NAVO-top in Washington: ‘Zeker voor België zou de komst van Trump erg pijnlijk zijn’

Dinsdagnamiddag gaat een nieuwe NAVO-top in Washington van start. Niet alleen Oekraïne, maar ook de mogelijke terugkeer van Donald Trump houdt het bondgenootschap in de ban.

Van dinsdag tot en met donderdag verzamelen de NAVO-staatshoofden en -regeringsleiders in Washington. De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie mag dit jaar 75 kaarsjes uitblazen en de Nederlandse oud-premier Mark Rutte neemt nu ook de fakkel van Jens Stoltenberg over als secretaris-generaal.

Maar de gesprekken zullen vooral over andere zaken gaan, zoals Oekraïne. Er zit druk op de ketel: nog altijd wint Rusland mondjesmaat terrein, wordt Oekraïnes kritische energie-infrastructuur aanhoudend vernietigd en burgerdoelwitten bestookt.

Bovendien vreest de NAVO bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen in november voor een terugkeer van het onberekenbare ex-staatshoofd Donald Trump.

Wat de komende dagen zeker niet zal gebeuren, zo benadrukt het Amerikaanse blad Foreign Affairs, is dat Oekraïne de 33^e lidstaat van het militaire bondgenootschap wordt.

Wel, zo luidt de voorlopige slottekst van de topontmoeting, moet er een brug geslagen worden naar Oekraïne om het land verder in het Westen te verankeren. ‘Maar wat ben je met een brug als de oevers verre van zichtbaar zijn?’, vroeg de Franse krant Le Monde zich deze week af. Een terechte vraag? Knack vroeg het aan Alexander Mattelaer, professor veiligheidsstudies (VUB/Egmont).

Wat staat er precies op de agenda de komende dagen?

Alexander Mattelaer: De topontmoeting focust vooral op de geopolitieke situatie waarmee zowel Oekraïne als het Westen wordt geconfronteerd – de Russische aanval tegen Oekraïne is er namelijk ook een tegen het verzamelde Westen, daarover laat Russisch president Vladimir Poetin geen twijfel bestaan. In 2022 heeft de NAVO er voor gekozen om zich vooral te toe te leggen op de eigen collectieve verdediging en de steun aan Oekraïne over te laten aan de lidstaten zelf. De NAVO wilde daarmee vermijden dat het al te veel slaags zou raken bij het conflict. Dat is gelukt, maar brengt ook de nodige nadelen met zich mee.

Zoals?

Mattelaer: De NAVO-bondgenoten steunen Oekraïne verhoudingsgewijs niet allemaal evenveel. De wapenleveringen verlopen vaak via een warrige waaier aan uiteenlopende coalities en initiatieven – denk maar aan het Ramstein-formaat, de F16-coalitie, het munitie-initiatief en een heleboel bilaterale veiligheidsakkoorden. Dat kan beter, weten ook de bondgenoten.

Afscheidnemend secretaris-generaal Stoltenberg stelde al enkele maanden geleden voor om Oekraïne jaarlijks 100 miljard euro toe te stoppen, intussen zou dat bedrag naar 40 miljard gezakt zijn. Dat is minder dan wat Oekraïens president Volodymyr Zelensky zou willen, maar het moet zijn land wel een zekere voorspelbaarheid geven die tot op heden ontbrak.

Voor het operationele luik zal het NAVO-commando in het Duitse Wiesbaden de coördinatie van de wapenleveringen en trainingen van Oekraïense soldaten op zich nemen, onder meer om de Verenigde Staten wat te ontlasten. Dat moet de behoeften beter in kaart brengen en de leveringen stroomlijnen.

Zelensky vraagt al langer om Oekraïens lidmaatschap, of tenminste om een duidelijk traject. Hoe staat het daarmee?

Mattelaer: Op de NAVO-top die vorig jaar in de Litouwse hoofdstad Vilnius plaatsvond, vroeg Zelensky om meer duidelijkheid over de toekomstige engagementen naar Oekraïne toe. Hij kreeg die naar eigen zeggen onvoldoende, en liet dat ook verstaan. Op eigen bodem en naar aanloop van de presidentverkiezingen heeft het Witte Huis geen zin in zulke spanningen. Al maanden geleden hebben Amerikaans president Joe Biden en zijn entourage aan Kiev duidelijk gemaakt dat er op deze top niet concreet over lidmaatschap van Oekraïne zal gesproken worden. Voor Zelensky en enkele Oost-Europese NAVO-bondgenoten blijft dat een teleurstelling, en dus moet men in de slotverklaring op zoek naar diplomatieke formuleringen om zulke spanningen op te vangen.

