Te weinig wapens dreigt Ruslands belangrijkste probleem in Oekraïne te worden. Want straks zijn de grote voorraden uit het Sovjettijdperk uitgeput.
Lange tijd leek het erop dat een uitputtingsslag tussen Oekraïne en Rusland – met vijf keer zoveel inwoners – maar op één manier kon eindigen. Maar het Russische offensief tegen Kharkiv in het noorden, dat in mei begon, is aan het afbrokkelen. Op andere plaatsen langs het front, in het bijzonder in de regio Donbas, was de opmars van Rusland strategisch onbeduidend en ging hij gepaard met grote verliezen. De vraag is nu niet zozeer of Oekraïne kan blijven vechten, maar wel hoelang Rusland het huidige tempo van zijn operaties kan volhouden.
Het belangrijkste probleem is niet mankracht. Rusland lijkt in staat om elke maand zo’n 25.000 soldaten extra te ronselen om zo’n 470.000 man aan het front te houden, al moet het wel hun soldij verhogen. De productie van raketten om de Oekraïense infrastructuur aan te vallen, neemt ook toe. Maar ook al is Rusland een ware oorlogseconomie geworden, en besteedt het ongeveer 8 procent van zijn bbp aan militaire uitgaven, toch kan het zijn duizelingwekkende verliezen aan tanks, gepantserde infanterievoertuigen en artillerie alleen compenseren door materieel uit het Sovjettijdperk uit de opslag te halen en op te knappen. Hoe enorm die voorraden ook zijn, ze zijn niet oneindig.
De Sovjet-Unie had voor haar ondergang net zo veel pantservoertuigen als de rest van de wereld bij elkaar.
Volgens de meeste schattingen van inlichtingendiensten is Rusland na de eerste twee jaar van de oorlog ongeveer 3000 tanks en 5000 andere pantservoertuigen verloren. Oryx, een Nederlandse opensource-inlichtingensite, heeft foto- of videomateriaal voor 3235 verloren Russische tanks, maar suggereert dat het werkelijke aantal ‘aanzienlijk hoger’ ligt.
Ruslandkenner Maksim Samorukov: ‘Poetins regime staat permanent op instorten’
Koude Oorlog
Vladimir Poetin heeft de enorme wapenvoorraden die tijdens de Koude Oorlog werden aangelegd te danken aan het oude politbureau, zegt Aleksandr Golts, analist aan het Stockholm Centre for Eastern European Studies. De Sovjetleiders wisten dat de westerse militaire uitrusting veel geavanceerder was dan hun eigen uitrusting, aldus Golts, en dus kozen ze voor kwantiteit en produceerden ze in vredestijd duizenden pantservoertuigen voor als het oorlog zou worden. Volgens Golts had de Sovjet-Unie voor haar ondergang net zo veel pantservoertuigen als de rest van de wereld bij elkaar.
Toen de toenmalige minister van Defensie, Sergei Shoigu, in december 2023 opschepte dat er in de loop van dat jaar 1530 tanks waren geleverd, vergat hij te zeggen dat bijna 85 procent daarvan geen nieuwe tanks waren, maar oude – voornamelijk T-72’s, ook T-62’s en zelfs enkele T-55’s van net na de Tweede Wereldoorlog. Die waren uit de opslag gehaald en hadden een was- en opfrisbeurt gekregen.
‘Rusland kan slechts 30 gloednieuwe tanks per jaar bouwen.’
Sinds de invasie zijn er ongeveer 175 redelijk moderne T90-tanks naar de frontlinie gestuurd. Het International Institute for Strategic Studies schat dat de jaarlijkse productie dit jaar zo’n 90 tanks zou kunnen bedragen. Maar Michael Gjerstad, analist bij de IISS, stelt dat de meeste daarvan eigenlijk upgrades zijn van oudere T-90’s. De productie van nieuw gebouwde T-90’s zou dit jaar niet meer dan 28 stuks kunnen bedragen.
Onderdelen
Rusland kan slechts 30 gloednieuwe tanks per jaar bouwen, schat Pavel Luzin, expert op het gebied van Russische militaire capaciteit bij het in Washington gevestigde Centre for European Policy Analysis, Toen de Oekraïners vorig jaar een zogezegd nieuwe T-90 buitmaakten, ontdekten ze dat het kanon in 1992 was gemaakt. Luzin denkt dat de capaciteit van Rusland om nieuwe tanks of infanteriegevechtsvoertuigen te bouwen, of zelfs om oude op te knappen, wordt beperkt door de schaarste aan onderdelen. Voorraden die vóór de oorlog in Oekraïne bedoeld waren voor gebruik in 2025 zijn al geplunderd. En cruciale apparatuur, zoals brandstofverwarmers voor dieselmotoren, elektrische systemen met hoog voltage en infrarood thermische beeldvorming om doelen te identificeren, werden voorheen allemaal uit Europa geïmporteerd. Die verkoop is nu geblokkeerd door sancties. Het gebrek aan kogellagers van hoge kwaliteit is ook een beperking. Chinese alternatieven zijn soms beschikbaar, maar voldoen naar verluidt niet aan de vroegere kwaliteitsnormen.
