Militair expert over Oekraïens succes in Koersk: ‘Oekraïne neemt een groot risico’

Oekraïne rukt nu al bijna een week op op Russisch grondgebied. Militair expert Franz-Stefan Gady legt uit waarom het offensief het probleem van de Oekraïners zou kunnen verergeren. En wat Rusland erbij te winnen heeft.

Franz-Stefan Gady is een onafhankelijke defensiedeskundige. Hij is consulting senior fellow aan het London Institute for International Strategic Studies en adjunct senior fellow aan het Center for New American Security in Washington DC. In het najaar verschijnt zijn boek The Return of War. Hoe kijkt hij naar het verrassende offensief van Oekraïne in de Russische regio Koersk?

Bijna een week geleden marcheerde Oekraïne onverwacht de Russische grens over naar de regio Koersk. Wat weten we met zekerheid over dat manoeuvre?

Franz-Stefan Gady: Aan het begin van zulke operaties is het slagveld dynamisch. Het is moeilijk om betrouwbare feiten te vinden, er kan heel weinig worden geverifieerd. We krijgen alleen situatierapporten met een vertraging tot 48 uur. Als er bijvoorbeeld Oekraïense verkenningseenheden worden waargenomen, betekent dat nog niet dat ze de gebieden in kwestie al hebben bezet.

Wat ging er door u heen toen u over de opmars hoorde?

Gady: De grote professionaliteit van de Oekraïners en hun doortastendheid zijn opmerkelijk. Niemand zag de aanval aankomen. De operatie was goed gecoördineerd, en ze rukten op tot 40 kilometer diep in Russisch gebied. Ondertussen werden zo’n 130.000 Russische burgers uit de grensregio’s geëvacueerd. Maar er zijn ook elementen die me sceptisch maken.

Zoals?

Gady: Successen op de korte termijn kunnen op de lange termijn nederlagen worden. Ik vroeg me af wat Oekraïne met deze operatie eigenlijk wil bereiken. Op de langere termijn zou het uitbreiden van het front in het voordeel van Rusland kunnen zijn, omdat het meer middelen heeft dan Oekraïne.

Welke voordelen zou Oekraïne in het gunstigste geval uit deze operatie kunnen halen?

Gady: Het zou krijgsgevangenen kunnen nemen en ze ruilen tegen gevangen Oekraïners. In het beste geval zouden de Russen grotere eenheden van het front in de Donbass terugtrekken en naar de Koerskregio verplaatsen. Op die manier zouden de Oekraïners de Russen verzwakken op kritieke delen van het front. Op dit moment verplaatsen de Russen alleen kleinere eenheden van het Donbassfront naar de omgeving van Koersk.

Hoopt Oekraïne sterker te staan bij onderhandelingen nu het gebieden bezet?

Gady: Het beste resultaat voor Oekraïne zou zijn om de posities die het heeft veroverd vast te houden en Rusland zo te dwingen om te onderhandelen. Maar we weten niets in detail over de bedoelingen van de Oekraïense leiding, en ook niet hoe houdbaar de bezetting voor het Oekraïense leger is.

Het tempo van de operatie is afgenomen. Oekraïne versterkt nu posities in de veroverde gebieden.

Gady: Of het het veroverde gebied kan vasthouden is ook een kwestie van logistiek: kan het genoeg personeel en munitie aanvoeren? We zien dat de Russen de communicatieroutes aanvallen met drones. Dat zal het voor Oekraïne moeilijk maken om zijn eenheden op termijn te bevoorraden.

Oekraïne zet waarschijnlijk eenheden van vijf brigades in Koersk in. Tegelijk trekt het zich terug in de Donbass en verliest het steeds meer dorpen aan Rusland. Zouden al die middelen niet beter worden ingezet om de uitgeputte soldaten daar te helpen?

Gady: Aan het begin van de Koerskoperatie leken de Oekraïense strijdkrachten nog erg sceptisch en gefrustreerd. Ze lijden zware verliezen in de Donbass. Nu is de stemming gedeeltelijk omgeslagen: de troepen hebben nieuwe hoop gekregen. En toch blijft hun fundamentele probleem onopgelost.

En wat is dat?

Gady: Oekraïne heeft te weinig infanterie. Het Koerskmanoeuvre helpt niet om het nijpende personeelstekort aan het front in de Donbass te compenseren. Oekraïne neemt in Koersk dus een groot risico.

Dus de hoop van Oekraïne dat Rusland zijn troepen uit de Donbass zal terugtrekken is een illusie?

Gady: Rusland heeft genoeg reserves om op terug te vallen. In plaats van de meerderheid van zijn troepen uit de Donbass terug te trekken, zou het van de situatie kunnen profiteren.

Hoe?

Gady: De Russen weten dat de Oekraïners beperkte reserves hebben. Ze zouden nu dubbel zo hard kunnen inzetten op de Donbass. Oekraïne zit al maanden in een negatieve spiraal. Er zijn vier Russische artilleriegranaten voor elke Oekraïense.

Hoe slecht is de situatie aan het front in het oosten?

Gady: De oorlog is niet gewonnen of verloren als Rusland gebieden in de Donbass verovert.

Wanneer wel?

Gady: De Oekraïense lucht- en raketafweer zal de komende herfst en winter veel belangrijker zijn. Oekraïne zal zijn steden en infrastructuur moeten zien te beschermen. De Russen willen een massale uittocht van de Oekraïense burgerbevolking veroorzaken.

Even terug naar Koersk. Hoe reageerden de Russen daar?

Gady: Ze lanceerden tegenaanvallen. In sommige gevallen werden de Oekraïners ook teruggeslagen uit grotere dorpen. Het aantal doden en gewonden onder de Oekraïense aanvallers stijgt.

De situatie in Koersk is natuurlijk gênant voor Rusland. Ze werden onder de voet gelopen, bewoners sturen videoboodschappen uit om hulp te vragen.

Gady: Het tactische succes van Oekraïne is een grote vernedering voor het Kremlin. De eerste reactie van Rusland op zulke operaties is altijd erg verward en traag. De Russische militaire cultuur is fundamenteel reactief. De Russen reageren vaak pas als ze eerst een blauw oog hebben gekregen. Maar dan reageren ze relatief systematisch en lanceren ze een massale tegenaanval. Zodra dat gebeurt, zou de kracht van het Oekraïense offensief kunnen afnemen.

Waarom hebben de Russen de aanval niet zien aankomen?

Gady: De Russische verkenners hebben vast gezien dat er een concentratie van Oekraïense eenheden was, maar ze hadden de ware bedoeling niet door. Ofwel werd de informatie niet correct doorgegeven, ofwel werd er desondanks geen actie ondernomen.

Zullen de Russen nu gaan nadenken of het wel verstandig is om door te gaan met de zogenaamde ‘speciale operatie’?

Gady: Er is al kritiek op de militaire leiding van Rusland, incompetentie is daar een terugkerend thema. Het valt nog te bezien of dat zal leiden tot politieke druk.

In de opmars naar Koersk werden ook Duitse en Amerikaanse wapensystemen ingezet. Hoe reageert het Westen daarop?

Gady: Op de korte termijn heeft Oekraïne laten zien dat het complexe militaire operaties kan uitvoeren. Het heeft de geleverde wapens efficiënt gebruikt. De partners zouden daaruit de conclusie kunnen trekken dat ze Oekraïne moeten blijven steunen. Maar het manoeuvre zou ook tot wantrouwen kunnen leiden. Oekraïne gebruikt belangrijke militaire middelen voor een actie waarvan de kosten-batenberekening alleen op korte termijn goed uitpakt. Bovendien werden de geallieerden waarschijnlijk niet vooraf geïnformeerd over de operatie.

Er is altijd discussie geweest over de vraag of westerse wapens gebruikt mochten worden op Russisch grondgebied.

Gady: De reactie hierop is tot nu toe zeer terughoudend. Het is duidelijk dat Oekraïne de druk op Rusland moet opvoeren. Het heeft het recht om deze operaties uit te voeren.

Waarom zijn er tot nu toe geen grote debatten geweest?

Gady: In het verleden hebben de westerse bondgenoten Oekraïne te veel aan banden gelegd als het gaat om de inzet van wapensystemen op Russisch grondgebied. De terughoudendheid laat mogelijk zien dat de bondgenoten daar iets uit geleerd hebben.

Wat zou het slechtst mogelijke gevolg van het Koerskmanoeuvre zijn?

Gady: Dat Oekraïne belangrijke reserves, munitie en wapens zou opgebruiken. Rusland zou zonder tegenstand kunnen oprukken naar de Donbass. Oekraïne zou grote gebieden verliezen en onder zware druk komen te staan. Oekraïense steden zouden in gevaar komen en hun kritieke infrastructuur zou worden vernietigd. Oekraïners zouden massaal het land verlaten. Het Westen zou Oekraïne de rug toekeren.

En wat zou het beste scenario voor Oekraïne zijn?

Gady: Dat Rusland grotere verliezen zou lijden dan Oekraïne. Dan zou er een overwinning zijn die het Oekraïense moreel op lange termijn zou opkrikken. Het Kremlin zou zich realiseren dat er vroeg of laat serieuze onderhandelingen nodig zijn. En westerse partners krijgen dan het signaal dat Oekraïne nog steeds tactische successen kan boeken die strategische gevolgen hebben.