geplande, mediagenieke acties waarvoor journalisten vaak zelfs op voorhand worden getipt. In Lutzerath meldde de Reuters-journalist echter dat hij vooraf niet eens wist dat Thunberg zich onder de demonstranten had gemengd.

‘Deze journalistiek is ziek’, schreef Johan Op de Beeck op Twitter.

Nieuwsmedia brengen zulke verhalen graag, zeker als een wereldberoemde figuur als Thunberg erbij betrokken is. Je kunt dat als nieuwsconsument betreuren, maar dat is een andere kwestie dan beweren dat de actie of de arrestatie zelf ‘in scène gezet’ is. In Lutzerath werden daadwerkelijk alle demonstranten, van wie de meesten al dagen aan het protesteren waren, enkele uren opgepakt. In de voorgaande dagen waren soortgelijke acties gefotografeerd, inclusief beelden van politieagenten die kruiwagens gebruikten om demonstranten die zich geweldloos verzetten af te voeren. Van een ‘fake’ arrestatie was dus geen sprake.

Mainstream media

Dat Thunberg als polariserende figuur het onderwerp wordt van een complottheorie, is allesbehalve nieuw. Maar evengoed verspreidde het verhaal zich als een lopend vuurtje omdat het ‘de mainstream media’ in een negatief daglicht plaatst. Die media zouden hier namelijk ‘betrapt’ zijn op het bewust en opzettelijk in scène zetten van ‘fake news’. De video was dan ook een grote hit in kringen van klimaatontkenners en coronasceptici – twee deelverzamelingen die steeds vaker overlappen en sowieso graag fulmineren tegen de ‘leugenpers’. Maar ook ernstige commentatoren verspreidden de beelden buiten hun originele context. ‘Deze journalistiek is ziek’, schreef auteur en voormalig journalist Johan Op de Beeck op Twitter, waar hij het bericht deelde van een Israëlische complotdenker die de arrestatie van Thunberg ‘fake’ en ‘allemaal theater’ noemde.

De virale video werd daarbij voorgesteld als een soort geheime, gelekte, ‘achter-de-schermen’-versie van de feiten. Op de blog van het alternatieve medium Tegenwind verscheen zelfs een artikel met als titel ‘De fake arrestatie van Greta Thunberg en het een-tweetje met Reuters’. Het bevatte de beelden die volgens de anonieme auteur ‘opgedoken’ waren en zouden aantonen dat Thunbergs arrestatie ‘propaganda’ was die door Reuters werd ‘in scène gezet’. Alleen was de bewuste video dus gefilmd door… een Reuters-journalist zelf. De integrale beelden van Reuters waren trouwens ge-woon te zien in videoverslagen over Thunbergs arrestatie bij verschillende Vlaamse media.

Het voorval is een goed voorbeeld van de manier waarop 100 procent echte beelden, die op geen enkele wijze vervalst of getrukeerd zijn, tóch het voorwerp van desinformatie kunnen worden. Het volstaat om enkele fragmenten uit hun context te lichten en op een nieuwe, misleidende manier te framen. Eén iemand die met snode bedoelingen een stukje uit een reportage knipt, volstaat: confirmation bias – de neiging om informatie te geloven die je eigen vooroordelen bevestigt – doet de rest.