Wordt er over nog andere zaken gesproken dan Oekraïne?

Mattelaer: Absoluut. Twee jaar geleden, na het begin van de grootschalige Russische invasie, besloot de NAVO in Madrid om zijn zelfverdediging gevoelig op te krikken. Defend every inch, luidt het devies sindsdien. Dat doe je natuurlijk niet zomaar. Sinds de top in Madrid is men daarom in kaart beginnen brengen wat daar allemaal voor nodig is, voornamelijk op vlak van militair materieel. Die oefening is ondertussen zo goed als afgerond, maar er is nog niet beslist welke lidstaat precies welke inspanningen moet leveren zodat de NAVO zich voldoende tegen de bestaande dreigingen kan verweren.

Concrete knopen daarover worden op de top niet doorgehakt, zulke discussies moeten op topniveau behandeld worden. Te meer omdat er nog altijd discussie bestaat over hoe de Europese en de Amerikaanse defensie-industrieën ten voordele van iedereen op elkaar kunnen worden afgestemd.

Betekent het dat België meer zal moeten uitgeven dan momenteel het geval is?

Mattelaer: Dat klopt. Momenteel geeft België vijf miljard euro per jaar uit aan defensie, en dat bedrag zal de komende jaren stijgen tot zeven miljard euro per jaar. Uit de verkiezingsprogramma’s van de partijen die nu rond de onderhandelingstafel zitten, blijkt dat ze tegen 2029 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp) willen uitgeven aan defensie. Het gaat dus om een stijging van zeven tot twaalf miljard euro per jaar, voor, bijvoorbeeld, bijkomende F-35-toestellen of luchtafweerbatterijen. Dat betekent een bijkomende begrotingsinspanning van vijf miljard euro – een significante stijging, maar bijvoorbeeld niet de besparing van dertig miljard die de Europese Unie van België vraagt.

Houdt deze top al rekening met de eventuele terugkeer van Donald Trump als Amerikaans president?

Mattelaer: In zekere mate. In de Verenigde Staten kijken de Democratische en de Republikeinse Partij anders tegen de wereld aan. Volgens de Democraten zijn de rivaliteit met China enerzijds en de oorlog in Oekraïne anderzijds met elkaar verbonden, waardoor het ene theater niet noodzakelijk belangrijker is dan het andere. De Republikeinen daarentegen vinden China het grootste gevaar en Oekraïne van ondergeschikt belang.

Dat heeft natuurlijk implicaties. Als er in de Zuid-Chinese Zee iets gebeurt, zo menen de Republikeinen, dan moeten de Europeanen hun eigen boontjes zien te doppen, tenminste op het vlak van conventioneel wapentuig. Bovendien leeft de vraag hoe de NAVO moet reageren op een eventuele escalatie in de Zuid-Chinese Zee.

Daarom zal men in Washington de globale partnerschappen van de NAVO – onder meer die met Japan – trachten te versterken.

‘Mark Rutte is de ideale loopjongen voor het gezamenlijk belang van de NAVO’

Verwacht u dat Trump er opnieuw mee zal dreigen om de NAVO te verlaten als hij president wordt?

Mattelaer: Net zoals de Republikeinse Partij wil Trump zich meer met China kunnen bezighouden, maar hij denkt ongetwijfeld ook aan commerciële redenen voor de Amerikaanse defensie-industrie. Of Trump de NAVO wil verlaten, weet ik niet, al zouden de Verenigde Staten zichzelf daarmee pijn doen. Indien hij terugkeert, worden het hoe dan ook turbulente jaren. Zeker voor België zou zijn komst erg pijnlijk zijn.

Omdat we te weinig uitgeven aan defensie?

Mattelaer: België heeft erg veel baat bij multilaterale samenwerking. We zijn een relatief klein land en hebben op onszelf maar weinig te eisen, zeker in deze woelige geopolitieke tijden. Wel kunnen we onze belangen verdedigen en nastreven door situaties te creëren waarbij iedereen te winnen heeft. Als stichtend land van de NAVO en de Europese Unie is België daar zelfs erg goed in. Trump ziet echter geen brood in dat multilateralisme en wil vooral rechtstreekse deals maken – al de rest ziet hij als ballast. Het klinkt tegenstrijdig, maar onze beperkte defensie-uitgaven zouden, bij een eventuele verkiezingsoverwinning van Trump, kunnen helpen. We moeten hoe dan ook meer geld aan defensie besteden, en dat zal voornamelijk aan Amerikaans defensiematerieel zijn. Trump zal het graag horen.