Na de dood van Hamasleider Haniyeh: wat drijft Benjamin Netanyahu?

Met de dood van Hamasleider Ismail Haniyeh en Hezbollahcommandant Fuad Shukr koopt de Israëlische premier Benjamin Netanyahu zichzelf opnieuw tijd.

‘Er liggen uitdagende dagen in het verschiet,’ stelde Benjamin Netanyahu afgelopen woensdag. Kort voorheen raakte bekend dat zowel Ismail Haniyeh, de politiek leider van terreurgroep Hamas, als Hezbollah-commandant Fuad Shukr gedood werden. Netanyahu kondigde aan dat Israël zich klaarhield voor de reactie van wat hij ‘de as van het kwaad’ noemt.

Dat Israël erin slaagt om kopstukken van vijandige organisaties uit te schakelen, mag niet verbazen. Het is een strategie die het land – hoewel het de verantwoordelijkheid zelden opeist – al vele jaren toepast. Tegelijk mag de keuze van het doelwit enigszins verbazen. Hoewel Hamasleider Ismail Haniyeh ontegensprekelijk een zwaargewicht was binnen de terreurorganisatie en hij de bloederige aanval van 7 oktober toejuichte, gold hij ook voor Israël als een gesprekspartner. Naar Hamasnormen gold Haniyeh als relatief pragmatisch. In tegenstelling tot zeloten als Hamasleider Yahya Sinwar was Haniyeh bereid om met Israël te onderhandelen. Bovendien verliepen de onderhandelingen om de Israëlische gijzelaars, die op 7 oktober door Hamas werden ontvoerd, via Haniyeh. ‘Door Haniyeh te doden, maakt Netanyahu duidelijk dat hij eigenlijk niet wil onderhandelen’, zegt Itamar Shachar, docent sociologie aan de Universiteit Hasselt.

De druk op Netanyahu om toch een akkoord te sluiten, waarbij Israël minstens met een voorlopig staakt-het-vuren zou instemmen, was nochtans groot. Binnen de Israëlische samenleving bestaat er een brede consensus dat het terugkrijgen van de gijzelaars een absolute prioriteit hoort te zijn. In de Israeli Voice Index van afgelopen juni, een van de toonaangevende maandelijkse peilingen, steunt 56 procent van de Israëli’s het idee om de oorlog te beëindigen en het leger terug te trekken in ruil voor de terugkeer van alle Israëlische gijzelaars. Ook de families van de gegijzelden zijn in Israëlische media prominent aanwezig.

Dat Netanyahu ondanks die druk de onderhandelingen zelf saboteert, wijt Schachar aan persoonlijke belangen. ‘Netanyahu beseft dat zo’n deal het einde van zijn politieke carrière betekent. Zijn extreemrechtse coalitiepartners zouden zo’n deal nooit aanvaarden, en zouden ermee dreigen de regering te laten vallen. Voor Netanyahu is dat een ramp: er loopt een corruptieproces tegen hem, dat hij absoluut wil ontlopen. Als hij geen premier meer is, riskeert hij dus een gevangenisstraf.’

Na de aanslag op Hamasleider Haniyeh, in Teheran: ‘Het gezichtsverlies voor Iran is oneindig groot’

Vastklampen aan de macht

Netanyahu’s populariteit is al enkele jaren tanende. De voorbije jaren waren er meermaals grote protesten tegen zijn toenemende autoritaire neigingen. ‘Het is eigenlijk onwaarschijnlijk dat Netanyahu nog steeds aan de macht is,’ zegt Shachar. ‘Ik ken geen enkel democratisch land ter wereld waarin er jarenlang massale protesten tegen een leider kunnen plaatsvinden zonder dat er iets gebeurt. Zelfs in autoritaire landen komt er dan doorgaans een symbolische herschikking van de regering. In Israël niet. Dat is hoogst opmerkelijk.’

