Na het arrestatiebevel: diplomatieke ramp voor Netanyahu, maar dit ondermijnt ook het Strafhof

Het Internationaal Strafhof heeft een arrestatiebevel uitgevaardigd voor de Israëlische premier Netanyahu. Dat beperkt zijn bewegingsvrijheid, maar dat is niet het grootste gevolg.

Maandenlang leek de beslissing zowel onvermijdelijk als onwaarschijnlijk. Gisteren was het eindelijk zover: het Internationaal Strafhof vaardigde arrestatiebevelen uit voor de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en Yoav Gallant, tot voor kort minister van Defensie. Zij worden beschuldigd van het aansturen van oorlogsmisdaden tijdens de jarenlange oorlog van Israël tegen de Palestijnse groepering Hamas. Het
Strafhof heeft ook Mohammed Deif, de topcommandant van Hamas aangeklaagd, die een bloedbad onder Israëli’s aanrichtte dat de aanleiding vormde voor de Israëlische aanval op Gaza. Maar het zijn de aanklachten tegen de twee Israëlische politici die de echte aardbeving zijn: een diplomatieke ramp voor Netanyahu, en misschien ook voor het hof.

Karim Khan, de aanklager van het Strafhof, verzocht in mei om de arrestatiebevelen. De zaak die hij aanspande staat los van beschuldigingen van Israëlische genocide op Palestijnen die in behandeling zijn bij het Internationaal Gerechtshof, dat geschillen tussen staten behandelt (het Strafhof vervolgt individuen). De aanklachten tegen Netanyahu en Gallant zijn gemakkelijker te bewijzen dan een aanklacht van genocide tegen Israël. Zij worden beschuldigd van het gebruik van uithongering als oorlogswapen in Gaza en van het leiden van aanvallen op burgers in het gebied.

Een jury van drie rechters vond ‘gerede gronden om aan te nemen’ dat dergelijke misdaden hadden plaatsgevonden. Recente gebeurtenissen hebben de zaak van Khan ongetwijfeld versterkt: de Verenigde Naties blijven waarschuwen voor een dreigende hongersnood in het noorden van Gaza, dat de afgelopen 40 dagen grotendeels is afgesneden van humanitaire hulp. De jury verwierp een procedurekwestie van Israël, dat aanvoerde dat de rechtbank geen jurisdictie heeft in Gaza. Palestina, waar Gaza deel van uitmaakt, heeft het Statuut van Rome ondertekend, het juridische kader voor het Internationaal Strafhof. De rechters oordeelden dat dit hen de bevoegdheid geeft om misdaden die daar zijn gepleegd te onderzoeken.

‘Beschamende beslissing’

Het Strafhof is bedoeld als een laatste redmiddel dat optreedt wanneer de eigen rechtbanken van een land er niet in slagen om misstanden te vervolgen. De procureur-generaal van Israël meldde Netanyahu dit jaar dat de vorming van een overheidscommissie het onderzoek van het Strafhof zou kunnen vertragen. Maar hij heeft er nog geen benoemd, en de rechters merkten in hun beslissing op dat Israël dit heeft nagelaten.

Het arrestatiebevel werd door bijna alle Israëlische politici veroordeeld. Bezalel Smotrich, de uiterst rechtse minister van Financiën, noemde het een ‘teken van Kaïn’ op het Strafhof. Yair Golan, het hoofd van een linkse partij, noemde het een ‘beschamende beslissing’. Veel Israëli’s noemen het een geval van antisemitisme. Netanyahu zelf noemde het een ‘modern Dreyfusproces’, verwijzend naar de onterechte vervolging van een Joodse officier in het Franse leger in 1894.

Maar het verwijt van antisemitisme holt de term uit. Niets in de geschiedenis van het Strafhof wijst op een fixatie op Joden. Sinds de oprichting in 2002 heeft het hof vooral Afrikaanse krijgsheren en despoten vervolgd, zoals Omar al-Bashir, een Sudanese dictator, en Saif al-Islam Khaddafi, de zoon van de gewezen Libische dictator. De voorbije twee jaar heeft het hof arrestatiebevelen uitgevaardigd tegen een aantal Russische functionarissen, onder wie Vladimir Poetin, vanwege de invasie in Oekraïne. Dit is de eerste keer dat het Israëliërs aanklaagt.

