Nadat zeven medewerkers van een ngo zijn omgekomen door Israëlische bombardementen zwelt de Europese kritiek op Israël aan. Maar komen er ook sancties?
‘Ik breng hulde aan de medewerkers van World Central Kitchen die het leven lieten in Gaza. Mijn diepste medeleven aan de families en vrienden.’ Dinsdagmiddag, een kleine dag nadat drones van het Israëlische leger in de Gazastrook zeven medewerkers van de Amerikaanse hulporganisatie ombrachten, reageerde Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen op X voor het eerst op de feiten.
Een reactie kon ook niet uitblijven: onder de overleden medewerkers zijn onder meer een Pool, een Australiër, drie Britten en een Canadees-Amerikaanse burger, en uit al die landen weerklinkt forse kritiek op Israël.
‘Vandaag stelt u onze solidariteit op de proef. Deze tragische aanval op vrijwilligers en uw reactie wekken een begrijpelijke woede op’, schreef de Poolse premier Donald Tusk aan zijn Israëlische ambtgenoot Benjamin Netanyahu op X.
‘Ik ben woedend en diep bedroefd’, aldus de Amerikaanse president Joe Biden in een schriftelijk statement. De Britse premier Rishi Sunak, ten slotte, heeft Netanyahu naar eigen zeggen aan de telefoon verteld dat hij ‘verbolgen’ is over de feiten. ‘Er zijn te veel burgers en hulpverleners overleden’, klonk het dinsdag.
‘Dat gebeurt in een oorlog’
Netanyahu heeft de feiten intussen toegegeven. Hij belooft een onderzoek door een onafhankelijk en professioneel expertencomité, en benadrukte in één adem dat zulke ‘tragische en niet-intentionele’ gebeurtenissen nu eenmaal ‘gebeuren in een oorlog’.
Dat Israëlische drones op liefst drie verschillende momenten op het hulpkonvooi hebben gevuurd, dat de bewuste route als ‘veilig’ stond gemarkeerd, en dat logo’s op de daken van de drie vernielde auto’s expliciet aangaven dat het om medewerkers van World Food Kitchen ging, vertelde de Israëlische regeringsleider er in zijn opgenomen video niet bij.
Daarom regent het ook verontwaardigde reacties op Von der Leyens statement. Dat ze over ‘het leven laten’ spreekt en Israël niet bij naam noemt, wordt door velen slecht onthaald. Op X kreeg ze dan ook een zogenaamde community note aan haar been, waarmee X-gebruikers correcties kunnen toevoegen aan berichten.
Alweer staan de violen in de Commissie niet gelijk gestemd. ‘De moord door het Israëlische leger op zeven leden van een humanitair team van World Central Kitchen, toen zij op weg waren om voedsel te leveren aan de meest kwetsbaren in Gaza, is ronduit afschuwelijk’, klinkt het in een veel forser statement van EU-buitenlandvertegenwoordiger Josep Borrell en eurocommissaris voor Crisisbeleid Janez Lenarcic.
Verdeeldheid
De verdeeldheid in de Commissie is exemplarisch voor de tweedracht die soms ook onder de lidstaten bestaat. Hoewel ze eensgezind een staakt-het-vuren eisen en Israëlische kolonisten op de Westelijke Jordaanoever bestraften, heerst er verdeeldheid over eventuele volgende stappen.
Moeten er sancties tegen Israël komen, zoals de VN-rapporteur voor de Palestijnse Bezette Gebieden, Francesca Albanese, vraagt – zeker nu blijkt dat Netanyahu geen oren heeft naar Europese leiders, bindende resoluties van de VN-Veiligheidsraad en uitspraken van het Internationaal Gerechtshof in de wind slaat, en kolonisten actief aanmoedigt?
Een van de sporen die wordt onderzocht, gaat over het zogenaamde associatieakkoord tussen Israël en de Europese Unie. Met dat akkoord verlenen Israël en de EU elkaar sinds 2000 verregaande economische toegang – in 2021 was de handel in goederen en diensten tussen de twee goed voor 53,6 miljard euro.