Na de bloederige Hamas-aanval van 7 oktober, waarbij 1175 Israëlische burgers werden gedood, was de afwijzing van Netanyahu totaal. De man die zichzelf altijd verkocht als de enige die Israël kon beschermen tegen de vele gevaren waardoor het werd bedreigd, werd verantwoordelijk gehouden voor de grootste aanval op Israël sinds de Jom Kippoeroorlog in 1973. De onbeholpen reactie van de Israëlische regering in de dagen na de aanval vergrootte de verontwaardiging. Het rijk van Netanyahu, zo leek het, was nu voorgoed over.

Maar Netanyahu, zoals wel vaker in zijn turbulente politieke carrière, klampte zich halsstarrig vast aan de macht. Hij weigerde verantwoordelijkheid te nemen voor de Hamas-aanval, verschool zich voor kritische vragen. ‘Netanyahu zit politiek gesproken in een doodlopende straat,’ zegt Shachar. ‘Hij zit vast aan zijn huidige coalitie met extreemrechts. Hij kan geen coalitie meer sluiten met de centrumpartijen, omdat zij nooit zullen toelaten dat hij zijn proces ontloopt. Maar ook zijn huidige coalitie zal bij volgende verkiezingen geen meerderheid meer halen.’

Bovendien is er nog de kwestie van het Internationaal Strafhof, dat binnenkort moet beslissen of er een arrestatiebevel tegen Netanyahu en defensieminister Yoav Gallant komt. Het is een van de redenen waarom Netanyahu het bij zijn bezoek aan de Verenigde Staten niet aandurfde om een tussenlanding in een Europees land te maken.

Vooralsnog blijkt de meerderheid van de Israëli’s Netanyahu nog steeds niet vergeven te hebben. In een peiling die televisiezender Keshet 12 eind juni publiceerde, vond twee derde van de Israëli’s dat Netanyahu zich bij de volgende verkiezingen niet verkiesbaar hoort te stellen. 85 procent van de Israëli’s vindt dat er een onderzoek moet komen naar hoe het mogelijk was dat de Hamas-aanval van 7 oktober kon gebeuren.

Tegelijk zijn er tekenen dat Netanyahu’s populariteit stilaan uit het dal kruipt. In een peiling van twee Israëlische kranten in juni bleek de steun voor de coalitiepartijen in vergelijking met voorgaande peilingen toegenomen. Hoewel oppositieleider Benny Gantz nog steeds beter scoort dan Netanyahu, maar het verschil tussen beiden lijkt kleiner te worden.

Hopen op Trump

Tegelijk probeert Netanyahu al enige tijd de aandacht te verleggen naar het internationale toneel. Sinds 7 oktober heeft Israël al minstens negen hoge functionarissen van Hamas, Hezbollah en de Iraanse Revolutionaire Garde uitgeschakeld. Volgens de data van het Armed Conflict Location and Event Data Project (ACLED) ondernam Israël sinds 7 oktober 2023 meer dan 6000 aanvallen op Libanon, waar Hezbollah geregeld Israëlisch grondgebied bestookt.

‘Israël staat onder internationale druk om de Gaza-oorlog te beëindigen,’ zegt Schachar. ‘Netanyahu heeft dus iets nieuws nodig om te legitimeren dat hij nog steeds aan de macht blijft. Als de spanningen met Libanon en Iran tot een regionale oorlog leiden, zou dat voor hem een welkom excuus zijn. Het betekent dat hij nog iets langer als premier kan aanblijven.’ Nochtans zijn de risico’s van een eventuele escalatie enorm, ook voor Israël, waarschuwt Shachar. ‘Er is grote onenigheid binnen het Israëlische leger over de gang van zaken. Het is bijzonder riskant om met dergelijke verdeeldheid een oorlog te beginnen.’

Bovendien bestaat de kans dat bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen begin november Donald Trump herkozen wordt. In tegenstelling tot alle voorgaande Israëlische premiers, die goede relaties met zowel de Democratische als de Republikeinse Partij nastreefden, focust Netanyahu vrijwel exclusief op de Republikeinen. Ook die strategie is niet zonder risico. De voorbije maanden toonde Trump zich meermaals kritisch over Netanyahu’s aanpak van het conflict.