Na het staakt-het-vuren in Gaza: verdient Donald Trump de Nobelprijs voor de Vrede?

Ontpopt Donald Trump zich na het staakt-het-vuren in Gaza als grote vredestichter, ook in Oekraïne? Experts hebben hun twijfels.

Op Fox News werd Donald Trump door een opiniemaker vergeleken met Martin Luther King, icoon van de geweldloosheid. Maar ook minder vooringenomen bronnen zagen perspectieven. ‘Als Trump met de Chinese president Xi Jinping vrede kan stichten in Oekraïne zouden ze samen de Nobelprijs voor de vrede moeten krijgen’, aldus Graham Allison, professor aan de Harvard Kennedy School.

Trump zelf vond ook dat hij wel een Nobelprijs verdient, en méér dan zijn voorganger Barack Obama. Een Democraat beschuldigde de nieuwe president in The Washington Post van Nobelprijs-shoppen.

Vrede stichten maakte ook deel uit van Trumps verkiezingstoespraken: hij zou als president vredesdeals sluiten en de kosten van buitenlandse oorlogen tot een minimum beperken.

Maar zou hij die Nobelprijs verdienen? Is hij een vredestichter?

Je zou verwachten dat Ben Friedman ideologisch dicht bij Trump staat. Hij is politiek directeur van Defense Priorities, een organisatie die ijvert voor realisme en terughoudendheid in het buitenlands beleid, met een minimale betrokkenheid van de Verenigde Staten in militaire conflicten.

‘Trump wil graag dat imago van vredestichter hebben,’ zegt hij,  ‘maar dat klopt niet altijd met zijn retoriek en al helemaal niet met zijn vorige regeerperiode. Hij pocht dat hij in zijn eerste termijn geen nieuwe oorlogen is begonnen, wat juist is, maar na de moordaanslag op de Iraanse generaal Qassem Soleimani in 2020 scheelde het weinig of hij was in een oorlog met Iran verzeild. Hij onderhandelde de terugtrekking uit Afghanistan, maar hij trok het Amerikaanse leger niet zelf terug. Ook uit Irak en Syrië trok hij de Amerikaanse troepen niet terug. Hij was toen zeker geen vredespresident.’

Wordt het dit keer anders?

‘Nu heeft hij zeker verdienste aan het staakt-het-vuren in Gaza en ondersteunt hij een vredesproces in Oekraïne. Wat positief is. Maar tegenover Iran en China is hij tot dusver vrij oorlogszuchtig geweest, en het ziet ernaar uit dat het zo zal blijven. Zijn regering zit tjokvol met mensen die een agressief Chinabeleid voorstaan. Of dat op een oorlog kan uitdraaien, weet ik niet. Trump is onvoorspelbaar.’

Zit er een strategie achter dat vredesimago?

‘Geen coherente strategie. Sommigen in zijn kabinet zijn oorlogszuchtig, anderen willen vrede. Trump zelf geeft gemengde signalen. Ik denk niet dat hij een oorlog zal starten om Groenland of het Panamakanaal, maar zijn uitspraken ter zake wijzen niet op een vredelievende aanpak. Hij is ook voorstander van Amerikaanse militaire actie tegen drugskartels in Mexico. Dat is geen standpunt van een president die vrede wil.’

Is Trump qua temperament eigenlijk een vredestichter? Hij hitst de boel eerder op, toch?

‘Hij heeft moeite om gefocust te blijven. Hij verandert zijn standpunt over Iran of Noord-Korea. Men zegt vaak dat zijn centrale regel is: ‘Voor wat, hoort wat.’ Het moet de VS wat opleveren. En dat is wel waar, maar au fond heeft hij meer belangstelling voor de pr van een deal dan voor de eigenlijke inhoud. Zijn overleg met Noord-Korea in zijn eerste ambtstermijn was daar een goed voorbeeld van. Hij wilde een persconferentie houden met leider Kim Jong-un. Zo verspreidde hij het beeld van vrede zonder dat er enige vrede was. Hij geeft bij wijze van spreken meer om het doorknippen van lintjes dan om vredesakkoorden die de wereld beter maken.’

Donald Trump na eedaflegging: ‘We worden opnieuw een natie die ons grondgebied uitbreidt’

Geen Palestijnse staat

Is Friedman overtuigd dat het staakt-het-vuren in Gaza een lang leven beschoren is?

‘Nee. Het zal wel een poos standhouden, omdat zowel de Israëlische regering als Hamas er momenteel baat bij heeft. Maar na verloop van tijd zal de Israëlische premier Benjamin Netanyahu willen bewijzen dat hij bereid is de oorlog te hervatten. Dat geldt ook voor het staakt-het-vuren met Hezbollah. Het kan instorten voor er een stabiele vrede is. Een bredere vrede tussen Palestijnen en Israël, en een Palestijnse staat, kunnen er niet komen zolang deze regering-Netanyahu aan de macht blijft. Ze is haast gefundeerd op het verzet tegen een Palestijnse staat. Ik ben heel pessimistisch over vooruitgang op dat front.’

Komt die Palestijnse staat er ook niet als Saudi-Arabië bereid is Israël te erkennen?

‘Het zou gek zijn te geloven dat deze Israëlische regering erkenning door Saudi-Arabië belangrijk genoeg acht om een Palestijnse staat toe te laten.’

Friedman is ook ongerust over wat Trump aan Netanyahu beloofd heeft in ruil voor het staakt-het-vuren. Hoewel Trump herhaaldelijk heeft gezegd dat hij niet bij oorlogen van andere landen betrokken wil worden, is het niet ondenkbaar dat hij feitelijke steun bij een oorlog met Iran heeft toegezegd.

Friedman: ‘Het kan ook dat Netanyahu het staakt-het-vuren gewoon accepteerde om in een goed blaadje te staan bij Trump, dat hij het fiat van de VS wilde voor nieuwe bombardementen op installaties in Iran, of dat Trump toezegde annexaties op de Westelijke Jordaanoever te zullen ondersteunen. Dat zijn overigens allemaal dingen die de situatie in de regio slechter zullen maken, niet beter.’

Over de situatie in Oekraïne is Friedman optimistischer, ten minste als de Oekraïners verregaande toegevingen doen: de Krim opgeven, autonomie toestaan voor de door Russen bezette gebieden in de Donbas, en hun droom van NAVO-lidmaatschap – misschien niet van EU-lidmaatschap – opgeven.

‘Mensen gaan te veel uit van gerechtigheid en te weinig van stabiliteit en vrede’, zegt hij. ‘Als je met een ideaal van soevereiniteit en democratische waarden de onderhandelingen instapt, zal er weinig vooruitgang te boeken zijn.’

En zal Trump zijn Nobelprijs verdienen?

‘Ik denk niet dat hij hem zal verdienen, en ik denk nog minder dat hij hem zal krijgen.’

Derde ambtstermijn

Jen Spindel is directeur van de dienst Internationale Betrekkingen aan de University of New Hampshire. Ze publiceerde onder meer over het buitenlandse beleid van de eerste regering-Trump.

Denkt u dat de tweede termijn van Trump anders zal zijn dan de eerste?

‘Ik denk dat de transactionele politiek van de eerste termijn, waarbij het economisch belang van de VS vooropstaat, zal worden voortgezet. Maar zijn geplande invoerrechten, die de binnenlandse prijzen zullen verhogen, zullen ook de relaties met partners en tegenstanders bemoeilijken.’

China wordt een almaar groter probleem.

‘De voorbije 25 à 30 jaar waren we redelijk zeker dat er geen oorlog tussen de VS en China zou komen omdat de handelsrelaties cruciaal waren voor beide landen. Als er stevige handelsbarrières worden opgetrokken, verzwakt dat de relaties en de bescherming die men erin zag. China is niet blij met Trumps aangekondigde invoerheffingen. Dat kan tot conflicten leiden.’

Heeft Trump de steun van China nodig voor een vredesakkoord in Oekraïne?

‘Heel zeker. Hij heeft China nodig om druk uit te oefenen op Poetin en op Noord-Korea, dat nu troepen stuurt naar Oekraïne.’

Spindel is net als Ben Friedman niet overtuigd van de vredelievendheid van Trump.

‘Trump als vredestichter is om allerlei redenen moeilijk te verkopen’, zegt ze. ‘Hij creëerde in zijn eerste presidentschap grote onzekerheid en misinformatie. Hij verzint dingen. Zijn moeizame verhouding met de waarheid maakt het lastig om een stabiel en duurzaam akkoord te vinden. Als hij erover praat, kan het wazig worden wat precies is overeengekomen.’

En: ‘Hij verkiest loyauteit boven competentie. Tijdens een onderhandeling kunnen mensen akkoord gaan omdat ze zich gedwongen voelen loyauteit te tonen, eerder dan dat ze echt overtuigd zijn. Wat betekent dat de partners sneller uit de deal zullen stappen.’

Wat verwacht ze voor Gaza en Oekraïne?

