Na de aanval op het Iraanse consulaat: ‘De roekeloosheid van Israël kent geen grenzen meer’

Volgens Midden-Oostenkenner Paul Aarts wil Israël met de aanval op het Iraanse consulaat in Syrië een bredere oorlog in het Midden-Oosten uitlokken.

Maar liefst drie keer viel het Israëlische leger maandag de ngo World Food Kitchen aan. Zeven medewerkers kwamen om het leven. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu geeft de feiten toe, al meent hij dat zoiets nu eenmaal bij een oorlog hoort.

Daarnaast maakte Israël een bijgebouw van het Iraanse consulaat met de grond gelijk, wat het leven koste aan onder meer de invloedrijke Iraanse generaal Mohamed Reza Zahedi.

Volgens Midden-Oostenkenner Paul Aarts, voormalig docent aan de Universiteit Internationale Relaties aan de Universiteit van Amsterdam, gaat Israël almaar driester te werk. ‘Er heerst straffeloosheid, en Netanyahu wil maar blijven doorgaan.’

Paul Aarts: Depots van Hezbollah platgooien of Iraanse functionarissen gericht ombrengen: het behoort al lang tot het Israëlische repertoire. Maar een luchtbombardement op een diplomatiek gebouw is van een totaal andere orde. Het is een grove schending van het internationale recht, die alle verbeelding tart.

Israël voerde de luchtaanval bovendien op klaarlichte dag uit, wat het risico op burgerslachtoffers gevoelig vergroot. Het tekent de roekeloosheid waarmee Israël vandaag de dag tekeergaat. Het land kent geen grenzen meer. Niet in de Gazastrook, niet op de Westelijke Jordaanoever en niet elders in het Midden-Oosten.

Hoe groot is het verlies van de omgebrachte generaal Mohammad Reza Zahedi voor Iran?

Aarts: Dit is veruit de belangrijkste liquidatie sinds de Verenigde Staten begin 2020 de Iraanse generaal Qassem Soleimani ombrachten. Zahedi was een invloedrijke figuur met veel ervaring op het terrein, en zijn dood betekent voor Iran zonder meer een verlies.

Toch moet Israël zich geen illusies maken: voor elke hooggeplaatste Iraanse militair die het uitschakelt, staat er de dag erop alweer een nieuwe figuur klaar. Israël zal natuurlijk proberen om ook Zahedi’s opvolger om te brengen. Defensieminister Yoav Gallant zei dinsdag dat Israël ‘overal en op elk moment zal toeslaan om zijn vijanden tegen te houden’.

Waarom doet Israël dit?

Aarts: We weten dat de zogeheten ‘schaduwoorlog’ tussen Israël en Iran sinds de terreuraanval van Hamas op 7 oktober veel intenser is geworden. Israël heeft de afgelopen weken meer militaire acties op Iraanse bondgenoten uitgevoerd dan in de jaren voordien, en ook de aan Iran verbonden milities voeren het tempo en de intensiteit van hun aanvallen op.

Het bombardement dat Israël eind maart in Noord-Syrië uitvoerde, waarbij 38 soldaten van het Syrische leger omkwamen, was een van de dodelijkste in maanden. Het was als het ware een voorbode van wat er maandag in Damascus plaatsvond.

Het lijkt erop dat Israël een groter regionaal conflict met Iran wil uitlokken. De regering-Netanyahu probeert dat al langer te doen, uit vrees voor een Iraans kernwapen. Zo wil het het regime in Iran omverwerpen. Over dat laatste is men in Tel Aviv heel open.

Iran zegt dat het hard zal terugslaan, en maakte die boodschap ook aan de VS over. Wat mogen we verwachten?

Aarts: Tijdens oorlogen wordt er vaak gesproken over rode lijnen die worden overschreden, en dit zou door de ernst van de Israëlische aanval gemakkelijk het geval kunnen zijn. Mijn hóóp is dat Iran niet in de Israëlische val trapt en terughoudend reageert. Dat zou ook in het eigen belang van Teheran zijn: sinds 7 oktober hebben zowel Iran als de Verenigde Staten meermaals aangegeven dat ze een groter regionaal conflict absoluut willen vermijden.

Zulke Israëlische aanvallen maken dat natuurlijk moeilijk, want voor het thuispubliek moeten de Iraanse machthebbers kunnen aantonen dat ze niet zomaar over zich heen laten lopen. Ik vréés dan ook voor een fors Iraans antwoord, waarmee het volledige Midden-Oosten in een verwoestende geweldspiraal dreigt terecht te komen.

Iran speelt met vuur: ‘Het wil een conflict vermijden, maar een ongelukje is snel gebeurd’

China en Rusland reageerden streng op de Israëlische aanval in Syrië. Ook het Verenigd Koninkrijk, Australië en Polen zijn boos, omdat een Israëlisch bombardement in de Gazastrook onderdanen van hen ombracht. Hoe geïsoleerd staat Israël intussen?

Aarts: Sinds de Israëlische inval in de Gazastrook zijn heel wat landen die doorgaans de kaart van Israël trekken toch een pak kritischer geworden. Momenteel zijn er naar schatting ruim 30.000 doden, maar we weten niet eens hoeveel Gazanen er nog onder het puin liggen.

Je kunt je afvragen hoelang dit nog kan doorgaan, maar ik vrees het ergste. Israël zal naar verwachting nog weken- of zelfs maandenlang doorgaan, zelfs als de internationale kritiek op zijn nietsontziende militaire campagne in de Gazastrook blijft toenemen.

De Israëlische bevolking blijft tegen Netanyahu demonstreren. Hoe sterk staat hij nog?

Aarts: Het gros van de Israëlische bevolking staat pal achter de oorlog. Velen zijn wel kritisch over het interne beleid van Netanyahu, maar ze krijgen door het propaganda-apparaat van de overheid een heel eenzijdig succesverhaal gepresenteerd dat nauwelijks aandacht heeft voor het lot van de Gazanen.

Bovendien staat Netanyahu politiek gezien heel sterk: er is geen juridische of politieke weg om hem uit het zadel te lichten zolang hij van zijn coalitiepartners in het oorlogskabinet steun geniet. Het kan natuurlijk gebeuren dat de demonstraties aanzwellen en zijn stoel begint te wankelen, maar Netanyahu zal er alles aan doen om zich aan de macht vast te klampen – ook al omdat hem enkele rechtszaken en waarschijnlijk een celstraf boven het hoofd hangen.

Hoe het Israël van Bibi Netanyahu steeds meer alleen staat

Kunnen de VS Netanyahu niet op andere gedachten brengen?

Aarts: De VS zijn inderdaad het enige land dat Israël betekenisvol onder druk kan zetten. Maar de Amerikaanse president Joe Biden, die een sterke persoonlijke affiniteit met Israël heeft, weigert in te grijpen – op enkele woorden van kritiek na.

De Amerikaanse wapenleveringen aan Israël blijven onverminderd doorgaan, wat Israël als een duidelijk signaal interpreteert dat het zijn wraakcampagne straffeloos kan voortzetten.

Nu is Israël hoe dan ook een militaire supermacht. De regering-Netanyahu heeft aangekondigd dat ze de Israëlische wapenproductie gevoelig wil opdrijven. Zelfs wanneer de VS in een hoogst onwaarschijnlijk scenario de wapenleveringen zouden stopzetten, kan Israël vermoedelijk maandenlang doorgaan met de oorlog die het voert.

Aanhoudend bezoeken westerse politici Israël in de hoop de regering-Netanyahu te overtuigen van een staakt-het-vuren. Is dat verloren moeite?

Aarts: Het is een intriest ritueel: politici reizen met veel bombarie naar Israël om te gaan bemiddelen, maar op het einde van de rit levert het niets op.

Nederlandse politici benadrukken al maandenlang dat ze op basis van de goede verstandhouding met Israël een verandering teweeg kunnen brengen. Dat blijkt een illusie. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Anthony Blinken, pendelt zich te pletter in de regio, maar hij slaat nog geen deuk in een pakje boter.

Het is vrij eenvoudig: zolang die bezoekende westerse politici in Israël niet met de vuist op tafel slaan, gaat Netanyahu enkele uren later gewoon over tot de orde van de dag: de Gazastrook platbombarderen. Op dat vlak heb ik veel respect voor de Belgische regering, die tenminste zegt waar het op staat.

De inval die Netanyahu in Rafah aankondigde, is er voorlopig niet gekomen. Heeft dat dan niet met buitenlandse druk te maken?

Aarts: Misschien wel, maar ik vrees dat de regering-Netanyahu binnen afzienbare tijd alsnog de inval van Rafah zal bevelen. Israël meent dat de inval van Rafah noodzakelijk is om hooggeplaatste Hamas-militanten te kunnen uitschakelen, iets waar het tot op heden nog maar nauwelijks in is geslaagd.

Bij elke Israëlische aanval komen er weliswaar Hamas-strijders om het leven, maar het is naïef om te denken dat Hamas volledig kan worden uitgeschakeld, laat staan dat het anti-Israëlische sentiment kan worden uitgeroeid.

Hoe staat Hamas er na een half jaar oorlog eigenlijk voor?

Aarts: Militair gezien is Hamas natuurlijk verzwakt, maar politiek gezien staat de organisatie sterker dan voor 7 oktober. Uit peilingen blijkt dat Hamas op de Westelijke Jordaanoever veel beter scoort dan voor de terreuraanval, terwijl de steun in de Gazastrook iets lijkt af te kalven.

Maar in grote lijnen heeft Hamas op politiek vlak voorlopig zijn doel bereikt, want een van de redenen van de aanval op 7 oktober was net om Fatah op de Westelijke Jordaanoever politiek te verzwakken.

In de Europese Unie gaan er steeds meer stemmen sancties uit te vaardigen tegen Israël. Is dat een goed idee?

Aarts: We weten dat sancties zelden tot nooit het resultaat opleveren waarvoor ze in de eerste plaats bedoeld zijn. Ook bij Israël zie ik Netanyahu niet meteen van gedachte veranderen onder druk van economische strafmaatregelen.

Toch kan het nuttig zijn dat de EU het associatieakkoord met Israël opschort. Het zou de Israëlische economie pijn doen en de positie van Netanyahu verder onder druk kunnen zetten.

Ook merken we dat Israël altijd furieus reageert wanneer een land de Palestijnse Staat wil erkennen. Zo’n erkenning is natuurlijk een symbolische daad waar de Gazanen momenteel niets aan hebben, maar we mogen de kracht ervan evenmin onderschatten. Het zou Israël misschien toch tot het besef kunnen dwingen dat het niet ongestraft tienduizenden burgerslachtoffers kan maken.