Militair historicus Lawrence Freedman: ‘Het voornaamste doel van Rusland is om niet te veel te verliezen’

De Britse militaire historicus Lawrence Freedman (King’s College London) toont zich optimistisch over het Oekraïense offensief. ‘Finaal kan dit conflict alleen ophouden als de Russen inzien dat hun positie onhoudbaar is.’

‘Als we een officier uit de Eerste Wereldoorlog per teletijdmachine naar vandaag zouden brengen, zou die waarschijnlijk niet echt verbaasd zijn als hij de oorlog in Oekraïne zou volgen. Hij zou misschien verwonderd zijn door de technologische vooruitgang, maar op tactisch gebied lijkt de oorlog in Oekraïne verbazend vaak op hoe het er in de Eerste Wereldoorlog aan toeging. Soldaten verbergen zich in loopgraven, posities worden met artillerie beschoten, als je uit de loopgraaf komt riskeer je door scherpschutters beschoten te worden. Als historicus moet je soms vaststellen dat er weinig verandert.’

Lawrence Freedman is dé referentie onder Britse oorlogshistorici. Hij heeft zowat alle conflicten van de voorbije eeuw bestudeerd. Hij was de auteur van de officiële geschiedenis van de Falklandoorlog, waarvoor hij ongeziene toegang kreeg tot de Britse militaire archieven. In zijn laatste boek Command focust hij zich op de politieke dimensie van militaire operaties. ‘We veronderstellen vaak dat politiek en leger strikt gescheiden zijn’, aldus Freedman. ‘Zeker in het Westen is er officieel een scheidslijn: de militaire doelen worden uitgezet door politici, en de oorlogsvoering wordt overgelaten aan de militairen. In de realiteit werkt dat echter nooit, want je kunt zonder militair advies niet inschatten of je doelen realistisch zijn, en de legerleiding moet kunnen inschatten hoe ver de politiek bereid is om te gaan.

Die politieke dimensie is meteen een van de voornaamste redenen waarom Rusland zoveel moeilijkheden heeft, meent Freedman. ‘Rusland heeft het typische probleem dat zoveel autocratieën hebben: een ongegrond zelfvertrouwen in de eigen capaciteiten, en een al even ongegronde onderschatting van de capaciteiten van de tegenstander. De politieke leiding van het regime heeft onvoldoende nagedacht over hoe deze militaire operatie kon mislopen. Ze ging uit van een snelle overwinning, dat de vijand zich overgeeft als je hem maar voldoende intimideert. De eerste les van de militaire geschiedenis is nochtans: in militaire operaties lopen constant dingen verkeerd.’

Ook in deze oorlog?

Freedman: De Russen hebben vreemde beslissingen genomen. Rusland had deze oorlog altijd moeten winnen: ze hadden meer manschappen, meer wapens en meer middelen om het leger te financieren. De Russen hebben elementaire fouten gemaakt: hun troepen veel te ver uit elkaar gepositioneerd, geen coördinatie tussen de eenheden, slechte logistiek, en een totaal gebrek aan verbeelding in hun aanvalsplannen.

Hoe zou u de Oekraïense manier van oorlogsvoering definiëren?

Freedman: De Oekraïense manier van bevel voeren is grondig veranderd sinds het begin van de oorlog. Net na de invasie werd er vooral gewerkt met kleine eenheden die elk hun ding deden. Dat is de voorbije maanden veranderd door de manier waarop het Oekraïense leger in Bachmoet heeft gevochten. Daar wierp ook Oekraïne zijn soldaten in een uitputtingsslag. Het is de vraag of de Oekraïense troepen zich ook tijdens het huidige offensief succesvol kunnen aanpassen.

Bent u onder de indruk van de manier waarop de Oekraïners zich al die wapensystemen hebben eigen gemaakt?

Freedman: Dat is zeker een grote verdienste. Tegelijk zie je wel degelijk dat ze fouten maken. Op beelden van het huidige Oekraïense offensief zag je al dat ze de tanks te dicht bij elkaar hadden opgesteld, waardoor ze snel werden uitgeschakeld. Maar over het algemeen heeft het Oekraïense leger blijk gegeven van groot professionalisme.

Hoe begrijpt u de oorlogsdoelen van Poetin?

Freedman: Het is moeilijk om dat in te schatten. Aanvankelijk was het plan Oekraïne te onderwerpen en het opnieuw in de Russische invloedssfeer te brengen. Dan leek het erop dat de Russen zich tevreden zouden stellen met Donetsk en Loehansk, maar in september annexeerden ze ook Zaporizja en Cherson. Tijden het offensief van de voorbije weken probeerde Rusland vooruitgang te boeken in Donetsk en Loehansk, maar dat is vrijwel totaal mislukt. Het voornaamste doel van Rusland is om vooral niet te veel te verliezen. Politiek gesproken zit Rusland in het defensief. Zelfs als de aanvallen op de Russische grensregio’s en de droneaanvallen op Moskou weinig schade hebben berokkend, zijn ze ronduit gênant voor het Kremlin.

Lange tijd werd gezegd dat een aanval op Russisch grondgebied gold als een rode lijn. Is dat veranderd?

Freedman: Ach, die rode lijnen. Daar moeten we toch echt eens van af. Er zijn in dit conflict al heel veel rode lijnen overschreden, zonder dat het een groot effect had. Als er een grootschalig Oekraïens offensief zou plaatsvinden op Russisch grondgebied, dan zou dat inderdaad voor een forse Russische reactie zorgen. Maar voor dergelijke kleinschalige aanvallen aan de grens? Riskeer je daarvoor een nucleaire oorlog, Rusland zijnde?

Gelooft u dat Poetin bereid is om kernwapens in te zetten?

Freedman: Hij gebruikt de kernwapens vooral om te verhinderen dat er NAVO-troepen meevechten. De enige échte rode lijn, is NAVO-troepen die met het Oekraïense leger meevechten. De Russische propaganda zegt voortdurend dat er ‘verschrikkelijke gevolgen’ zullen zijn als het Westen Oekraïne blijft steunen, maar in de praktijk hebben de Russen niet zoveel opties meer. Ze willen echt geen oorlog voeren met de NAVO. Ze zijn eerder beperkt in de manieren waarop ze nog kunnen antwoorden. Uiteindelijk is het een politieke kwestie. Finaal kan dit conflict alleen ophouden als de Russen inzien dat hun positie onhoudbaar is.

Hoe kijkt u naar het huidige Oekraïense offensief?

Freedman: Ik ben redelijk optimistisch over de Oekraïense kansen. Maar aan de andere kant: wat ze proberen te doen, is enorm moeilijk. Het Oekraïense leger probeert via Zaporizja het door Rusland bezette grondgebied in tweeën te delen en de landbrug naar de Krim te breken. Veel zal ook afhangen van hoe ze de westerse langeafstandswapens gebruiken. De voorbije weken hebben ze vooral logistieke punten achter de frontlijn beschoten: spoorlijnen, brandstofvoorraden, munitiedepots. Ze willen het moeilijker maken voor de Russen om versterkingen te laten aanrukken.

Wat heeft Oekraïne geleerd van het vorige offensief?

Freedman: Het voornaamste probleem dat de Oekraïners in het verleden hadden, was dat ze hun doorbraken niet ten volle konden benutten. Toen ze er vorig jaar in Charkiv in slaagden de Russische troepen te verjagen, hadden ze te weinig manschappen om die aanval door te zetten. Daarna hebben de Russen gemobiliseerd om de frontlijn te versterken. Daaruit heeft Oekraïne vermoedelijk geleerd. Er zijn voorlopig nog heel wat Oekraïense troepen die niet aan het vechten zijn. Die houden ze in reserve, voor wanneer ze erin zouden slagen om een bres in de Russische verdediging te slaan.

Hoe ziet u dit conflict eindigen?

Freedman: Uiteindelijk hangt het allemaal af van Moskou. Finaal is het Rusland dat andermans grondgebied bezet. President Vladimir Poetin denkt misschien dat hij op lange termijn het tij kan keren, maar daar ben ik niet van overtuigd. Het Russische leger heeft veel materiaal en manschappen verloren. De economie blijft functioneren, maar heeft op lange termijn grote problemen. Zolang Rusland gelooft dat het kan winnen, zal het blijven proberen.

Moet het Westen opletten dat het Rusland niet vernedert?

Freedman: Daar is het nu al te laat voor. De Russen zijn al vernederd, en dat hebben ze volledig aan zichzelf te danken. Hun reputatie ligt in duigen. Landen die zich op deze manier gedragen, kun je moeilijk ter wille zijn.

Gelooft u dat Oekraïne ooit lid wordt van de NAVO?

Freedman: Op lange termijn is dat zeker mogelijk. Tot het zover is, zal Oekraïne wel veiligheidsgaranties nodig hebben. De Oekraïners kunnen hun land niet heropbouwen wanneer de dreiging van een nieuwe aanval blijft bestaan. De meest voor de hand liggende optie is het zogenaamde Israël-scenario, waarbij het Oekraïense leger na de wapenstilstand gevoelig versterkt wordt, zodat Rusland zich geen illusies maakt om nog eens een aanval te proberen. De ironie is natuurlijk dat Rusland Oekraïne wilde demilitariseren, en het nu het meest gemilitariseerde land van Europa aan zijn grens zal krijgen.

Hoe zouden die veiligheidsgaranties eruitzien?

Freedman: Een mogelijk denkspoor is dat een groep landen de veiligheid van Oekraïne garandeert, zonder dat het lid wordt van de NAVO. Maar dat kan alleen werken als een van die landen Amerika is. Eigenlijk wil Oekraïne een soort artikel 5 buiten de NAVO. Maar ook dat is dus vooral afschrikking.

Ziet u tekenen dat Rusland en Oekraïne bereid zouden zijn om te onderhanden?

Freedman: Eerlijk? Ik zie niet in hoe beide kanten tot een vergelijk kunnen komen. Het beste waarop je kunt hopen, is een staakt-het-vuren. Op een bepaald moment zullen landen als China en India meer druk op Rusland zetten om de strijd te staken. Zoals ik al zei: finaal kan een vredesvoorstel alleen van Rusland komen.

Denkt u dat Rusland bereid is om te onderhandelen?

Freedman: Er is weinig reden om ze te vertrouwen, dus er zullen op een of andere manier garanties moeten komen. De kans is groot dat je eindigt met een de facto wapenstilstand. Op een bepaald moment kom je tot een punt waarop geen van beide zijden nog veel vooruitgang kan boeken. Ooit zal er een andere leider in Rusland zijn, en misschien kun je dan wat vooruitgang boeken. Maar ook dan zal het enorm moeilijk zijn.