Voormalig directeur Human Rights Watch: ‘Zowel Israël als Hamas verdient het om strafrechtelijk vervolgd te worden’

Wellicht dood

Samen met Netanyahu en Gallant vaardigde het Strafhof ook een arrestatiebevel uit tegen Mohammad Deif, de militaire leider van Hamas. Hij wordt onder andere beschuldigd van het leiden van de moord op en de marteling en verkrachting van burgers op 7 oktober 2023. Deif kan waarschijnlijk niet terechtstaan: Israël gelooft dat hij gedood werd tijdens een luchtaanval in juli (de rechtbank vaardigde een arrestatiebevel uit omdat het zijn lot niet kon bevestigen).

Khan had ook een arrestatiebevel aangevraagd voor Yahya Sinwar, de architect van het bloedbad, en Ismail Haniyeh, de toenmalige leider van de groep. Die verzoeken werden ingetrokken omdat beide mannen dit jaar door Israël werden gedood.

Uitlevering

De kans dat Israël Netanyahu of Gallant zelf uitlevert aan Den Haag is onbestaande, omdat het land geen lid is van het Internationaal Strafhof. Maar 124 andere landen zijn dat wel, waaronder veel van Israëls beste vrienden. Het meest directe gevolg van de uitspraak is dat beide mannen niet naar die landen kunnen reizen uit angst gearresteerd te worden.

Josep Borrell, het hoofd buitenlands beleid van de Europese Unie, zei dat de uitspraak van het hof bindend is voor alle EU-leden. ‘Netanyahu heeft zijn reis als legitiem leider in de internationale arena beëindigd’, schreef Eran Etzion, voormalig plaatsvervangend nationaal veiligheidsadviseur onder Netanyahu.

De belangrijkste uitzondering is Amerika, dat geen lid is van het hof. De beslissing heeft een bom gelegd onder de Amerikaanse presidentiële machtsoverdracht. Ze zal de vertrekkende regering van Joe Biden in verlegenheid brengen, verdeeldheid zaaien onder de Democraten, en de Republikeinen woedend maken nu ze zich voorbereiden op de overname van het Witte Huis en beide huizen van het Congres in januari.

Vooraanstaande Republikeinen hebben gewaarschuwd dat de VS sancties zullen opleggen aan het Strafhof – met de steun van de Democraten indien mogelijk, of zonder steun indien nodig. Mike Waltz, die door Donald Trump is gekozen als zijn nationale veiligheidsadviseur, beloofde een ‘krachtige reactie’ op de ‘antisemitische vooringenomenheid’ van het hof. John Thune, de nieuwe meerderheidsleider van de Senaat, noemde de stap van het Strafhof ‘schandalig, onwettig en gevaarlijk’. Hij zei dat de acties van het Strafhof ‘in de toekomst een bedreiging kunnen vormen voor de Verenigde Staten’.

Hij drong er bij Chuck Schumer, de Democratische meerderheidsleider in de Senaat, op aan om een wetsvoorstel over te nemen dat in juni door het door de Republikeinen gecontroleerde Huis van Afgevaardigden werd aangenomen, en dat ingrijpende economische sancties en visabeperkingen zou opleggen aan rechters en anderen die banden hebben met het Internationaal Strafhof, inclusief hun familieleden. Zo niet, waarschuwde hij, zouden de Republikeinen dat in januari als ‘topprioriteit’ doen.

Warm en koud

Democraten zijn op hun beurt steeds meer verdeeld over de oorlog in het Midden-Oosten. Op 20 november verwierp de Senaat resoluut drie moties die president Biden opriepen om verschillende wapentransporten naar Israël stop te zetten, maar 17 van de 47 Democraten, en 2 onafhankelijken die hen steunen, stemden voor minstens een van de kritische moties. De regering-Biden zit in een lastig parket. Ze heeft zich verzet tegen juridische stappen tegen Israël, maar ze heeft de rechtbank gesteund bij het uitvaardigen van een arrestatiebevel voor Vladimir Poetin en heeft zich verzet tegen de sanctiewet van het Huis omdat die te ver zou gaan.

Ironisch genoeg zou het wel eens het Internationaal Strafhof kunnen zijn dat de meest directe gevolgen ondervindt in de vorm van sancties die door Amerika worden opgelegd. Netanyahu zal niet in de beklaagdenbank belanden, en Israël zal zijn oorlog in Gaza niet beëindigen. Maar de uitspraak zal wél gevolgen hebben op de lange termijn: zowel Netanyahu als het land dat hij leidt zal meer geïsoleerd raken en afhankelijker worden van de Verenigde Staten.