Midterms in Pennsylvania: een kandidaat die herstelt van een beroerte versus een beroemde tv-dokter

In de Amerikaanse tussentijdse verkiezingen kan de staat Pennsylvania bepalen of de Democraten een meerderheid in de Senaat behouden. Een bizar debat tussen de Senaatskandidaten, de ene herstellend van een beroerte, de andere buitenmatig gepolijst, zaait onzekerheid over het resultaat.

Op 8 november verkiezen de VS een nieuw Huis van Afgevaardigden en een derde van de Senaat. De algemene verwachting van de midterms is dat de Democraten van president Joe Biden hun meerderheid in het Huis verliezen. Dat kan een beperkt verlies worden of een bolwassing. Een bolwassing is eerder regel dan uitzondering. Twee jaar na de verkiezing van een president verliest zijn partij doorgaans pluimen. Het overkwam Barack Obama’s Democraten in 2010 en dat was het lot van Donald Trumps Republikeinen in 2018.

In de Senaat liggen de kaarten anders. Er staan deze keer meer Republikeinse zetels op het spel dan Democratische (21 tegen 14). Peilingen gaven tijdens de zomer aan dat de Democraten hun zetelaantal kunnen behouden of zelfs vergroten. Maar ondertussen gaat het weer slechter met de populariteit van president Biden en beschouwen Democraten een gelijkspel al als een overwinning. Beide partijen houden dan 50 zetels, en vicepresident Kamala Harris kan als Senaatsvoorzitter voor een Democratische meerderheid zorgen. In dat scenario gaan Democraten ervan uit dat ze eventueel ergens een zetel verliezen (bijvoorbeeld in Nevada, Arizona of Georgia) en er elders een winnen. Als de Republikeinen in beide kamers de meerderheid behalen, kunnen ze, zegt president Biden bij herhaling, de geldkraan dichtdraaien en de sociale maatregelen van zijn regering ongedaan maken. Dan worden de volgende twee jaar van de president heel lastig.

Misdaad is hier koning. Een politieke wissel kan dat niet oplossen.

Een kiezer in Philadelphia

Dokter Oz

In Pennsylvania hebben Democraten de beste kansen op zetelwinst in de Senaat. Dat is een staat die netjes verdeeld wordt tussen de partijen. Donald Trump won er de presidentsverkiezingen van 2016 met 44.000 stemmen (0,72 procent) voorsprong op Hillary Clinton. Biden won vier jaar later met 80.000 stemmen (1,16 procent) voorsprong op Trump. Verkiezingen zijn vaak heel nipt in Pennsylvania. Je hebt er twee grote Democratische steden, Philadelphia en Pittsburgh, en daartussen veel arm, wit Trumpgezind platteland. Verkiezingen worden vaak bepaald door de voorsteden van Philadelphia en Pittsburgh, met name door vrouwen in welvarende delen ervan.

De aftredende Republikeinse senator – Pat Toomey, een Trumpcriticus – stelde zich niet opnieuw verkiesbaar en er komt nu een onuitgegeven duel tussen twee nieuwe kandidaten. Aan Republikeinse kant won Mehmet Oz (62) de primary met 971 stemmen (0,1 procent) voorsprong. Hartchirurg Oz, die zijn overwinning te danken had aan de steun van Trump, werd bekend met zijn eigen, succesvolle tv-show, waarin hij de meedogende dokter/ideale schoonzoon was. Maar hij lag ook onder vuur omdat hij – als dokter, tijdens zijn show – weleens reclame maakte voor nepproducten. Zijn kandidatuur moest onder meer indruk maken op de vrouwen in de voorsteden.

