Elisa Loncon, linguïste en Mapuche, werd in juli vorig jaar verkozen tot voorzitter van de vergadering die een nieuwe grondwet voor Chili schrijft. ‘Ik ben de eerste van mijn gemeenschap die een politiek mandaat opneemt.’
De grondwetgevende vergadering, die geïnstalleerd werd na de rellen van 2019 in Santiago, hoopt volgende maand met een nieuwe grondwet te komen. Wat daarna met die grondwet gebeurt, zal afhangen van de nieuwe president. In december vorig jaar won de linkse Gabriel Boric de verkiezingen van Jose Antonio Kast, een extreemrechtse populist die weleens ‘de Trump van de Andes’ wordt genoemd. Voor Boric is de herverdeling van de rijkdom een prioriteit. ‘Chili bevindt zich op een historisch moment’, zegt Elisa Loncon, Mapuche-vrouw en voorzitter van de grondwetgevende vergadering. ‘We herschrijven de grondwet van dictator Augusto Pinochet. We willen een plurinationaal en inclusief Chili met erkenning voor de verschillende bevolkingsgroepen, culturen en talen. Voor het eerst nemen ook minderheden deel aan een grondwetgevende vergadering.’
In 2018 zei de toenmalige president Michelle Bachelet nog dat de grondwet wijzigen een moeilijk verhaal was. Wat is er ondertussen veranderd?
Elisa Loncon: De grondwet van Pinochet was jarenlang heilig. In Chili is alles geprivatiseerd, tot het water van de rivieren. Sociale rechten zijn niet opgenomen in de grondwet. Bovendien opereren multinationals in grondgebied van inheemse volkeren. De Mapuche koesteren moeder aarde, maar multinationals gaan zo ver dat ze rivierbeddingen verleggen. Daardoor heeft de bevolking op sommige plaatsen nu geen water meer. De economische welvaart is naar de rijke elite en naar multinationals gegaan, niet naar de Chileense bevolking.
In 2019 heeft Chili een soort van sociale revolutie meegemaakt. Jong en oud, man en vrouw, arm en middenklasse kwamen op straat. Dat protest was organisch gegroeid, niet aangestuurd door politieke partijen. President Pinera noemde de manifestanten terroristen en maakte van de betogingen een veiligheidsprobleem. Het geweld bij politie en leger escaleerde. Honderden mensen raakten gewond en er vielen ook doden. Tot nu heeft de Chileense overheid niemand vergoed. Jongeren die in 2019 in de gevangenis zijn beland, wachten vandaag nog altijd op hun proces. Maar uiteindelijk is Pinera overstag gegaan en organiseerde hij een referendum. 80 procent van de bevolking vroeg om een nieuwe grondwet en zo is uiteindelijk de grondwetgevende vergadering ontstaan.
De Mapuche koesteren moeder aarde, maar multinationals gaan zo ver dat ze rivierbeddingen verleggen.
Wat is uw opdracht precies?
Loncon: In de nieuwe grondwet zullen de spelregels duidelijk zijn: we willen gelijke kansen voor iedereen. Verschillende internationale akkoorden respecteren bijvoorbeeld onze natuur niet. Dat raakt aan de levenskwaliteit van Chilenen, vooral van de inheemse bevolking. Misschien moeten onze internationale handelsakkoorden met Europa, de VS en Azië wel aangepast worden aan de nieuwe grondwet.
Maar uiteraard hebben wij alleen de bevoegdheid gekregen om onze grondwet aan te passen. Dus zullen we niet interveniëren in het economisch beleid, de wetgevende of de uitvoerende macht in Chili. Ik kijk wel met enige bezorgdheid naar de internationale akkoorden die president Pinera nog probeerde af te ronden. Die hypothekeren de toekomst van Chili ten dele.
De strijd over de rol van de vrouw lijkt in Chili in alle hevigheid losgebarsten. Hoe komt dat?
Loncon: Al sinds het kolonisatieproces leeft Zuid-Amerika onder de patriarchale structuur die uit Europa is komen overwaaien. In het neoliberale economische verhaal werd die structuur in stand gehouden en versterkt. De meeste vrouwen hebben van jongs af geleerd dat mannen meer rechten hebben dan vrouwen.
Ook vrouwen uit minderheidsgroepen moeten dezelfde kansen krijgen. Als ik in traditionele klederdracht door Santiago loop, kijken mensen mij aan alsof ik een clown ben. Dat kan niet langer. In Chili moesten vrouwen decennialang onzichtbaar zijn. Hoewel ze wel mogen deelnemen aan onderwijs of sociale activiteiten, worden vrouwen nog altijd als tweederangsburgers beschouwd. Maar daar komt verandering in. De grondwetgevende vergadering telt niet alleen evenveel mannen als vrouwen, maar ook de inheemse bevolking kon leden afvaardigen.
De Chileense overheid leeft al jarenlang op gespannen voet met de Mapuche-bevolking. Hoe verklaart u dat?
Loncon: De Mapuche vormen een van de tien inheemse bevolkingsgroepen in Chili. Daarnaast zijn er nog de afstammelingen van Afrikanen die door Europeanen naar Zuid-Amerika zijn gebracht. Die bevolkingsgroepen hebben het kolonisatieproces van de Spanjaarden en de genocide overleefd, ook al zijn sommige groepen gigantisch verzwakt. Er zijn 19 miljoen Chilenen en de totale inheemse bevolking bedraagt 2,4 miljoen.
Mapuche-gebied wordt nog altijd bezet door militaire macht. Van de 1,7 miljoen Mapuche zijn er slechts 700.000 stemgerechtigd. Ik ben de eerste van mijn gemeenschap die een politiek mandaat opneemt. Op ons grondgebied kunnen wij niet autonoom beslissen over cultuur, onderwijs en gezondheid of onze gronden. Een groot deel van de Mapuche woont in de steden, waar ze gediscrimineerd worden en in extreme armoede leven. En helaas hebben we weinig perspectief op enige verbetering. We hebben ook in onze gemeenschap de cultuur van de kolonisten omarmd. We worden gedwongen om niet langer onze eigen taal te gebruiken. Onderwijs is alleen in het Spaans. De militairen op ons grondgebied gebruiken veel repressie.
Ik wil dat Mapuche weer trots kunnen zijn. Dat we ons niet langer schamen voor onze identiteit. Dat geldt trouwens voor alle inheemse volkeren van Chili.
Hoe sterk leeft racisme in Chili?
Loncon: Mapuche werden vroeger als wilde beesten omschreven. Nu nog valt in het politieke discours te horen dat je met Mapuche niet kunt praten, omdat we halve wilden zijn. Racisme is in Chili geïnstitutionaliseerd. Op alle niveaus van de maatschappij kun je dat zien, voelen en horen. Het is gekoppeld aan het kolonisatieproces. De Europese cultuur wordt als superieur beschouwd. De Chileense staat heeft zijn eigen inheemse volkeren, culturen, taal en klederdracht verworpen. Zelfs onze feesten zijn inferieur geworden aan de Europese feesten. Ook al is Chili onafhankelijk geworden van Spanje, toch blijft het eurocentrisme aanwezig in onze maatschappij.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier