Militair expert Mark Cancian: ‘Rusland heeft zijn offensief grotendeels stopgezet’

Rusland is de oorlog in Oekraïne wel degelijk aan het verliezen, meent de Amerikaanse oud-kolonel Mark Cancian. Hij relativeert Poetins nucleaire dreiging. ‘Het zou toch onlogisch zijn om een gebied dat je in een groter Rusland wilt integreren eerst met kernwapens te bestoken?’

Nee, acht maanden na het begin van de grootschalig invasie loopt het voor het Russische leger in Oekraïne niet van een leien dakje. ‘Rusland heeft zijn offensief in Oekraïne zelfs grotendeels moeten stopzetten’, vertelt Mark Cancian, senior adviseur bij het invloedrijke Amerikaanse Center for Strategic and International Studies. Volgens de oud-kolonel bij de Amerikaanse marines zorgt het verloop van de oorlog voor steeds meer wrevel in Rusland. ‘De militaire commentatoren en bloggers die de oorlog met volle overtuiging steunen, stellen steeds meer kritische vragen bij de verliezen die Rusland lijdt. Ze zijn werkelijk gechoqueerd over de gang van zaken. En dat laten ze ook horen.’

Dat komt voornamelijk door de successen die het Oekraïense leger boekt?

Mark Cancian: Precies. Het Oekraïense leger is erin geslaagd om een aanzienlijk gedeelte van zijn grondgebied te heroveren. Het is niet alleen in staat om offensieve operaties uit te voeren, het kan ze ook volhouden. In het begin van de grootschalige tegenaanval was dat niet de moeilijkste opgave, want door succesvolle afleidingsmanoeuvres moesten de Oekraïense eenheden het tegen weinig getrainde Russische milities opnemen. Maar ook tegen de hoogwaardige en gespecialiseerde eenheden die Moskou nadien heeft gestuurd, boekt Oekraïne successen. Het initiatief ligt duidelijk bij Kiev. Kijk maar naar de aanval op de Krimbrug.

Poetin wil tijd rekken tot de winter. Hij hoopt de Europese eenheid te breken met hoge energieprijzen.

Rusland roept op om burgers uit Cherson te evacueren. Zal de strijd ook daar intenser worden?

Cancian: Dat is voorlopig moeilijk in te schatten. In ieder geval is de positie van de Russische troepen in die strategisch gelegen stad zeer kwetsbaar. Ze zitten vast ten westen van de rivier de Dnjepr. Aan beide kanten heeft het Oekraïense leger aanvoerlijnen opgeblazen, waardoor de bevoorradings- en communicatielijnen grote hinder ondervinden. Maar voorlopig konden de Russen de Oekraïense opmars in de streek beperken. Een terugtrekking is voor Moskou geen optie: de regio Cherson werd vanuit Russisch perspectief zopas onderdeel van Rusland, en vanuit de stad wordt onder meer de watertoevoer naar de Krim, een schiereiland, beheerd.

De Russische president Vladimir Poetin heeft een gedeeltelijke mobilisatie van 300.000 reservisten afgeroepen. Wat is zijn bedoeling?

Cancian: Het is hoe dan ook een belangrijke reactie op de terreinwinst die het Oekraïense leger boekt. Russische generaals hebben Poetin duidelijk te kennen gegeven dat de huidige aantallen en rotatie van soldaten niet volstaan om de opmars van Oekraïne te stoppen. Poetin wil de frontlinies stabiliseren en tijd rekken tot de winter. Hij hoopt dat de Europese eenheid tegen dan gebroken wordt door de hoge energieprijzen en de economische moeilijkheden, en dat de politieke leiders in Europa een wapenstilstand en onderhandelingen zullen eisen.

Kan de gedeeltelijke mobilisatie de dynamiek op het terrein wel veranderen?