Aan Democratische kant was John Fetterman (53) de duidelijke koploper in de voorverkiezingen. Hij is de vicegouverneur van de staat en een imposante verschijning: ruim twee meter lang, boom van een kerel, met ontelbare tatoeages, doorgaans gekleed in een hoody. Die combineert hij bij voorkeur met shorts, hoe koud het ook moge worden. Fetterman voerde campagne rond de legalisering van drugs, de verhoging van het minimumloon en de hervorming van justitie. Voor sommigen is hij de hoop van de linkervleugel binnen de partij. Met zijn onbehouwen voorkomen en gedrag moest hij stemmen kunnen werven in Trumpland.

Maar op 13 mei, vier dagen voor de primary, kreeg Fetterman een beroerte. Er was sprake van hartproblemen en een bloedklonter. Zijn kamp minimaliseerde de schade, gaf ook weinig uitleg, en liet de verkiezingen doorgaan. Fetterman won de primary met ruim 400.000 stemmen voorsprong op zijn eerste achtervolger. Hij bleef een tijdje in het ziekenhuis, kreeg een pacemaker ingeplant en moest wekenlang revalideren. Dat leek in eerste instantie zijn campagne niet te schaden.

In de zomer verwierf hij een aanzienlijke voorsprong in de peilingen. In één daarvan lag hij zelfs 18 procent voor op Oz. Zijn medewerkers en hijzelf voerden een jolige campagne die tot ver buiten de staat gehoor kreeg. Oz, die onduidelijke banden heeft met de staat Pennsylvania en nooit duidelijk maakte waarom hij precies in die staat een politieke carrière wil beginnen, kreeg een toevloed aan filmpjes van mensen uit New Jersey. Ze smeekten hem om terug te keren naar de staat waarmee hij hechtere banden heeft. Oz had in een campagnespotje geklaagd over de prijs van crudités, en ook dat veroorzaakte hilarische reacties van het Fettermankamp. Geen gewone mens uit arbeidersstaat Pennsylvania heeft het ooit over crudités. Oz kon afgeschilderd worden als elitair en wereldvreemd.

130,9 miljoen dollar

Sindsdien is het lachen de campagneleiders vergaan. Er wordt nu voluit negatief campagne gevoerd. Het Oz-kamp stelt Fetterman voor als een baarlijke socialist, die de belastingen wil verhogen en de politie wil afschaffen. Fettermans ploeg schildert Oz af als een rijke buitenstaander en gladjanus die ‘slangenolie’ als echt geneesmiddel verkoopt, en die honderden honden slachtofferde om zijn producten te testen.

Oz, die eerst vrij dicht tegen Trump aanschurkte en daardoor zijn populariteit in de voorsteden zag slinken, positioneerde zich meer in het politieke centrum. En gaandeweg zag Fetterman zijn voorsprong slinken tot enkele procentpunten, statistisch verwaarloosbaar.

Dat er niet meer werd gelachen, kwam ook omdat het belang van de race steeds duidelijker werd. Er kunnen nog andere Senaatsraces kantelen. Maar er ging veel aandacht en vooral veel geld naar Pennsylvania. Die Senaatsrace werd met voorsprong de duurste van dit kiesseizoen. Het Senaat-kiesfonds van de Republikeinen trok miljoenen weg uit de staat New Hampshire om Oz te helpen. Op 18 oktober, zo berekende infowebsite OpenSecrets, was in totaal 130,9 miljoen dollar van buitenstaanders in de Senaatsrace van Pennsylvania geïnjecteerd: 64,9 miljoen voor Fetterman en 66 miljoen voor Oz. Die 130,9 miljoen dollar komt boven op het bedrag dat al werd besteed tijdens de primary’s: 38 miljoen dollar. Oz voegt ook zijn eigen miljoenen toe aan de financiering van zijn campagne. En beide kandidaten krijgen nog voor miljoenen dollars aan kleine donaties van sympathisanten, Fetterman meer dan Oz.

Fracking

Na zijn eerste revalidatie begon Fetterman tegen het einde van de zomer weer enigszins campagne te voeren. Hij gaf ook (heel schaarse) interviews. Soms verhaspelt hij woorden, zo bleek. Zijn campagneteam en zijn dokter stelden dat Fetterman geen hersenschade heeft opgelopen en dat hij naar behoren zal kunnen functioneren als senator. Maar hij heeft, behalve met het vinden van woorden, problemen om mondelinge vragen te begrijpen. Dat probleem omzeilt hij met computertechnologie, zodat vragen op een scherm verschijnen. Het systeem werkte behoorlijk tijdens interviews en zou ook worden toegepast tijdens het enige debat dat Fetterman had toegezegd. Dat debat – op 25 oktober, twee weken voor de verkiezingsdag – zou een uur duren, met korte antwoorden, waarbij er geen rechtstreekse interactie zou zijn tussen de kandidaten.

De uitzending was tenenkrommend. Fettermans campagneteam had benadrukt dat de kandidaat nooit een begenadigde debater is geweest, en dat Oz, met zijn ruime tv-ervaring, de favoriet was om het debat te winnen. Sommige medewerkers van Fetterman waren teleurgesteld dat het plaatselijk honkbalteam, de Philadelphia Phillies, zijn playoffserie in zes wedstrijden had gewonnen, en niet in zeven. De zevende wedstrijd zou samenvallen met het debat en zou de kijkcijfers doen dalen. Als teken van vertrouwen in de eigen kandidaat kon dat tellen.

Fetterman begon met de kijkers goede nacht te wensen. Het werd er niet beter op. Vooraf werd gezegd dat de tijdsbeperkingen in het nadeel van Fetterman zouden spelen. Hij kwam in het verleden traag op gang in een betoog. Deze keer werd het belletje dat zijn tijd afklokte een verademing. De kandidaat had moeite om te argumenteren, herhaalde zijn slogans en zijn Oz-regel: ‘Wat Oz op tv zegt, is een leugen.’

Fettermans dieptepunt kwam bij een vraag over fracking, de techniek om schaliegas en -olie te winnen. Hij zei dat hij altijd een voorstander geweest was. Tijdens een interview in 2018 was hij tegen, reageerde een journaliste, vanwaar de ommekeer? Fetterman herhaalde: ‘Ik ondersteun fracking echt. Ik steun fracking, en ik sta, en ik ondersteun fracking echt.’ Daar stokte het. Hij stond onhandig te draaien tot de interviewers hem zouden verlossen door een vraag aan Oz te stellen. Dat hij minstens tot 2018 tegen fracking gekant was, kun je zo opzoeken. Fracking is geen halszaak in deze campagne. Fetterman had gewoon kunnen zeggen dat hij van mening was veranderd. Maar hij blokkeerde.

Speelden de zenuwen hem parten? Viel dit nog onder de noemer van de milde gevolgen van de beroerte die het campagneteam had toegegeven of was er toch meer aan de hand? Fetterman wilde tijdens het debat niet ingaan op het verzoek om zijn medische informatie vrij te geven en zijn dokter beschikbaar te stellen voor interviews.

Maar zijn optreden was niet over de hele lijn rampzalig. Een ding kon Fetterman overtuigend duidelijk maken. Dat hij – als iemand die door tegenslag geveld was en weer opkrabbelde – zou doen wat hij altijd al voorstond: anderen, achtergestelde gemeenschappen, helpen om uit penibele situaties te raken.

Na het debat

David Dix is een politieke adviseur die zowel voor Democraten als Republikeinen werkt. ‘Ik kreeg al tijdens het debat sms’jes van Fettermanaanhangers, en nog meer sms’jes nadien. De boodschap? “Woah“(Of “Ho maar”, nvdr)’, meldde hij de volgende dag aan de Philadelphia Inquirer, de toonaangevende krant in de staat. Op Fettermans schaarse meetings – waar hij wordt afgeschermd, niet op vragen hoeft te antwoorden en een voorbereide speech houdt – valt het nog wel mee, legt Dix aan de telefoon uit. Aanhangers die hem op een meeting hebben gezien, weten dat hun kandidaat in andere omstandigheden wél kan functioneren. ‘Maar voor wie hem alleen in reclamespotjes heeft gezien, was dit debat onthutsend.’

