Na één jaar Trump: ‘Een tweede ambtstermijn zou me niet verbazen’

‘Trump is consequent in zijn overtuigingen en speelt het politieke spel heel uitgekookt’, zegt Charlie Laderman, historicus en schrijver van Trumps politieke biografie.

Tot de zomer van dit jaar werkte de Britse historicus Charlie Laderman aan de universiteit van Texas in Austin. Vandaag doceert hij internationale geschiedenis aan het vermaarde King’s College London. Samen met zijn Cambridge-collega Brendan Simms schreef hij Donald Trump: the making of a World View, de politieke biografie van de nieuwe Amerikaanse president. Om de diepste politieke overtuigingen en zielenroerselen van The Donald op het spoor te komen, doorploegden ze al zijn interviews en speeches van de voorbije 37 jaar. ‘Tijdens de verkiezingsrace leek het alsof Trump een man zonder politieke eigenschappen was’, zegt Laderman. ‘Hij had een aantal bestsellers op zijn actief, maar die boeken geven maar weinig inzicht in waar hij ideologisch voor staat. Hij schreef ze niet zelf en schakelde ghostwriters in. Zij moesten in de eerste plaats het merk ‘Trump’ helpen promoten. Zijn échte stem klinkt niet in die boeken door.’

Velen zien Donald Trump als een opportunistische clown die op Twitter schiet op alles wat beweegt. Volgens u is dat een grove onderschatting?

Charlie Laderman: Er zit zeker een fikse dosis opportunisme in Donald Trump, maar een clown is hij niet. Soms lijkt het inderdaad alsof hij losjes vanuit de heup schiet op alles wat hem voor de voeten loopt. Toch moesten wij tijdens het lezen en bekijken van zijn interviews tot onze eigen verbazing een zeer grote samenhang vaststellen. Er komen een aantal duidelijke fixaties van de man naar boven die samen zijn wereldbeeld vormen.

Tijdens de verkiezingscampagne dacht ook ik geregeld: hij lult uit zijn nek. Soms was dat zo, maar als het op buitenlands beleid en handel aankwam, was hij altijd consequent. Dat geldt ook voor wat hij over de bondgenoten van Amerika denkt en over de rol van de VS in de wereld. In 1980 gaf hij als 34-jarige succesvolle aannemer een uitgebreid televisie-interview aan journaliste Rona Barrett. Hij was haar allereerste gast in een reeks gesprekken met selfmade multimiljonairs en hij sprak vrijuit over de thema’s die de basis van zijn visie op de wereld vormen. ‘Amerika laat zich in de luren leggen door zijn handelspartners’, zei hij. ‘Ze bestelen ons en raken er probleemloos mee weg.’ De bondgenoten van de VS dachten volgens hem enkel aan zichzelf en dienden geen enkel Amerikaans belang. Alle vorige Amerikaanse leiders waren idioten die de onderhandelingspositie van het land verkwanseld hadden. De VS moesten volgens hem egoïstisch worden en de internationale orde wantrouwen. Hij presenteerde zichzelf toen al als een man met een duidelijke unilaterale, nationalistische blik op het buitenlands beleid.

In de jaren tachtig en negentig richtte hij zijn pijlen vooral op Japan als land dat schaamteloos profiteerde van de goedheid van de VS. Veel Amerikanen waren toen bang voor die opkomende economische macht. Japan had het imago dat China nu heeft. Tot aan de millenniumwissel bleef Trump herhalen dat Japan de VS oplichtte. ‘We verdedigen de Japanners met onze militaire macht en ze betalen er ons geen cent voor. We sturen onze tankers naar de golf om er gratis olie voor hen te gaan tanken.’

Hij wou dat de bondgenoten stevig betaalden voor alle diensten die de Amerikanen leverden?

Laderman: Precies. Tot op vandaag verkondigt Trump consequent: ‘Onze bondgenoten vinden het vanzelfsprekend dat wij hun vrijheid verdedigen, maar ze vertikken het om ons daarvoor fatsoenlijk te betalen. Dat moet gedaan zijn.’ Het geld dat zo opgehaald wordt, moet geïnvesteerd worden in binnenlandse infrastructuur. Donald Trump heeft een zeer mercantilistisch wereldbeeld: wat één partij verliest, is winst voor de andere. Internationale handel én internationale verstandhouding zijn voor hem niet meer of minder dan een zero-sum game: de som van de winnaar en de verliezer is altijd nul. Niet alleen Japan, maar ook alle Europese landen moeten in zijn visie betalen voor de bescherming die de VS hen bieden. Sinds de jaren tachtig propageert hij het te gelde maken van Amerika’s militaire macht. Herinner je je zijn bezoek aan de NAVO in mei? Toen gaf hij de lidstaten die volgens hem niet diep genoeg in de buidel tasten een fikse bolwassing.

Is zijn wereldbeeld gestoeld op een politieke filosofie?

Laderman: Dat is iets te veel eer. Laten we het houden op fixaties, al is het misschien juister om over obsessies te spreken. Henry Kissinger zei ooit: ‘De overtuigingen die politieke leiders gevormd hebben voordat ze de top bereikten, zijn het intellectuele kapitaal waaruit ze blijven putten zolang ze in functie zijn.’ De overtuigingen van veel Amerikaanse presidenten werden gevormd toen ze al politiek actief waren, door de partij waar ze deel van uitmaakten of doordat ze andere politieke functies vervulden. Voor Trump geldt dat niet. Hij valt steeds weer terug op zijn obsessies.

En op zijn buikgevoel. In zijn boek Think like a Billionaire uit 2004 zegt hij: ‘Mensen staan ervan te kijken hoe snel ik grote beslissingen neem, maar ik heb geleerd om mijn instincten te vertrouwen en de dingen niet te overdenken.’ Dat klinkt toch griezelig uit de mond van de machtigste man op aarde?

Laderman: Dat is inderdaad niet al te bemoedigend. We mogen er vrij zeker van zijn dat zijn overtuigingen niet het resultaat zijn van noeste intellectuele arbeid, maar voortvloeien uit zijn intuïtie en ‘gezond verstand’. Hij benadrukt vaak dat hij gewoon ‘aanvoelt’ dat zijn overtuigingen juist zijn. Donald Trump is niet echt een groot lezer, ook al beweert hij regelmatig van wel. Zo stelde hij in 2011 in een interview met het Chinese persbureau Xinhua dat hij ‘de voorbije decennia honderden boeken over China gelezen had’. Vervolgens ratelde hij uit het hoofd een lijst van twintig titels af, waaronder Mao van Jung Chang en The coming China Wars van econoom Peter Navarro, die nu Trumps belangrijkste raadgever voor internationale handel is. Op andere momenten zegt hij dan weer dat hij geen tijd heeft om te lezen en het te druk heeft met het maken van deals.

Is Trump met zijn America First-retoriek de erfgenaam van het fascistische en antisemitische America First Committee van Charles Lindbergh uit 1940?

Laderman: ‘America First’ heeft een zeer lange geschiedenis die Trump ongetwijfeld kent. De Democratische president Woodrow Wilson gebruikte in 1916 al de slogan ‘America First’ om te benadrukken dat hij de VS tot dan uit de Eerste Wereldoorlog gehouden had. In 2000 overwoog Trump om zijn kandidatuur voor het presidentschap te stellen bij de Reform Party. Zijn rivaal was toen Pat Buchanan, die als eerste naoorlogse Amerikaanse politicus schaamteloos teruggreep naar America First. Donald Trump distantieerde zich uitdrukkelijk van Buchanan, noemde hem een nazisympathisant en viel hem trumpiaans agressief aan op die America First-retoriek. En kijk: vijftien jaar later is America First een van Trumps favoriete slogans. Al denk ik niet dat dat wil zeggen dat hij nu een fan is van de fascistische Charles Lindbergh of van de nazistische Pat Buchanan. America First verwijst bij hem toch vooral naar economisch protectionisme, het uitbreiden van het militaire apparaat en het opblazen van alle handelsakkoorden waarvan hij vindt dat ze Amerika’s belangen niet dienen. Al zit er zonder twijfel ook een xenofoob randje aan.

Een van de grote historische voorbeelden voor Donald Trump is Andrew Jackson, de eerste Democratische president (1829-1837). Jackson is berucht voor de Indian Removal Act waarmee hij de native Americans hardhandig naar reservaten verhuisde.

Laderman: Trump heeft een onvervalste jacksoniaanse manier van denken. In 1999 schreef de Amerikaanse politicoloog Walter Russell Mead het essay The Jacksonian Tradition waarin hij haarscherp uit de doeken doet wat die jacksoniaanse manier van denken inhoudt. Ik denk niet dat Trump dat essay gelezen heeft, maar toch past hij perfect in het plaatje. Jacskonians wantrouwen de kosmopolitische elite. Ze geloven dat de VS zich niet moeten bezighouden met wat er in de rest van de wereld gebeurt, tenzij wanneer ze worden uitgedaagd: dan moet er teruggeslagen worden met overweldigende militaire kracht. De huidige toestand met Noord-Korea is daar een perfecte illustratie van. Trump is niet geïnteresseerd in dat land en weet er nauwelijks iets over. Het enige wat voor hem telt, is dat de Noord-Koreaanse dreiging beantwoord kan worden met de grootst mogelijke vuurkracht ooit. Hij laat zich daarbij niet hinderen door internationale wetten of conventies. Andrew Jackson deelde dezelfde populistische, nationalistische, militaristische en xenofobe ideologie. Na zijn verkiezing introceerde hij het ‘spoils system’: hij benoemde in zijn omgeving niet de meest bekwame kandidaten, maar wel vrienden, familie, sponsors en zakenrelaties. Trump deed identiek hetzelfde met de benoemingen van onder anderen zijn dochter Ivanka, schoonzoon Jared Kushner, bevriende miljonairs en bankiers van JP Morgan. De Trump-supporters nemen daar geen aanstoot aan, want voor hen bestaat de te verachten kosmopolitische elite uit journalisten, schrijvers, academici, acteurs en kunstenaars – en niet uit superrijke bankiers of ondernemers.

In het interview met Rona Barrett uit 1980 noemde Trump het leven een gevecht. ‘Een eindeloze strijd waarbij verliezen niet getolereerd kan worden.’ De VS moesten terug een winnaar worden. Toen al klonk de echo van Make America Great Again. Veel mensen blijven hem onderschatten. Ze schrokken toen hij de verkiezingen won en ze geloven niet dat hij herverkozen zal worden. Mij zou het niet verwonderen dat hij er nog een tweede ambtstermijn bij krijgt. Want hij speelt het spel erg uitgekookt. Hij ligt regelmatig in de clinch met leden van zijn eigen Republikeinse Partij en stuurt zonder verpinken gepeperde tweets over hen de wereld in. Hij speelt de slachtofferrol op een meesterlijke manier uit. Volgens de opiniepeilingen is hij op dit moment een van de meest onpopulaire presidenten ooit. Maar zijn tegenstrevers scoren nog slechter. Zijn supporters zien hem als de man die keihard vecht tegen al die losers die ze hartsgrondig verachten.

Heeft Donald Trump er altijd van gedroomd om president te worden?

Laderman: Het viel ons op dat in zowat elk interview sinds 1980 aan hem gevraagd werd of hij ambitie had om president te worden. Of dat er gevraagd werd: ‘Wat zou u doen als u president was?’ Begin jaren tachtig was hij nog een vrij onbekende New Yorkse bouwmagnaat en toch peilden journalisten continu naar zijn presidentiële ambities. Ze wilden ook weten hoe hij grote actuele problemen op zou lossen, zoals de gijzeling in de Amerikaanse ambassade in Teheran. Zijn antwoord was altijd typisch Trump: ‘Amerika moet gerespecteerd worden en hoeft zich niets aan te trekken van de internationale wetgeving. Val binnen, blaas die Iraniërs naar de hel en neem hun olie mee.’