Cancian: Louter vanuit militair perspectief is de activering van mensen met militaire ervaring een logische stap. Maar de hele operatie botst duidelijk tegen haar grenzen aan. Mensen vluchten het land uit omdat ze niet willen vechten. Enkele regio’s, die verantwoordelijk zijn voor het oproepen van de reservisten, ondervinden grote moeilijkheden en geven tegengas. De absorptiecapaciteit laat bovendien niet toe om 300.000 reservisten in één beweging in het leger te integreren, want doorgaans neemt Rusland elke zes maanden ongeveer 60.000 à 80.000 soldaten op. Daarom moet men in fases werken. De traditionele werving voor deze herfst is uitgesteld.

De reservisten krijgen een korte training voordat ze naar het front worden gestuurd. Volstaat dat?

Cancian: Alles hangt af van de kwaliteit van die opleiding, en daar kun je je vragen bij stellen. Hier en daar duiken beelden op van Russische soldaten die ontevreden zijn met hun beperkte uitrusting en de gebrekkige omstandigheden waarin ze moeten dienen. Dat komt enigszins als een verrassing, want een gedeeltelijke mobilisatie is voor Rusland een cruciaal deel van het krijgsplan. Maar vergeet niet dat Oekraïne óók met zulke problemen kampt. De nieuwe rekruten krijgen er twee weken opleiding voordat ze naar het front worden gestuurd – bij het Amerikaanse leger is dat 22 weken. Maar een groot verschil is dat het moreel en de motivatie goed zitten bij de Oekraïense troepen. Dat is bij de Russen wel anders.

Vorige week werd Sergej Soerovikin, bijgenaamd ‘Generaal Armageddon’, aangesteld tot bevelhebber van de Russische troepen in Oekraïne. Kan hij het verloop van de oorlog in een andere plooi leggen?

Cancian: Eenheid van commando is wel degelijk belangrijk, maar een te grote impact moet je van Soerovikin niet verwachten. Telkens als er een nieuwe Russische bevelhebber komt, kijken we met grote ogen naar zijn verleden, onder meer in Syrië. Maar werkelijk élke hooggeplaatste Russische militair heeft op rotatiebasis in Syrië gediend om militaire ervaring op te doen. En dat was inderdaad een extreem brutale oorlog.

Er wordt beweerd dat het Russische legercommando te gecentraliseerd en van bovenuit werkt. Het succes van het Oekraïense leger zou net zijn dat lokale eenheden een zekere autonomie krijgen. Klopt dat?

Cancian: Dat is waarschijnlijk een correcte analyse. Beide legers komen natuurlijk uit de Sovjettraditie, waarbij men de orders van Moskou simpelweg tot in de puntjes moest volgen. Dat bleek niet het juiste recept, en beide partijen hebben sindsdien proberen te hervormen. In het geval van Rusland werd onder meer tijdens de eerste invasie van Oekraïne in 2014 en in Syrië duidelijk dat bevelhebbers van lagere rang iets meer initiatief mochten nemen. Maar intussen zijn veel van hen gesneuveld of gewond, en hun vervangers hebben niet de ervaring om op eigen houtje te handelen. Aan Oekraïense zijde is dat beter geregeld. Het land heeft sinds 2014 heel wat militaire training gekregen van het Westen, waarbij meer nadruk werd gelegd op speelruimte voor de lagere echelons. Deels komt die aanpak er uit noodzaak, want sinds 24 februari zijn er in het Oekraïense leger heel wat nieuwe eenheden bijgekomen, en die krijg je in zo’n korte tijd niet zomaar onder één centraal gezag.

Volgens de Britse inlichtingendiensten kampt Rusland met een nijpend gebrek aan munitie.

Cancian: Het Russische arsenaal was bij het begin van de oorlog al beperkt, en ze hebben de meeste van hun precisieraketten in het begin van de invasie opgebruikt. Dat is de reden waarom de raketaanvallen van vorige week na twee dagen ophielden. Ze zitten simpelweg door het gros van hun voorraden heen. Daarom moeten de Russen steeds vaker improviseren. Zo worden luchtafweerraketten voor gronddoelen ingezet, en dan verliezen zulke wapens veel van hun nut. Zulke taferelen zijn ongezien. Sinds het begin van de oorlog zet Moskou voornamelijk in op zware artillerie, de zogenaamde ‘domme bommen’. Ze bestoken de tegenstand met nietsontziende bommentapijten. Dat maakt al sinds jaar en dag deel uit van de Russische militaire doctrine. Vaak zijn ze verre van efficiënt en maken ze vooral veel burgerslachtoffers, zeker in stedelijke gebieden.

