Na de deportatie van ‘Venezolaanse bendeleden’: heeft Donald Trump opzettelijk een gerechtelijk bevel genegeerd?

Bij de gehaaste deportatie van vermeende bendeleden lijkt de regering-Trump een grens te hebben overschreden. Opperrechter John Roberts tikte de Amerikaanse president al op de vingers. Maar zal dat hem afschrikken?

‘Ik houd me altijd aan de rechtbanken’, beweerde president Donald Trump vorige maand. Enkele weken later lijkt die belofte om gerechtelijke beslissingen te respecteren wankeler dan ooit. Op 15 maart beval een districtsrechter in Washington DC de regering-Trump om meerdere deportatievluchten naar El Salvador terug te draaien. Aan boord waren 261 migranten, van wie de meesten verdacht werden van lidmaatschap van Tren de Aragua (TdA), een Venezolaanse bende.

Tijdens een hoorzitting op 17 maart probeerde de rechter te achterhalen waarom zijn bevel was genegeerd. De rechtvaardiging van de regering voor de deportaties, en haar uitleg waarom de vliegtuigen ondanks de gerechtelijke uitspraak toch in het Centraal-Amerikaanse land landden, was rommelig en ondoorzichtig. Critici van Trump zien deze zaak als een nieuw teken dat hij de grenzen van zijn juridische beperkingen opzoekt.

‘Rechter moet worden afgezet’

Trump uitte op 18 maart zijn ongenoegen op zijn socialmediaplatform Truth Social: ‘Zoals veel van de corrupte rechters met wie ik te maken heb’, schreef hij, zou de rechter die de deportaties blokkeerde ‘moeten worden afgezet!!!’ Dit lokte minder dan drie uur later een reactie uit van John Roberts, de opperrechter van de Verenigde Staten. ‘Al meer dan twee eeuwen is vastgesteld dat afzetting geen gepaste reactie is op onenigheid over een gerechtelijke beslissing’, schreef hij, wijzend op de normale beroepsprocedure als de enige juiste weg.

Opperrechter Roberts mengt zich zelden in politieke kwesties. Zijn laatste tussenkomst was in 2020, toen hij de Democratische senator Chuck Schumer berispte voor dreigementen tegenover rechters met betrekking tot het recht op abortus. In 2018 bekritiseerde hij ook Trump (zonder hem bij naam te noemen) nadat die een rechter had aangevallen die een asielmaatregel had geblokkeerd. ‘Een onafhankelijke rechterlijke macht,’ schreef Roberts toen, ‘is iets waar we allemaal dankbaar voor zouden moeten zijn.’

Alien Enemies Act

De massale deportatie van illegale immigranten een van Trumps centrale verkiezingsbeloften. Maar al tijdens de campagne was het duidelijk dat de enorme achterstand bij de Amerikaanse immigratierechtbanken hem zou vertragen, omdat elke deportatie een formeel verwijderingsbevel vereist.

Daarom verklaarde Trump herhaaldelijk dat hij de Alien Enemies Act zou inroepen om de normale procedures te omzeilen. Die wet uit de late achttiende eeuw, die werd aangenomen tijdens een conflict met Frankrijk, geeft een president de bevoegdheid om burgers van vijandige landen te arresteren en te deporteren. De wet is slechts drie keer eerder gebruikt, het laatst tijdens de Tweede Wereldoorlog om Duitsers, Italianen en Japanners te interneren.

Trump gebruikte de wet om leden van TdA aan te pakken, een bende die hij ervan beschuldigt Amerikaanse steden te terroriseren. Naar verluidt ondertekende hij op 14 maart een proclamatie om de wet in werking te stellen, al werd die pas een dag later openbaar gemaakt. Daarin stelde hij dat TdA niet te onderscheiden valt van de Venezolaanse staat, en dat de aanwezigheid van de bendeleden in de VS neerkomt op een invasie door een buitenlandse macht. Binnen enkele uren vaardigde rechter James Boasberg in Washington DC een tijdelijk verbod uit op de deportatie van vermeende TdA-leden onder de Alien Enemies Act. Maar op dat moment waren de vliegtuigen al in de lucht.

‘Oeps… te laat’

Hier begint de verwarring. Tijdens de hoorzitting gaf rechter Boasberg mondeling de opdracht dat ‘elk vliegtuig met die mensen dat gaat opstijgen of al in de lucht is, moet terugvliegen naar de Verenigde Staten’. Toch landden alle drie de deportatievluchten in El Salvador nadat hij zijn bevel had uitgevaardigd. De Salvadoraanse president Nayib Bukele plaatste op X: ‘Oeps… te laat’, vergezeld van video’s waarop te zien is hoe Salvadoraanse politiemensen de gedeporteerden naar een gevangenis begeleiden.

De regering-Trump heeft tot nu toe geweigerd details vrij te geven over de vermeende TdA-leden of bewijs te leveren dat ze deel uitmaken van een bende. Opmerkelijk is dat enkele Venezolanen die aanvankelijk bij rechter Boasberg om bescherming tegen deportatie vroegen, verklaarden dat ze juist asiel in Amerika zochten vanwege hun angst voor de bende.

‘Rechter overtreedt zelf de grondwet’

Rechter Boasberg heeft geprobeerd de exacte timing van de vluchten te achterhalen. Hij probeerde ook te weten te komen waarom de regering zijn mondelinge bevel had genegeerd, alsook of er een dwingende reden van nationale veiligheid was om de deportaties toch verder te zetten. Nadat pogingen om de hoorzitting te annuleren en de rechter van de zaak te verwijderen waren mislukt, weigerde het ministerie van Justitie (DoJ) details te verstrekken over de vluchten.

De doorgaans kalme rechter raakte gefrustreerd: ‘Het is wel heel vergezocht om mijn mondelinge bevel te negeren, alleen omdat de schriftelijke versie “korter” was.’ Hij voegde eraan toe dat hij zijn instructies nu schriftelijk zou vastleggen ‘aangezien mijn mondelinge bevelen blijkbaar niet veel gewicht hebben’.

Terwijl advocaten van het DoJ in de rechtszaal volhouden dat de regering gerechtelijke bevelen naleeft, vieren sommige Trump-getrouwen juist zijn uitdagende houding. Minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio deelde Bukele’s ‘oepsie’-bericht op X. Tom Homan, Trumps border tzar, de hoge functionaris die verantwoordelijk is voor grensbeleid en immigratiehandhaving, zei op Fox News: ‘We stoppen niet. Het kan me niet schelen wat de rechters denken.’

Op 17 maart weigerde Trumps plaatsvervangend stafchef Stephen Miller op CNN te antwoorden op de vraag of het Witte Huis zich aan gerechtelijke bevelen moet houden. In de plaats daarvan beweerde Miller dat rechter Boasberg zélf de wet en de grondwet had overtreden. Volgens Miller is Trumps handelen ‘niet onderworpen aan rechterlijke toetsing’.

Het DoJ beroept zich op de zaak Ludecke v. Watkins uit 1948, waarin het Hooggerechtshof de president toestond om Duitse gevangenen vast te houden na de Tweede Wereldoorlog. Maar professor Stephen Vladeck van Georgetown University merkt op dat deze zaak niets zegt over de bevoegdheid van rechters om te bepalen of individuele personen daadwerkelijk lid zijn van TdA. ‘De regering-Trump lijkt te vertrouwen op het idee dat, als de doelwitten van hun beleid impopulair genoeg zijn, niemand zal opmerken dat ze de basisprincipes van een eerlijk proces ondermijnen.’

Zorgwekkend patroon

De ongehoorzaamheid aan rechter Boasbergs bevel past in een zorgwekkend patroon. Afgelopen weekend deporteerde de Trump-regering een professor van de medische faculteit van Brown University naar Libanon wegens vermeende steun aan Hezbollah, ondanks haar geldige visum. Volgens de douane- en grensbescherming was het bevel om de rechtbank vooraf te informeren niet bekend totdat ze al was gedeporteerd. Brown University heeft sindsdien buitenlandse studenten en medewerkers geadviseerd om goed na te denken alvorens internationale reizen te ondernemen.

Kort daarvoor arresteerden federale immigratieautoriteiten Mahmoud Khalil, een legale inwoner van de VS die pas is afgestudeerd aan Columbia University, omdat hij had deelgenomen aan protesten tegen de oorlog in Gaza.

Deze gevallen voeden het vermoeden dat de regering-Trump de deportaties zal verderzetten, zelfs als de rechtbanken ze verbieden.