Moet Europa TikTok verbieden? ‘Het is hypocriet om alleen deze app te viseren’

Het is een Chinees platform. Het verzamelt data van burgers uit meer dan 150 landen. En het bepaalt welke content wij te zien krijgen. Moet Europa TikTok verbieden?

‘Steeds meer jongeren gebruiken TikTok als nieuwsbron, en dat is verontrustend’, zegt computerwetenschapper Jeroen Baert. ‘Er gaat regelmatig desinformatie rond. TikTok zegt wel dat het daartegen ingrijpt, maar door het virale effect van sociale media is die content vaak al miljoenen keren bekeken voor er effectief wordt ingegrepen. Wat heb je daar dan aan?’

TikTok heeft in zes jaar tijd meer dan een miljard actieve gebruikers verzameld en is daarmee de snelst groeiende socialemedia-app ter wereld. In België gebruiken 1,2 miljoen mensen boven de 15 jaar de app minstens een keer per week. Vooral jongeren zijn fan: 45,5 procent van de gebruikers is tussen de 15 en de 24 jaar oud.

Surveillancestaat

In het Westen rijzen steeds meer vragen over welke data ByteDance, het Chinese technologiebedrijf achter TikTok, van zijn gebruikers verzamelt en wat het daarmee doet. ‘Dat is erg vaag’, aldus Baert. TikTok houdt onder andere bij hoe lang je naar video’s kijkt, wat je leuk vindt en vanaf welk type toestel je de app gebruikt. Maar wie video’s oplaadt, geeft ook biometrische data vrij, zoals zijn gezicht en zijn stem. ‘TikTok genereert een enorme hoeveelheid data. Ook als het bedrijf nu nog niet precies weet wat het daarmee wil doen, kan het die bewaren voor later. Want opslag is erg goedkoop.’

Dat een bedrijf in China – een land dat een ongeziene hightech surveillancestaat uitbouwt – over zo veel data beschikt, baart steeds meer mensen in het Westen zorgen. De Ierse databeschermingsautoriteit opende een onderzoek naar het versturen van persoonlijke gegevens van Europese gebruikers naar China. In Nederland eisen drie stichtingen miljarden euro’s wegens schendingen van de privacy van kinderen. En het Britse parlement sloot zijn TikTok-profiel na amper een week af. Parlementsleden maakten zich zorgen over de dataveiligheid en mogelijke inmenging van China.

Want een andere cruciale vraag is hoe TikTok bepaalt wat zijn gebruikers te zien krijgen. Beïnvloedt een Chinees algoritme hoe (vooral) jongeren naar de wereld kijken? ‘Ook daar weten we heel weinig over’, zegt Baert. ‘Het voornaamste doel van de meeste algoritmes is gebruikers zo lang mogelijk op de app houden. Hoe meer tijd ze daar spenderen, hoe meer reclame ze te zien krijgen en hoe meer data er verzameld kan worden.’

Trojaans paard

Sociale media kunnen beïnvloeden wat mensen denken, dat is al eerder bewezen. ‘Experts toonden aan dat Google bijvoorbeeld wel degelijk een rol kan spelen in verkiezingen’, zegt digitaal strateeg Thomas Smolders. ‘Stel dat je Bart De Wever googelt en alle informatie die verschijnt is negatief. Dat kleurt natuurlijk jouw beeld van die persoon. Momenteel zijn we naïef over de inmenging die we van TikTok tolereren, maar we zijn ook hypocriet als we alleen dat platform onder de loep nemen.’

Op die manier kan TikTok een Trojaans paard zijn. De app een geopolitiek wapen noemen, vindt Baert toch wat ver gaan. ‘Al kan het wel zo gebruikt worden. Het zou het niet de eerste keer zijn dat we zoiets zien. Denk aan het schandaal rond Cambridge Analytica.’ In 2018 kwam aan het licht dat het Britse marketingbureau via Facebook data verzamelde van 87 miljoen gebruikers zonder dat die daar toestemming voor hadden gegeven. Cambridge Analytica gebruikte die data voor gerichte advertenties, onder andere voor de verkiezing van Donald Trump. ‘We zouden dus naïef zijn om te denken dat het vergezocht is’, zegt Baert, ‘of om te denken dat zo’n succesvol Chinees bedrijf geen inmenging ondergaat van zijn overheid. Ik zeg niet China stiekem aan de knoppen zit bij TikTok, maar de invloedssfeer van de Chinese overheid is zeker niet te onderschatten.’

Hypocriet

Afgelopen zomer ontdekte het Amerikaanse zakentijdschrift Forbes dat 300 medewerkers van TikTok en ByteDance vroeger tewerkgesteld werden door Chinese staatsmedia. En sommigen werken vandaag nog altijd voor de Chinese propaganda-industrie. Begin november gaf het bedrijf voor het eerst toe dat personeel in China de gegevens van Europese gebruikers monitort, maar het zegt ook dat de data niet gedeeld worden met de Chinese overheid.

Volgens Baert mogen we dat niet blind geloven. ‘Facebook heeft ook al gelogen over het delen van data. Maar wellicht is de ophef rond TikTok groter omdat we China beschouwen als een autoritaire staat waar overheidsinmenging prominenter aanwezig is dan in Europa of de Verenigde Staten.’ De vraag is daarom eerder ideologisch, vindt Smolders. ‘Willen we dat China onze data te zien te krijgt? Willen we dat China onze cruciale netwerken in handen heeft, of dat nu een haven is, of een sociaal platform? Dat zijn vragen die TikTok overstijgen.’

Moet TikTok verboden worden? ‘Eerder wel,’ vindt Baert, ‘omdat er bitter weinig transparantie is over hoe het bedrijf werkt en hoe er beslissingen genomen worden. Tegelijk is de impact van het platform op onze levens en maatschappij enorm groot. Dat maakt het gevaarlijk.’ Smolders vindt een verbod nog iets te voorbarig, al eist hij wel meer duidelijkheid over welke data worden opgeslagen in China en wat daar precies mee gebeurt. ‘Als TikTok weigert om daar meer informatie over te geven, is een verbod wel op zijn plaats.’