Bij de recente aanvallen op Oekraïense steden werd nadrukkelijk geprobeerd om de kritische infrastructuur te raken. Is dat een nieuwe aanpak?

Cancian: Dat is moeilijk in te schatten omdat Oekraïne de informatiestromen uitstekend beheerst. Wanneer appartementsgebouwen of kindercrèches worden getroffen, krijgt de buitenwereld dat meteen te zien. Ze zijn veel kariger met informatie wanneer het Russische leger er wel in slaagt om cruciale infrastructuur, munitiedepots of hoofdkwartieren te treffen. Hetzelfde geldt voor de verliezen aan Oekraïense zijde. Dagelijks krijgen we updates over het aantal gesneuvelde Russische soldaten, neergehaalde vliegtuigen of vernielde tanks. Maar bij Oekraïne is dat veel minder duidelijk. Op sociale media wemelt het van de Oekraïense succesverhalen, maar beelden van stukgeschoten Oekraïens materieel zijn een zeldzaamheid. Het is van essentieel belang om het moreel van de Oekraïense troepen hoog te houden. En dat de hoogwaardige wapens uit het buitenland blijven komen, dat natuurlijk ook.

Momenteel ligt de waarde van wat de VS hebben geleverd dubbel zo hoog als wat er van de EU en haar lidstaten is gekomen. Schiet Europa tekort?

Cancian: De VS hebben hun Europese NAVO-bondgenoten er altijd op gewezen dat ze onvoldoende middelen vrijmaken voor hun defensieapparaat – niet onterecht. En nu doen de Amerikanen veel meer, terwijl de Europese landen collectief gezien een grotere economie en een uitgebreider leger hebben. Voorlopig is dat onevenwicht in de VS geen grote kwestie. Wel stellen zowel Republikeinse als Democratische kiezers zich geregeld de vraag waarom we in crisistijd en na de oorlogen in Irak en Afghanistan miljarden pompen in een land dat duizenden kilometers van ons verwijderd ligt. Het is niet ondenkbaar dat die ontevredenheid een politiek staartje krijgt, en Washington Europa opnieuw op de vingers zal tikken. Daarnaast is de vrees om rechtstreeks bij de oorlog betrokken te raken een pak groter in Europa dan in de VS. En jullie ondervinden ook veel meer de economische gevolgen dan wij. Maar goed, de buitenlandse wapenleveringen zijn cruciaal voor Oekraïne. Zonder is het een vogel voor de kat.

Poetin verwees opnieuw naar een nucleaire escalatie van de oorlog. Hoe reëel is die dreiging?

Cancian: Het baart me natuurlijk zorgen dat er over de inzet van kernwapens wordt gesproken, maar eigenlijk doet Rusland dat al van voor het begin van de oorlog. Wat Oekraïne betreft, heeft Poetin altijd twee rode lijnen getrokken: geen NAVO-troepen in Oekraïne, en geen invasie van Rusland zelf. Ondanks de aanhoudende wapenleveringen en steun van de inlichtingendiensten heeft het Westen die rode lijnen steeds gerespecteerd.

Daarnaast zijn enkele stroken land het gewoonweg niet waard om er de vernietiging van Rusland voor te riskeren. Bovendien zou het nogal onlogisch zijn om een gebied dat je in een groter Rusland wilt integreren eerst met kernwapens te bestoken, zeker als je weet dat heel wat Russen familie en vrienden hebben in Oekraïne. En tot slot maken kernbommen eigenlijk weinig of geen verschil aan het front. Dat merken we ook: er zijn geen aanwijzingen dat Rusland de nucleaire paraatheid aan het verhogen is – dat houden de VS héél nauwgezet in het oog.

