De AKP van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan heeft het slecht gedaan in de lokale verkiezingen afgelopen zondag. Kondigt zijn nederlaag het einde van een tijdperk aan? ‘Erdogan kan nog steeds een referendum uitroepen om een derde ambtstermijn mogelijk te maken’, zegt Dirk Rochtus, docent internationale politiek aan de KU Leuven en Turkijekenner.
Oppositiepartij CHP (centrumlinkse, seculiere Republikeinse Volkspartij) was de grote winnaar van de lokale verkiezingen, niet de AKP, de islamitisch geïnspireerde volkspartij van Erdogan. Vooral in de steden deed de CHP het goed. In Istanbul behaalt de partij met burgemeester en boegbeeld Ekrem Imamoğlu 51,1 procent van de stemmen, de AKP 39,6 procent. In de hoofdstad Ankara is het verschil nog groter: 60,4 procent voor de CHP, tegenover 31,7 procent voor de AKP.
Ook andere grote steden gaan naar de CHP, de partij die werd opgericht door Mustafa Kemal Atatürk, de ‘vader’ van het moderne post-Ottomaanse Turkije. Het gaat onder meer om Izmir, de derde stad van het land en een CHP-bolwerk, en Antalya en Adana, waar een grote Koerdische meerderheid is. De partij haalt zelfs Bursa binnen, een stad die geldt als een conservatief bolwerk.
Zag Erdogan de bui hangen? Drie weken geleden kondigde hij aan dat de lokale verkiezingen zijn laatste verkiezingen zouden zijn.
Dirk Rochtus: Dat kan zeker een verklaring zijn. Erdogan wilde mogelijk niet al te zegezeker overkomen en dan nadien gezichtsverlies lijden.
Hoe opvallend is het dat hij zelf zijn nederlaag toegeeft?
Rochtus: Erdogans verkiezingsnederlaag was te frappant om te ontkennen. Maar zijn milde toespraak na de verkiezingsuitslag kan ook een manoeuvre zijn. Misschien stelt hij zich nu op als grootmoedige leider die naar de wil van het volk luistert.
In zijn toespraak na de verkiezingsuitslag spreekt hij van een ‘keerpunt’, en niet van ‘een einde’.
Rochtus: Ik twijfel er toch aan of hij de handdoek in de ring zal gooien. Zijn uitspraak kan puur tactisch zijn. Erdogan is trouwens de enige persoon die de AKP overeind houdt. Als hij geen kandidaat meer is, valt de partij uit elkaar.
Hoe groot is de kans dat hij opnieuw vroegtijdige verkiezingen zal uitroepen?
Rochtus: Die truc heeft hij al eens uitgehaald in 2023. Toen heeft hij ook net voor het einde van zijn ambtstermijn vervroegd de verkiezingen uitgeroepen. Dat zal hij nu niet meer doen.
Zal hij dan proberen om de grondwet te wijzigen om zich toch kandidaat te stellen voor een derde ambtstermijn?
Rochtus: Dat denk ik niet. De kans dat hij in het parlement nu nog een tweederdemeerderheid behaalt, is uitgesloten. Een referendum is wel nog mogelijk, maar om dat te organiseren, heb je in het parlement ook 60 procent nodig.
Erdogan zou natuurlijk ook altijd een charismatische protégé kunnen aanstellen.
Rochtus: Het ligt niet echt in Erdogans karakter om de macht te delen. Zijn alleenheerschappij in de AKP heeft hij ook grotendeels zelf bewerkstelligd. Toen in 2016 zijn minister van Buitenlandse Zaken, Ahmet Davutoglu te populair dreigde te worden, heeft hij hem kaltgestellt.
Is de verkiezingsuitslag een uitgesproken stem voor de CHP, of eerder een stem tegen de AKP?
Rochtus: Ik denk eerder het laatste. Het rampzalige economische beleid van de AKP zorgt voor toenemende onvrede. De helft van de bevolking moet rondkomen met het minimumloon, en volgens officiële cijfers bedraagt de inflatie nu 67 procent. Mensen trekken het niet meer: boodschappen doen wordt steeds lastiger. Dan is ideologie bijkomstig. Zoals Bertolt Brecht al zei: ‘Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral.’
Alle ogen zijn nu gericht op Ekrem Imamoglu, de CHP-kopman die opnieuw burgemeester wordt van Istanbul, de metropool vanwaaruit ook Erdogans klim naar de top begonnen is. Is Imamoglu de nieuwe messias van het seculiere Turkije?
Rochtus: Na de kleurloze Kilicdaroglu-jaren lijkt de CHP-partij haar elan weer terug te vinden. Imamoglu is de enige die de handschoen kan opnemen tegen Erdogan. Hij is charismatisch, en hij kan ook een breed electoraat aanspreken. Hij is seculier, maar niet antireligieus. Dat is een punt waar de CHP zich vroeger aan mispakt heeft: de partij ontkende steevast hoe diepgeworteld religie is in de Turkse maatschappij. Imamoglu omarmt dat vrome aspect meer. Dat maakt het voor gelovige Turken verdedigbaar om voor hem te stemmen. Zijn achternaam betekent letterlijk ‘zoon van de imam’. Dat komt zijn imago ook ten goede.
Hebben deze verkiezingen de weerbaarheid van de Turkse democratie bewezen?
Rochtus: Erdogan heeft een autoritair systeem gevestigd in Turkije, maar de democratie leeft duidelijk voort in de civil society en bij de burgers zelf. Het secularisme van Atatürk blijft overeind in de Turkse maatschappij, en de Turken zijn geen willoos slachtoffer van de overheid.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier