N-VA-Kamerlid Koen Metsu: ‘Syriëstrijders terughalen is geen goed idee’

OCAD-topman Gert Vercauteren pleit ervoor om de laatste Belgische Syriëstrijders desnoods terug te halen naar ons land. Maar Kamerlid Koen Metsu (N-VA) is daartegen gekant, terwijl onderzoeker Annelies Pauwels (Vlaams Vredesinstituut) wijst op de risico’s. Ook justitieminister Paul Van Tigchelt (Open VLD) reageert.

OCAD: ‘Clandestiene terugkeer naar België voorkomen’

De val van het Assad-regime plaatst de Belgische overheid voor een nieuw dilemma: wat met de Belgische strijders en hun familieleden die nog in Syrië verblijven? Het Coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse (OCAD) pleit voor een Europese oplossing.

‘De snelle instorting van het Assad-regime heeft een grote instabiliteit gecreëerd, met veel verschillende groepen met uiteenlopende belangen’, zegt een woordvoerder van het OCAD. ‘We volgen deze situatie nauwlettend om de potentiële dreigingen voor België te beoordelen. De bescherming van kampen en gevangenissen in Syrië is cruciaal om te voorkomen dat extremisten clandestien naar België terugkeren. We moeten Europese oplossingen overwegen voor de repatriëring van vrouwen en kinderen, terwijl we voor mannen een berechting ter plaatse verkiezen. Het OCAD heeft al zijn steentje bijgedragen aan repatriëringsoperaties in het verleden. Maar het blijft een politieke beslissing, en het OCAD zal de nodige evaluaties uitvoeren indien nodig.’

Het OCAD is op de hoogte van een dertigtal Belgische foreign terrorist fighters (FTF’s) die tot voor kort in Noordwest-Syrië, in de regio Idlib, waren gelokaliseerd. De OCAD-woordvoerder: ‘Een tiental zou aangesloten zijn bij Hayat Tahrir al-Sham (de militie die de voorbije twee weken de revolutionaire ontwikkelingen in Syrië aanvuurde, nvdr). Het OCAD zal in samenwerking met zijn partners de situatie ter plaatse, het lot van de Belgische FTF’s in de regio en de eventuele repercussies in België nauwlettend blijven volgen.’

Maar wat als een berechtiging ter plekke toch niet mogelijk is? ‘Als dat niet kan, moeten we de vraag stellen of we diegenen die dat willen terug naar hier halen’, zei OCAD-topman Gert Vercauteren vrijdag in De Standaard.

Na de val van Bashar al-Assad: wie zal Syrië regeren?

Koen Metsu: ‘Na een paar maanden lopen ze hier vrij rond’

Kamerlid Koen Metsu (N-VA), voormalig voorzitter van de tijdelijke commissie terrorismebestrijding, is er geen voorstander van om Belgische strijders terug te halen naar ons land.

‘Dat is absoluut geen goed voorstel. België heeft tot nu toe al 23 personen gerepatrieerd uit Syrië. Dat was niet alleen een dure operatie, we hebben ook vastgesteld dat al een aantal vrouwelijke terroristen inmiddels alweer op vrije voeten is – omdat wij hier geen bewijslast hebben tegen hen. Het enige wat we hen kunnen aanwrijven, is dat ze lid zijn van een terreurgroepering. Daarop staat een maximumstraf van vijf jaar gevangenis. Maar in de feiten merken we dat ze al na enkele maanden kunnen vrijkomen. Dat komt door het gebrek aan bewijslast, en doordat hun advocaten pleitten dat ze alleen maar “hulpverleners” waren.’

‘Ik hoop oprecht dat het OCAD niet gaat beslissen om de mannelijke terroristen die vastzitten te repatriëren. Ik heb tijdens een bezoek aan Syrië in 2020 een aantal vrouwen gesproken. Ze vertoonden toen heel weinig berouw. Sommigen willen trouwens niet eens gerepatrieerd worden. Het is duidelijk wat we de voorbije jaren hadden moeten doen. We hadden de Koerden die de kampen managen meer moeten bijstaan en hulp bieden. We hadden bilaterale overlegmomenten met de lokale Koerdische overheid moeten organiseren. Omdat men ter plekke een tribunaal gebouwd heeft om de terroristen daar te berechten, waar ze wél bewijslast hebben.’

Vraag is natuurlijk of de Koerden de controle over de kampen zullen behouden. Is het dan niet beter om alvast proactief te handelen door de Belgen terug te halen? Metsu: ‘Dan maken we het nog erger, omdat we denken dat we dan de controle hebben. Dat was het voorwendsel van toenmalig justitieminister Vincent Van Quickenborne (Open VLD): “We halen ze terug naar België, want hier kunnen wij ze controleren.” Maar hoe kun je ze controleren als ze na enkele maanden al op vrije voeten zijn, zelfs zonder enkelband of verdere opvolging?’

‘Ze hebben zélf beslist om zich ginds aan te sluiten bij een terreurgroepering, en daar in een kalifaat te gaan leven’, besluit Metsu. ‘Nu de grond onder hun voeten te heet wordt, willen ze toch gerepatrieerd worden? Zien ze de Belgische nationaliteit dan als een soort joker die ze nu kunnen uitspelen? Dat vind ik absoluut onheus.’

Machtswissel in Syrië: ‘Wie Assad ten val bracht? Alleszins niet het Westen’

Annelies Pauwels: ‘Terughalen is niet ideaal, maar hen daar laten evenmin’

Onderzoeker Annelies Pauwels van het Vlaams Vredesinstituut pleit voor nuance. ‘Eigenlijk heeft het geen zin om over álle Belgische mannen, vrouwen en kinderen in Syrië uitspraken te doen. Je moet dit altijd case per case bekijken, want elk radicaliseringsproces is anders.’

Dat gezegd, Pauwels stipt aan dat terughalen-of-niet uiteindelijk een politieke beslissing is die wordt voorafgegaan door een veiligheidsoverweging. ‘Het is een belangrijke keuze om te maken, en de afweging moet gebeuren door de veiligheidsdiensten. Maar vanuit veiligheidsperspectief is er helaas geen goede oplossing voor deze problematiek. De Belgen terughalen is niet ideaal, maar hen daar laten evenmin.’

Pauwels stipt aan dat dat laatste scenario meerdere risico’s inhoudt. ‘Ten eerste: in de gevangenissen ter plekke kunnen terroristen kennis uitwisselen, banden smeden en netwerken uitbouwen. Dat weten we uit het verleden, zowel bij Al Qaida als bij de IS was dat het geval. In gevangenissen kunnen dus de toekomstige kopstukken van latere bewegingen worden gevormd.’

‘Een tweede risico is dat gevangenissen het doelwit worden van aanvallen door jihadistische bewegingen. In 2022 is er zo’n grote operatie geweest om hun eigen mensen vrij te krijgen. Dat is niet helemaal gelukt – er zijn veel mensen omgekomen – maar er zijn toen toch honderden IS-strijders bevrijd.’

Komt daarbij dat de situatie in Syrië momenteel heel volatiel is. ‘We weten dat er iets gaat gebeuren met de gevangenissen, we weten gewoon niet goed wanneer. Vergeet ook niet dat terroristen – zelfs als ze ter plekke blijven – nog altijd een direct risico kunnen vormen voor ons land, namelijk door anderen te gaan aansporen om hier aanslagen te plegen. Denk maar aan die vrouwen die met een auto vol gasflessen aan de Notre Dame in Parijs zijn opgepakt. Zij werden via Telegram rechtstreeks aangestuurd door een Fransman in Syrië. Als de terroristen echt haat en wrok tegen België koesteren, kunnen ze ook van daaruit veel schade berokkenen.’

Maar ook het andere scenario – Belgische strijders repatriëren – is volgens de onderzoeker niet zonder risico. Pauwels: ‘We moeten ons ervan bewust zijn dat mensen die we terughalen mogelijk geen lange gevangenisstraffen zullen krijgen. Als ze vrijkomen, kunnen ze hervallen. Al moet ik ook dat nuanceren, want uit onderzoek blijkt dat de recidive bij jihadistische terroristen lager is dan 5 procent. Maar ook één persoon die hervalt, kan natuurlijk een enorme impact hebben.’

‘In onze gevangenissen hebben we wel deradicaliseringstrajecten – of juister nog: disengagementtrajecten, om geweld te voorkomen. Maar die kun je niet opleggen, en de trajecten zijn ook niet waterdicht. Je kunt niet 100 procent garanderen dat ze zullen werken. Het vergt ook heel wat middelen, zowel in de gevangenis als erna, bij de opvolging en begeleiding na detentie.’

‘Wat die re-integratie betreft: hulpverlening in en na de gevangenis is een Vlaamse bevoegdheid, terwijl monitoring een federale bevoegdheid is. Idealiter komt er een samenwerkingsakkoord tussen de verschillende niveaus. Dat staat ook in het Vlaamse regeerakkoord. Aangezien het probleem van de Syriëstrijders nu weer op tafel ligt, moeten we daar dringend werk van maken.’

Midden-Oostenexperte Brigitte Herremans: ‘Natuurlijk is Syrië nog niet veilig’

Justitieminister Van Tigchelt: ‘Vraag is momenteel niet aan de orde’

‘Terughalen of niet? De vraag is momenteel niet aan de orde’, reageert minister van Justitie Paul Van Tigchelt (Open VLD). ‘Stel dat de Koerden de controle over de kampen in Syrië verliezen, dan moeten we ons wel vragen stellen.’

‘De afscheidnemende regering heeft Belgische kinderen met niet-geradicaliseerde moeders teruggehaald in twee bewegingen, volgens de criteria opgesteld door de Nationale Veiligheidsraad. Daar stopt het momenteel voor deze regering.’

‘Er zitten tienduizenden mannen en vrouwen in die kampen in noordoost-Syrië, onder wie veel Irakezen en Syriërs, maar ook een groot aantal Europeanen. Idealiter wordt er een Europese oplossing gevonden samen met de geallieerden daar.’