De Russische en Belarussische legers hebben sinds vorige week een gezamenlijk militair commando. Raakt Belarus actief betrokken bij de oorlog?

Cancian: Belarus ís al betrokken partij, tot op zekere hoogte. Het regime van Aleksandr Loekasjenko laat het Russische leger toe om vanaf Belarussisch grondgebied aanvallen uit te voeren. Maar een directe deelname van Belarussische troepen lijkt me weinig waarschijnlijk. Met 60.000 manschappen zou het op dit moment geen wezenlijk verschil maken – zeker nu Rusland aan het verliezen is. In februari en maart had het Belarussische leger waarschijnlijk wel een rol van betekenis kunnen spelen, maar daar is het nu te laat voor. De Belarussische troepen zijn bovendien nog slechter uitgerust dan de Russische, en uit peilingen weten we dat er onder de Belarussische bevolking geen appetijt bestaat om in de oorlog te stappen.

Welke militaire lessen kunnen we voorlopig uit deze oorlog trekken?

Cancian: Voor sluitende conclusies is het nog veel te vroeg. In de begindagen hoorde je bij heel wat analisten dat tanks overbodig werden door de defensieve inzet van kleine infanteriegroepen. Intussen ligt de nadruk op artillerie en het offensieve aspect. Er zijn natuurlijk wel enkele elementen die opvallen. Eén: voor de buitenwereld is het meer dan ooit mogelijk om op basis van onafhankelijke bronnen zicht te krijgen op wat zich op het slagveld afspeelt. Vroeger waren de informatiestromen makkelijker te beheersen – al doet Oekraïne dat dus wel goed. Twee: drones, zelfs al zijn het kleine en geïmproviseerde toestellen, spelen een steeds grotere rol. De recente levering van Iraanse toestellen aan Rusland geeft de Russische troepen weer wat meer ademruimte. En drie: vooral de basis blijkt weer belangrijk. Training, munitie, artillerie, infanterie. In die zin heeft deze oorlog ruim honderd jaar later veel weg van de Eerste Wereldoorlog.

Hebben we het Russische leger ook niet overschat?

Cancian: Inderdaad. Ik ook. De afgelopen vijftien jaar heeft het Russische leger wel degelijk meerdere betekenisvolle transities ondergaan: de militaire doctrine werd geregeld geactualiseerd, er werd onder meer in Georgië, Syrië en Oekraïne relatief succesvol ervaring opgedaan, en de budgetten werden gevoelig verhoogd. Als je dat bekijkt, is het niet onlogisch dat we de Russen hebben overschat. Maar nu blijkt dat de gemiddelde Russische eenheid – in tegenstelling tot de special forces – niet zo performant is. Bovendien is het Russische leger eigenlijk niet ontworpen voor de verovering van grote gebieden. Het dient vooral om het eigen land te verdedigen.

Ziet u snel een einde komen aan de oorlog?

Cancian: Nee, op dit moment wil geen van beide partijen toegevingen doen. In de beginmaanden van de oorlog stelde de regering van Volodymyr Zelensky zich nog erg pragmatisch op. Ze was bereid om te onderhandelen over een neutraliteitsstatus, en gaf te kennen dat de Krim hoe dan ook verloren territorium is. Maar door de Oekraïense successen op het terrein, door het feit dat Rusland vier Oekraïense gebieden heeft geannexeerd, en door de gruwelijke beelden die met regelmaat opduiken, is de positie van Kiev verhard. Onderhandelen met Rusland is er nu bij wet verboden. Zelensky heeft intussen herhaaldelijk aangegeven dat hij heel het land wil heroveren, en het gros van het Westen steunt die wens. Tegelijk zegt Poetin nog altijd dat hij heel Oekraïne wil veroveren, en toont hij zich allerminst bereid om zijn troepen uit Oekraïne terug te trekken. Dus nee, dit is nog niet voorbij.