En er zijn nog andere problemen. De productie van ferrolegeringen is de afgelopen twee jaar gedaald, stelt Luzin. Het meeste laswerk in de wapenfabrieken wordt nog altijd met de hand gedaan. En hoewel de fabrieken zogenaamd in drieploegendienst werken, hebben de bedrijven moeite om genoeg arbeiders te werven. Ze zijn ook grotendeels afhankelijk van machines die jaren geleden uit Duitsland en Zweden zijn geïmporteerd en waarvan er nu veel oud en moeilijk te onderhouden zijn.
Cruciale apparatuur werd vroeger uit Europa geïmporteerd. De verkoop daarvan is nu geblokkeerd door sancties.
Bovendien bestaat de oude toeleveringsketen van de Sovjet-Unie niet meer. Oekraïne, Georgië en Oost-Duitsland waren allemaal belangrijke centra voor de productie van Sovjetwapens en onderdelen. Ironisch genoeg was Kharkiv de belangrijkste producent van koepels voor T-72 tanks. Het aantal arbeiders in het militair-industriële complex van Rusland is ook drastisch gedaald, volgens Luzin, van ongeveer 10 miljoen naar 2 miljoen, zonder een stap voorwaarts in de automatisering.
Historicus Jörg Baberovski over oorlog in Oekraïne: ‘Uiteindelijk zal Poetin zijn zin krijgen’
Defensievere houding
Een ander punt van zorg is de productie van artillerielopen. Voorlopig lijkt Rusland, met de hulp van Noord-Korea, genoeg granaten te hebben: waarschijnlijk ongeveer 3 miljoen dit jaar. Daarmee overtreffen ze de Oekraïners qua vuurkracht met een factor 5:1, en op sommige plaatsen met veel meer. Maar het nadeel van zulke hoge vuursnelheden is de slijtage van de lopen. In sommige zeer omstreden gebieden zijn de lopen van houwitsers al na een paar maanden aan vervanging toe.
Chinese alternatieven zijn soms beschikbaar, maar voldoen naar verluidt niet aan de vroegere kwaliteitsnormen.
Toch zijn er, nog steeds volgens Luzin, maar twee fabrieken die de geavanceerde roterende smeedmachines van Oostenrijkse makelij hebben (de laatste werd in 2017 geïmporteerd) die nodig zijn om de lopen te maken. Elke fabriek kan slechts ongeveer 100 lopen per jaar produceren, terwijl er duizenden nodig zijn. Rusland heeft nooit zijn eigen smeedmachines gemaakt. Het importeerde ze uit Amerika in de jaren 1930 en plunderde ze van Duitsland na de oorlog.
De oplossing? Lopen uit oude artillerie monteren op zelfrijdende houwitsers. Sinds begin dit jaar zijn er ongeveer 4800 lopen omgewisseld, denkt Richard Vereker, open-sourceanalist. Hoelang de Russen daarmee door kunnen gaan, hangt af van de staat van de ongeveer 7000 lopen die nog over zijn.
Maar het grootste probleem ligt bij tanks en infanteriegevechtsvoertuigen, die nog altijd cruciaal zijn voor grootschalige offensieve grondoperaties. Hoewel de IISS schat dat Rusland in februari van dit jaar ongeveer 3200 tanks in voorraad had, zegt Gjerstad dat tot 70 procent daarvan ‘sinds het begin van de oorlog geen centimeter meer heeft bewogen’. Een groot deel van de T-72’s wordt al sinds het begin van de jaren negentig in de openlucht opgeslagen en verkeert waarschijnlijk in zeer slechte staat.
Zowel Golts als Luzin gaat ervan uit dat in het huidige tempo de Russische tank- en infanterievoertuigen die uit opslagplaatsen worden opgeknapt tegen de tweede helft van volgend jaar een ‘kritiek punt van uitputting’ zullen hebben bereikt. Maar de Russen zullen het niet zover laten komen. De nieuwe minister van Defensie, Andrei Belousov, lijkt zich te richten op het opvoeren van de productie van drones. Als er voor het einde van dit jaar niets verandert, moeten de Russische strijdkrachten misschien een veel defensievere houding aannemen, zegt Gjerstad. Dat zou zelfs voor het einde van de zomer duidelijk kunnen worden. De interesse van Poetin in een tijdelijk staakt-het-vuren zou wel eens kunnen toenemen.
