Na de Iraanse raketaanval tegen Pakistan: ‘Iran probeert conflicten te exporteren’

De Iraanse raketaanval tegen kernmacht Pakistan was erg riskant, zegt expert Sanam Vakil. ‘Het regime in Teheran heeft zichzelf overschat.’

Na een Iraanse raketaanval op Pakistaans grondgebied heeft Islamabad vergeldingsmaatregelen genomen. Sanam Vakil, directeur van het Midden-Oosten en Noord-Afrika Programma bij de denktank Chatham House in Londen, denkt dat het regime in Teheran zichzelf overschat. ‘De afgelopen 48 uur waren zeer alarmerend en hebben de bilaterale betrekkingen enorm onder druk gezet. Iran heeft de soevereiniteit van een kernmogendheid geschonden met raketten. Dat is nog nooit eerder gebeurd en het baart me zorgen. Beide partijen zijn al lang met elkaar verbonden door de conflicten in het grensgebied. Maar de Iraanse aanval is erg riskant en onverantwoord. Gelukkig was de reactie van Pakistan zeer weloverwogen, wat in ieder geval ruimte creëert voor de-escalatie.’

Teheran verklaarde dat de raketaanval gericht was tegen Iraanse terroristen in het grensgebied van Balochistan, die onderdak hadden gevonden op Pakistaans grondgebied. Denkt u dat dat aannemelijk is?

Sanam Vakil: Het is inderdaad zo dat er al lange tijd opstandelingen in de regio zijn die regelmatig de grens oversteken en aanvallen uitvoeren in beide staten. Kort voor Kerstmis was er nog een aanslag op de Iraanse Revolutionaire Garde. Balochistan is ongetwijfeld een kruitvat. Maar dat rechtvaardigt nog geen raketaanval.

Hoe heeft Pakistan daar precies op gereageerd?

Vakil: Allereerst diplomatiek, door de ambassadeur terug te trekken. De militaire tegenaanval daarna was gericht tegen twee groepen in het Iraanse deel van Balochistan, waar Pakistaanse burgers bij zaten. Ze vielen dus bewust geen Iraanse faciliteiten of burgers aan. Natuurlijk vielen er aan beide kanten slachtoffers, maar de Pakistaanse aanval probeerde duidelijk proportioneel te zijn.

Waarom gedraagt Iran zich zo terwijl er al talloze andere conflicten in de regio zijn? Is het zelfoverschatting, of heeft het regime zich gewoon misrekend?

Vakil: Dat is een goede vraag. Ik neem aan dat er sinds de vermoedelijk islamistische terroristische aanslagen op 3 januari druk is uitgeoefend door de hardliners om krachtdadig op te treden. Iran heeft lange tijd niet meer zo’n aanslag op eigen bodem meegemaakt. En er vielen meer dan 80 doden. Op een symbolisch geladen dag die eigenlijk was gewijd aan de eigen slachtoffers en martelaren.

Er zijn al lange tijd schermutselingen in het grensgebied met Pakistan. Waarom vuurt Iran nu ook raketten af?

Vakil: Het regime heeft al op twee manieren gereageerd op de terroristische aanslagen. Ten eerste met militaire aanvallen in Idlib, Syrië dus. Daarna in Jemen. De aanval in Pakistan was de derde. Ik denk dat het doel was om een duidelijk signaal af te geven aan andere terroristische groeperingen dat Iran dergelijke activiteiten niet tolereert op zijn grondgebied. Tegelijkertijd heeft het regime ook net een raketaanval uitgevoerd op doelen in Irak. Het feit dat die twee gebeurtenissen samenvielen, moet voor het regime een win-winsituatie hebben geleken. Het was duidelijk een kwestie van het herstellen van de afschrikking, zeker ook ten opzichte van Israël.

Ondanks alle conflicten hebben de twee landen onlangs ook gezamenlijke marinemanoeuvres uitgevoerd. Hoe kijken de generaals van de kernmacht Pakistan en de ayatollahs van bijna-kernmacht Iran tegen elkaar aan?

Vakil: De relatie wordt al lang gekenmerkt door pragmatische belangen aan beide kanten. Pakistan heeft economische belangen in Iran en Teheran heeft ook belang bij stabiele betrekkingen. Juist daarom was de schending van de soevereiniteit door deze aanval zo extreem gevaarlijk. Pakistan is immers een nucleaire macht. Het grondgebied van soevereine staten schend je niet. En zeker niet van kernmachten, die zoiets nauwelijks kunnen tolereren. Iran heeft gegokt en duidelijk zijn capaciteiten overschat. Dat zal het moeilijk maken om de betrekkingen zomaar te hervatten.

Zou het conflict zich binnenkort kunnen uitbreiden van Gaza naar Pakistan?

Vakil: Ik denk het niet. Op het eerste gezicht lijkt het misschien alsof het één en hetzelfde conflict is. Maar het gaat om heel verschillende belangen. Iran is natuurlijk de sponsor van Israëls vijanden en heeft zich opgeworpen als regionale tegenmacht. Maar sinds 7 oktober heeft het regime heel duidelijk gemaakt dat het niet direct betrokken wil zijn bij het conflict in Gaza. Het gevaar van een escalatie is hoe dan ook toegenomen sinds de aanvallen in de Rode Zee.

U zei onlangs in The New York Times dat het bijna ironisch was hoe Iran aan de lopende band conflicten exporteert en nu zo struikelt op eigen bodem.

Vakil: Ja, het is opmerkelijk hoe overdonderd de Iraanse leiders keer op keer zijn op eigen bodem. We hebben onlangs gezien hoe terroristische groeperingen het regime herhaaldelijk hebben uitgedaagd. Dat is misschien wel de grootste uitdaging voor hen op dit moment. Maar het is ook belangrijk om te beseffen dat het regime zeer opportunistisch handelt. De steun van de ‘as van verzet’, van verschillende actoren in een groot netwerk, is vooral in het eigen belang. Het regime kijkt waar het spanningen kan gebruiken voor zijn eigen doeleinden. Iran probeert altijd bewust conflicten te exporteren.

De toegang tot het Suezkanaal is geblokkeerd, Irans proxy’s staan klaar om te vechten in Zuid-Libanon en Jemen, er is geen einde in zicht voor de gevechten in Gaza, en nu dit. Wat betekent deze ontwikkeling voor het Midden-Oostenbeleid van de Amerikaanse president Joe Biden en zijn westerse bondgenoten?

Vakil: Ik denk dat het tijd is om te erkennen dat de VS niet alles kunnen oplossen. Iedereen wacht op de VS om de conflicten te beheersen, maar daar zal nog minder van komen dan normaal in dit verkiezingsjaar. Als Europa de conflicten wil intomen, moet het zelf naar oplossingen zoeken.

Copyright Der Spiegel