Migratie-expert Hein de Haas: ‘Ons beeld van Afrika is nog altijd stereotiep koloniaal’

De Nederlandse socioloog en geograaf Hein de Haas doorprikt mythes over migratie.

Hein de Haas benadrukt het tot vervelens toe: vluchtelingen zijn maar een klein aandeel van de totale migratiestromen wereldwijd, pakweg 10 procent. België zit alweer in een asielcrisis, maar die is eigenlijk een opvangcrisis.

Hein de Haas: Toen het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties in 1951 werd ondertekend, waren er in absolute aantallen veel meer vluchtelingen in de wereld dan vandaag. Je zou kunnen zeggen dat de aantallen ietsje zijn afgenomen, maar de waarheid is dat ze vooral heel erg schommelen. Als er vandaag weer een opvangcrisis van asielzoekers is, komt dat vooral door een gebrek aan politieke wil om opvang goed en op lange termijn te organiseren. De oorlog in Oekraïne bewees trouwens dat diezelfde politici wel degelijk in staat zijn om nog mensen op te vangen.

Er zijn ook geen aanwijzingen dat het aantal vluchtelingen en migranten in de toekomst uit de hand zou lopen. Migratie hangt vooral samen met economische groei. Arbeidsvraag, niet armoede of geweld, is de voornaamste motor van migratie. Migranten gaan vooral naar de plekken waar er werk is. Dat zie je zelfs in grafieken: haal de vluchtelingen uit de migratiestatistieken en de immigratie deint op dezelfde golfjes als de economische groeicijfers. In Spanje droogde de migratie uit Marokko snel op toen het land in 2008 in een financiële crisis belandde.

Negen op de tien Afrikanen komen legaal naar hier. Wat voor mensen zijn dat?

De Haas: Ons beeld van Afrika is nog altijd stereotiep koloniaal. Afrika is snel aan het veranderen. Er zitten in die cijfers uiteraard gevallen van gezinshereniging, maar ondertussen ook steeds meer relatief goed opgeleide mannen en vrouwen die hier emplooi vinden of jongeren die hier komen studeren. Let wel: de minderheid die illegaal in Europa verblijft, kwam vaak legaal naar hier. Zoals toeristen die hier werk vonden, of mensen met een tijdelijk werkvisum zoals au pairs die niet meer teruggaan na het verlopen van hun visum.

Het beeld dat de grootste instromen van arbeidsmigratie zijn opgedroogd toen wij de mijnen sloten en geen gastarbeiders meer nodig hadden, klopt niet.

De Haas: Die akkoorden die onze regeringen met andere landen sloten over gastarbeid behoren tot het verleden. Vandaag spelen wervingsbureaus een centrale rol, en hebben we als overheid de controle over arbeidsmigratie aan de particuliere sector overgedragen. Het verschil met vroeger is dat de meeste jobs nu in de dienstensector zijn in plaats van in de industrie, hoewel de land- en tuinbouw ook nog altijd veel werk heeft voor immigranten. Dat is de paradox: politici hebben onze economie en arbeidsmarkt de voorbije dertig jaar zozeer geliberaliseerd dat er veel werk is voor immigranten. Zij zorgen voor de economische groei die we ook allemaal zo belangrijk zeggen te vinden. Deze liberaliseringspolitiek staat haaks op de wens tot minder immigratie. Wie echt af wil van migratie, richt de economie best te gronde. (lacht)

De banen die immigranten invullen zijn meestal ook de slecht betaalde jobs die wij niet meer willen doen.

De Haas: In Engeland hebben ze het over de drie d’s: dirty, dangerous en demeaning. Vuil, gevaarlijk en vernederend werk. Het is een demografisch feit dat Europa steeds minder jonge mensen telt, en dat soort werk willen ze inderdaad überhaupt niet meer doen. Maar voor de mensen die over zee naar hier komen, en vaak zonder papieren leven, verdienen die baantjes nog altijd vijf tot tien keer meer dan wat ze in hun thuisland krijgen.

Het zijn ook vaak mensen zonder papieren die het slechtste werk doen.

De Haas: Denk aan de schoonmaaksector, of de horeca. Wie denkt u dat er in de spoelkeukens staat te zwoegen? Of al het flexwerk in de zogeheten gig economy. Pakjesbezorgers werken met zo veel onderaannemers dat niemand makkelijk kan zien wie er uiteindelijk die pakjes rondbrengt. Hoewel de grote meerderheid van migrantenarbeiders legaal is, zien we op sommige plekken een heel grote concentratie van ongedocumenteerde mensen. Met name de grote steden zijn voor heel veel werk afhankelijk geworden van migranten met en zonder papieren. We weten dat allemaal, maar er is geen draagvlak om daar iets aan te doen. Dat komt ons allemaal namelijk goed uit, we knijpen liever een oogje dicht. De arbeidsinspectie doet vrijwel niets om uitbuiting van migranten in de formele en informele sector te bestrijden.

Migratie draait om werk, niet om armoede of geweld.

Het zijn dan weer vooral de beter verdienenden in de samenleving die hier voordeel bij hebben, schrijft u.

De Haas: Ja, vooral de hogere middenklasse. Zij kunnen zich een poetshulp veroorloven, of veel etentjes en reizen. Ze bezitten vaak ook aandelen van de bedrijven die profiteren van die migrantenarbeid. De lasten en lusten zijn oneerlijk verdeeld. De 10 procent aan de onderkant van de inkomensverdeling ondervindt vaker de overlast die soms ook komt kijken bij de komst van veel immigranten in bepaalde buurten. De economische en de politieke elite houden daar weinig rekening mee.

Bent u voor een regularisatie van mensen die hier soms al decennia hard werken voor weinig geld? Politici aarzelen, omdat ze liever niet de fouten uit het verleden goedkeuren.

De Haas: Ik begrijp dat politici er hun vingers niet aan willen branden, maar vrijwel alle Europees landen hebben geregeld regularisaties doorgevoerd. Zelfs Giorgia Meloni heeft in Italië de legalisering van bijna een half miljoen migranten voorgesteld. Dat kan ook niet anders, het is onaanvaardbaar om mensen tientallen jaren rechteloos te laten. Zo’n regularisering komt er meestal als er een nieuwe regering aantreedt: ze geeft de vorige regering de schuld van alles, kondigt aan dat er schoon schip zal worden gemaakt, en trekt een streep onder het verleden. Waarna meestal alles wel wat bij hetzelfde blijft.