Berwood Yost leidt de dienst opinieonderzoek aan de Franklin & Marshall universiteit in Lancaster, Pennsylvania. ‘Ik heb nog nooit zoiets gezien’, zegt hij de dag na het debat. ‘Ik weet niet wat ik moet denken, hoe ik dit moet analyseren. Het is zo ongewoon om een kandidaat tijdens een debat te zien worstelen met medische problemen.’ Doorgaans gebeuren er twee dingen bij een debat, zegt Yost. ‘Het bevestigt kiezers in hun opinie. En uiteindelijk gaat het niet zozeer om het debat, maar om de conversatie die erna ontstaat. Op dit ogenblik valt nog niet uit te maken wie die conversatie wint. Dat zal de komende week of zo blijken.’

Hij is niet zo pessimistisch over de kansen van Fetterman. ‘Ruwweg de helft van de volwassen inwoners van de staat heeft een chronische aandoening. Bij kiezers die ouder zijn dan 65 jaar stijgt dat tot 80 procent. Een kwart van de volwassenen heeft een handicap. Ik vermoed dat er uiteindelijk meer sympathie voor Fetterman zal komen dan kritiek. Ik hoor nu al mensen zeggen dat het moedig was van hem om te debatteren.’

Twee dagen na het debat merkt professor politieke wetenschappen Alison Dagnes, verbonden aan Shippensburg University, al andere reacties. Waarom heeft zijn entourage toegelaten dat Fetterman deelnam aan het debat? En waarom is hij na zijn beroerte niet teruggetreden? ‘Als dat de onderwerpen blijven, is dat heel schadelijk voor Fetterman’, zegt ze. ‘Wat ook speelt, is dat Fetterman voor zijn medische problemen campagne voerde als de man die de zaken door elkaar zou schudden in Washington. Wat blijft er na het debat over van het imago van krachtdadigheid?’

‘Niet gek, niet rijk’

Aan het grootse stadhuis van Philadelphia, waar kiezers hun stem vervroegd kunnen uitbrengen, lijkt het nog wel mee te vallen met de politieke schade voor Fetterman. Lizzy (40) draagt een trui met het opschrift ‘Niet gek, niet rijk, gewoon Aziatisch’. Dat is de reden waarom ze stemt, zegt ze, en waarom ze over de hele lijn op Democraten stemt. Tot de pandemie was ze getrouw Republikeins. ‘Wie houdt niet van lage belastingen? Maar toen begon Trump Aziaten de schuld te geven voor covid en te spreken over het Chinavirus. Als je tien keer per dag “Kung Flu” naar je hoofd geslingerd krijgt, en berichten hoort over ergere agressie tegenover Aziaten, zijn de belastingen ineens niet meer zo essentieel.’ Ze heeft niet naar het debat gekeken, zegt ze, maar hoe erg het ook was, het zou haar niet op andere gedachten gebracht hebben.

Een gepensioneerde vrouw die haar hondje aan het stadhuis uitlaat, is blij dat ze eerder op Oz stemde. ‘Ik heb getwijfeld,’ geeft ze toe, ‘maar uiteindelijk dacht ik: geef de dokter een kans.’ Ze schrijft Fetterman niet af. ‘Ik ken genoeg mensen die na een beroerte op volle sterkte terugkomen. Maar ik vind hem geen sympathiek figuur.’

Vardan, een Lyft-chauffeur van in de vijftig, is het wapengeweld en de criminaliteit in Philadelphia beu. Sinds de pandemie zijn geweldplegingen en schietpartijen schrikbarend toegenomen. ‘Het klinkt misschien raar, maar de misdadigers zijn mijn beste klanten. Het is geen vervoer zonder risico, maar er is in mijn auto nog nooit een schot gelost. Ik heb een techniek ontwikkeld om hen niet op de zenuwen te werken. Ik kijk hen nooit in de ogen, bijvoorbeeld.’ Hij stemt Republikeins, maar zonder hoop dat het beter wordt. ‘De politie treedt alleen nog op als er geschoten wordt. Misdaad is koning. Een politieke wissel kan dat niet oplossen.’

Wat blijft er na dit debat over van Fettermans krachtdadige imago?

Alison Dagnes, Shippensburg University

‘Ik ga ervan uit dat Fetterman met al zijn kracht mijn waarden en mijn eisen zal vertegenwoordigen in de Senaat’, zegt Tony, een boekhouder van 38. Hij heeft naar het debat gekeken, en was er het hart van in. Maar hij stemt over de hele lijn Democratisch.

Abortus

David Dix, de politieke adviseur van links en rechts, denkt dat het Fettermankamp er goed aan gedaan heeft om het debat laat te programmeren. De impact blijft zo beperkt. De advertentiemarkt zit bovendien al propvol. Er kan geen verkiezingsadvertentie meer bij. Mensen zijn trouwens murw geslagen door de honderden advertenties die ze zien voorbijkomen.

Berwood Yost, de peiler, benadrukt dat op het moment van het debat al minstens 600.000 stemmen uitgebracht waren. Bovendien had ook Oz een wankel debat. Hij liet zich laatdunkend uit tegenover Fetterman (‘Jij kunt dit waarschijnlijk niet volgen’). Sommigen suggereerden dat hij sneller praatte dan gewoonlijk om Fetterman in de war te brengen. Hij was zwak in zijn verdediging van de vermageringsmiddelen waarvoor zijn tv-shows reclame maakten (‘Zo gaat het op tv’) en hij maakte een uitschuiver over abortus. Wat hem betreft, zo zei hij, was dat iets waarover ‘vrouwen, dokters en plaatselijke politieke leiders’ moesten beslissen. Hij bedoelde wellicht dat de bevoegdheid bij de staat Pennsylvania moest liggen. Maar de uitspraak bood genoeg twijfel om vrouwen in de voorsteden ongerust te maken. ‘Hij kwam hardvochtig over’, vindt Yost.

Christen nationalist

Er speelt nog een element, zegt professor Alison Dagnes. Er wordt niet alleen een senator verkozen maar ook een gouverneur. Aan Democratische kant is dat een vrij geliefde figuur, Josh Shapiro, die een gematigde campagne voert en een beduidende voorsprong heeft in de peilingen. Aan Republikeinse kant gaat het om Doug Mastriano, een ‘christen nationalist’. Mastriano was op 6 januari tijdens de bestorming van het Capitool in Washington en hielp manifestanten bij hun transport naar de hoofdstad. Hij is niet vies van enig antisemitisme en wit-nationalisme en doet bovendien geen poging om uit zijn bubbel te breken.

‘Hij praat niet met de pers, zelfs niet met de conservatieve pers’, zegt Dagnes. ‘Hij werkt vooral via Facebook.’ Tegelijk zegt hij, aldus Dagnes, dat hij het resultaat van de verkiezing niet noodzakelijk zal aanvaarden. Mastriano heeft de steun van Donald Trump, maar niet langer van het Republikeinse establishment. Dat financiert intussen advertenties pro-Shapiro, om duidelijk te maken hoeveel radicaler Fetterman is dan zijn gematigde partijgenoot. ‘Maar dat kan Oz ook stemmen kosten. Niet al te gemotiveerde Republikeinen gaan misschien niet stemmen omdat ze Mastriano een foute kandidaat vinden.’

Tot de verkiezingen worden het drukke tijden in Pennsylvania. Onder meer Barack Obama en Donald Trump zullen campagne voeren in de staat.