Maar aan het akkoord hangen voorwaarden vast: ‘De betrekkingen tussen de partijen en alle bepalingen van de overeenkomst zijn gebaseerd op de eerbiediging van de mensenrechten en de democratische beginselen die ten grondslag liggen aan hun binnen- en buitenlandse beleid’, zo staat het in het document.
Opschorting of niet?
Midden februari stelden Ierland en Spanje samen voor dat de Commissie zou onderzoeken of Israël zijn deel van de verplichtingen van het associatieakkoord wel nakomt. Mocht blijken van niet, dan is het aan de lidstaten om te bepalen of de overeenkomst (gedeeltelijk) opgeschort moet worden – het is nog onduidelijk of dat van alle lidstaten goedkeuring zou vereisen. Andere lidstaten zijn echter niet overtuigd van de Iers-Spaanse aanzet. Ook binnen de regering-De Croo bestaat er geen eensgezindheid over de kwestie. Het voorstel stierf een stille dood.
In het Europees Parlement steunden 78 volksvertegenwoordigers wel meteen het Spaans-Ierse voorstel, maar ook daar botst het initiatief op zijn politieke limieten. Midden maart lagen er namelijk twee voorstellen ter tafel om het associatieakkoord naar Spaans-Iers voorbeeld te onderzoeken of zelfs helemaal op te schorten. Voor het bewuste onderzoek drukten de Open VLD en de N-VA op de rode knop, terwijl Vooruit, Groen en PVDA voor stemden, CD&V en Vlaams Belang onthielden zich. Voor de opschorting stemden Vooruit, Groen en PVDA voor, de andere Vlaamse partijen tegen.
Amerikaanse sancties
Gebeurt er dan helemaal niets onder het Belgische EU-voorzitterschap om Israël met meer dan alleen woorden tot de orde te roepen? Toch wel, zo valt te horen binnen de regering-De Croo, die zich doorgaans kritisch opstelt ten overstaan van de Israëlische aanpak in de Gazastrook.
De Verenigde Staten, zo klinkt het, namen midden maart namelijk voor het eerst sancties tegen twee boerderijen die betrokken zijn bij de Israëlische kolonisatiepolitiek op de Westelijke Jordaanoever – voordien bleef dat slechts beperkt tot personen. ‘Dit kan ook voor Europa de deur naar meer openen’, klinkt het bij een diplomaat.
Naar het voorbeeld van Washington wil de regering-De Croo dat ook de Europese Unie bekijkt in welke mate ze haar sancties tegen zulke Israëlische entiteiten kan uitbreiden. De diplomaat: ‘Dat er midden maart plots Europese eensgezindheid bestond om Israëlische kolonisten te bestraffen, had tot voor kort ook niemand verwacht. Toch gebeurde het. En nu Londen en Washington steeds uitdrukkelijker overwegen om hun sancties nog verder uit te breiden, zal dat naar alle waarschijnlijkheid ook in de Europese Unie gebeuren.’
Of zo’n kleine, stapsgewijze uitbreiding van de sancties de regering-Netanyahu kan overtuigen om in de Gazastrook bedachtzamer te werk te gaan, lijkt weinig waarschijnlijk. Na dreigementen van de extremistische Israëlische minister van Financiën Bezalel Smotrich moesten de VS vorige week nog verduidelijken dat hun sancties tegen kolonisten niet voor Israël van toepassing zijn. Lees: de door de VS geviseerde kolonisten kunnen wel gebruik blijven maken van het geld dat op hun Israëlische bankrekeningen geparkeerd staat.
Slotsom: forse Europese sancties om Israël wegens zijn oorlog in de Gazastrook aan te pakken zijn zeker niet voor meteen. Europese leiders moeten niet verbaasd zijn over het feit dat ze elders in de wereld het verwijt krijgen dubbele standaarden te hanteren.
Israëlisch-Palestijns conflict
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier