‘Hoe kan het dat iemand die de morele spelregels aan zijn laars lapt toch tot twee keer toe president wordt?’

Stel, je loopt langs een vijver wanneer je plots gespetter en geroep hoort. Je ziet een kind dat duidelijk niet kan zwemmen worstelen om boven water te blijven. Je kijkt naar je voeten en ziet de sneakers waar je lang voor spaarde. Als je in het water springt om het kind te redden, zijn ze gegarandeerd kapot. Wat doe je?

Zonder twijfel spring je in het water om het kind veilig aan wal te brengen. Wellicht vind je het zelfs vreemd dat ik überhaupt het kijken naar de schoenen aan het gedachte-experiment heb toegevoegd. Uiteraard red je het kind!

De filosoof Peter Singer introduceerde dit gedachte-experiment om te beargumenteren dat we ook hulp verschuldigd zijn aan mensen in nood die zich niet voor onze neus bevinden. Als we liever een duur paar schoenen kopen dan dat geld aan een goed doel te geven, maar wel zonder twijfel in het water zouden springen, dan zijn we niet consequent in onze gedachten.

Het experiment zegt ook iets over onze redenen om te handelen. Je hebt een financiële reden om je schoenen van water te vrijwaren. Zo’n overweging die het eigen welbevinden vooropstelt, noemen filosofen een prudentiële reden. Maar je hebt ook een morele reden om het kind te redden. Moraalfilosofen zeggen doorgaans: morele redenen moeten zwaarder wegen dan prudentiële redenen.

Op 6 november leerden we (nog maar eens) dat het in onze wereld niet altijd zo werkt. De Amerikanen verkozen voor het eerst een president die veroordeeld is voor een misdaad, voor het vervalsen van papieren over het betalen van zwijggeld aan Stormy Daniels, en er lopen nog drie andere klachten tegen hem. Minstens 26 vrouwen hebben Trump beschuldigd van seksueel grensoverschrijdend gedrag. In 2023 bevond een New Yorkse jury hem aansprakelijk voor seksueel misbruik van E. Jean Carroll nadat hij haar tegen haar wil met zijn vingers had gepenetreerd. Omdat in New York destijds enkel penetratie met de penis als verkrachting werd gezien, ontsnapte hij aan die veroordeling.

Hoe kan het dat iemand die de morele spelregels aan zijn laars lapt toch tot twee keer toe president wordt? Je zou het kunnen wijten aan wat filosofe Kate Manne na de overwinning van Trump in 2016 al ‘hempathie’ noemde, de onevenredige sympathie voor de man bij beschuldigingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Maar de filosofe, die wekelijks een nieuwsbrief uitstuurt, ziet het in haar laatste brief anders. Als we denken dat Trump alleen won omdat Kamala Harris een vrouw is, dan hebben we het fout. Het gaat erom dat prudentiële redenen het gewonnen hebben van morele redenen. De eigen plek vrijwaren, of dat nu is door te geloven dat Trump de economie zal aansterken of dat hij migratie een halt zal toeroepen, heeft het gewonnen van het lot van onder meer Amerikaanse vrouwen.

Moraliteit als voorwaarde voor het presidentschap is in het stemlokaal overbodig bevonden.

De Amerikanen zagen geen kind verdrinken, maar ze zagen wel vrouwen sterven omdat dokters in Texas, waar abortus verboden is, hun miskraam niet wilden behandelen. Ze hoorden vrouwen roepen dat ze gegrepen en verkracht werden. Ze hoorden de nieuwe president zeggen dat hij vrouwen bij hun kruis pakt. En ze
dachten: ik heb net nieuwe schoenen, en ik heb er zo lang voor gespaard.

Martha Claeys is filosofe. Tweewekelijks zoekt ze naar het buizensysteem achter onze denkbeelden.