‘De Palestijnen mogen niet hopen dat Trump een Palestijnse staat zal ondersteunen, of dat er een duurzame pacificatie van de regio komt. En de Oekraïners moeten zich zorgen maken. Ze hebben geld nodig voor wapens en de heropbouw van het land, en Trump heeft herhaaldelijk gezegd dat hij niet geneigd is het land verder te steunen.’

Hoe past de annexatie van Groenland in het buitenlands beleid?

‘Het is gemakkelijk dat weg te lachen omdat het zo absurd lijkt. Trump zegt heel gekke dingen die hij steeds weer herhaalt, waardoor ze normaler gaan lijken. Zijn uitspraken over Groenland plaats ik op hetzelfde niveau als zijn grappen over een derde presidentstermijn (wettelijk onmogelijk in de VS, nvdr.): het is niet helemaal serieus, maar als hij het voldoende herhaalt, zullen mensen misschien gaan geloven dat het realiteit kan worden.’

Doomsday Clock

 Ivana Nikolić Hughes werd geboren in het deel van Joegoslavië dat nu onafhankelijk Servië geworden is. Tijdens de burgeroorlog die haar land verscheurde, verhuisde ze naar de VS, waar ze kon studeren en Amerikaan werd. Ze specialiseerde zich in chemie, doceert aan Columbia University in New York en is daarnaast voorzitter van de Nuclear Age Peace Foundation. Ze is geen grote fan van Donald Trump en beschouwt zichzelf als een Democraat. Kort na de verkiezingen was ze coauteur van een artikel waarin ze Trump aanmaande zijn ‘innerlijke Ronald Reagan’ aan te spreken. Reagan zorgde via vredesakkoorden met Sovjetleider Michail Gorbatsjov voor een aanzienlijke reductie van de nucleaire arsenalen van de twee grootste kernmachten.

Trump, de zelfverklaarde vredestichter, moet volgens haar dat voorbeeld volgen. Ze verwijst naar de Doomsday Clock, die sinds 1947 aangeeft hoe dicht de wereld bij de catastrofe van een nucleaire oorlog staat. Sinds 2023 staat die klok op haar allerbelabberdste peil, op 90 seconden voor middernacht, oftewel het einde. ‘Dat is slechter dan op het dieptepunt van de Koude Oorlog’, vertelt ze. In 1947 stond de klok op 7 minuten voor middernacht.

Eind 2022 schatte de regering-Biden dat er 50 procent kans bestond dat er in het conflict rond Oekraïne een kernbom zou ontploffen, en dat heeft zeker bijgedragen tot die slechte stand.

Hoe Donald Trump de regering-Biden vernederde met het staakt-het-vuren in Gaza

De Doomsday Clock is met de tijd mee geëvolueerden calculeert nu bijvoorbeeld ook milieuschade in, en niet alleen nucleaire dreiging. Maar toch. Hughes deed een bevreemdende vaststelling. Sinds 1947 zijn er veertien Amerikaanse presidenten geweest, zeven Democraten en zeven Republikeinen. Onder die veertien waren er vijf die de klok in de goede richting deden evolueren: vier Republikeinen (Eisenhower, Nixon, Reagan en Bush sr.) en slechts één Democraat (John Kennedy). Onder Republikeinen stond de klok gemiddeld beter dan onder Democraten. En aangezien Republikein Trump zichzelf tijdens de campagne als vredeskandidaat voorstelde, riep ze hem op stappen te zetten om tot vrede te komen en om de oorlogs- en nucleaire dreiging te verminderen.

Trump heeft er ooit voor gepleit om kernwapens in te zetten tegen Noord-Korea. Hij overwoog om nucleaire technologie te verstrekken aan Saudi-Arabië. Is hij dan wel de figuur om stappen richting vrede te zetten?

‘Ik heb geen illusies, maar niemand zou indertijd voorspeld hebben dat Reagan het nucleaire arsenaal zou afbouwen. Daarom blijf ik hoopvol. Het was niet het enige wat speelde, maar zijn vredesboodschap heeft Trump volgens mij wel geholpen bij zijn herverkiezing. Als hij er nu in slaagt een vredesakkoord te sluiten in Oekraïne, kan dat op een gevaarlijk moment in de geschiedenis de dreiging in de wereld weer wat doen verminderen.’

Trump wil de Nobelprijs voor de Vrede winnen.

‘Ik hoop dat hij hem wint, en verdient te winnen. Ik hoop dat hij vredesakkoorden sluit en nucleaire ontwapening bereikt.’

QUIZ: wat weet u over de nieuwe Amerikaanse president Donald Trump?