Donald Trump is een vastgoedmakelaar, een bouwer en geen handelaar. Het kapitalisme ziet hij niet als internationaal handel drijven, maar als een op het eigen volk gerichte constructie. Al van in de jaren tachtig is hij groot voorstander van een nationalistisch economisch model. In 1987 kocht hij voor 94.000 dollar advertentieruimte in The Washington Post, The New York Times en The Boston Globe. Hij publiceerde een open brief waarin hij zichzelf nogal plompverloren uitte als een groot aanhanger van een nationalistisch economiemodel. ‘De wereld lacht de Amerikaanse politici vierkant uit’, schreef hij. ‘Vrijhandel kan fijn zijn als je geregeerd wordt door slimme leiders, maar wij worden geregeerd door dommeriken.’

Sommigen geloven dat hij onder invloed van de radicaalrechtse Steve Bannon een protectionistische en nationalistische kapitalist geworden is, maar dat is een misvatting. Hij is dat altijd geweest. In Bannon vond hij een klankbord en iemand die de populistische trumpiaanse beweging kon uitbouwen. Het is een vergissing van formaat om te geloven dat Trump een marionet was in handen van Steve Bannon. Donald Trump is totaal doordrongen van dat nationalistische kapitalisme. Voor alt-rightfiguren als Bannon is Trump een geschenk uit de hemel: hij is de man waarop ze zaten te wachten. Het is ook naïef om te geloven dat Trump als zeventiger zal overschakelen op een minder grimmig wereldbeeld. Want dat hoor je nu soms wel eens: ‘We hebben het ergste met hem gehad.’ Ik denk het niet: the worst is yet to come.

Midden in de Koude Oorlog bood Trump zijn diensten als onderhandelaar aan: hij wou de nucleaire wapenwedloop een halt helpen toeroepen.

Laderman: Hij kondigde dat aan in een interview met The Washington Post in 1984. ‘In anderhalf uur heb ik alle finesses over kernraketten onder de knie’, zei hij. ‘Ik weet er toch al ongeveer alles over.’ (lacht) Het verontrustende is dat hij nu hij president en commander-in-chief is, nog steeds experts wantrouwt en enkel in zijn eigen onfeilbare verstand gelooft. Er zijn nog gigantisch ingewikkelde kwesties waarvan hij al verschillende keren beweerd heeft dat ze helemaal niet zo moeilijk zijn, zoals Israël-Palestina en vrede in het Midden-Oosten. In 2007 omschreef hij in een interview met The Observer vrede tussen Palestina en Israël als: ‘de ultieme deal’. ‘Ik zou graag de deal fixen die niemand anders voor elkaar krijgt.’ Ergens halverwege november bood hij zijn diensten aan als onderhandelaar voor het dreigende conflict tussen China en verschillende landen in de economisch belangrijke Zuid-Chinese Zee. Dat aanbod is hallucinant want de Amerikanen voeren samen met hun bondgenoten oppositie tegen de Chinezen. Veel diplomaten vielen van hun stoel toen ze dat hoorden.

Trump heeft zijn bewondering voor Vladimir Poetin nooit onder stoelen of banken gestoken.

Laderman: Hij is een grote fan van autoritair leiderschap. In een interview met Playboy in 1990 zei hij: ‘Sovjetleider Gorbatsjov had met de betogers tegen zijn bewind precies hetzelfde moeten doen als wat de Chinezen gedaan hebben op Tiananmen. Zij toonden tenminste the power of strength.’ Dat soort uitspraken van de huidige president van de Verenigde Staten zou ons diep moeten verontrusten. Mensen zijn in shock als ze hem nu grapjes zien maken met figuren als de Filipijnse president Duterte of zien verbroederen met de Turkse president Erdogan, maar dat zijn precies het soort leiders waar hij bewondering voor heeft. They’re his kind of guys. Mensenrechten en internationaal recht hebben hem nooit geïnteresseerd, dat blijkt overduidelijk uit al zijn publieke verklaringen. Wat ons opviel, is dat hij zeer positief over Vladimir Poetin is beginnen te spreken na zijn bezoek aan Moskou in november 2013 naar aanleiding van Miss Universe. Hij begon hem toen echt te bewieroken en noemde hem een ‘briljant’ president die met die nitwit van een Obama de vloer aanveegde. Wat er toen precies in Moskou gebeurd is, weet ik niet. Ik veronderstel dat we dat ooit nog wel eens van speciaal aanklager Robert Mueller te horen zullen krijgen.