Midden-Oostenexperte Brigitte Herremans: ‘Natuurlijk is Syrië nog niet veilig’
Wat zijn de geopolitieke gevolgen van de val van het Assad-regime in Syrië? We vroegen het aan Midden-Oostenexperte Brigitte Herremans, onderzoeker aan de UGent en docent aan de UAntwerpen. ‘Rusland kan Assad nu als pasmunt gebruiken.’
1. Rusland: ‘Serieuze misrekening’
Brigitte Herremans: ‘Na het einde van de Koude Oorlog zag Rusland zijn invloed in het Midden-Oosten aanzienlijk verminderen. Daarom was het bondgenootschap met het Assad-regime essentieel voor Rusland. Het heeft in de Syrische havenstad Tartus een belangrijke marinebasis en diepzeehaven. Die is heel belangrijk voor Poetin om enige controle te hebben in de Middellandse Zee.
‘Toen in 2011 de Syrische revolutie uitbrak, gaf Rusland duidelijk aan dat het dat vrijheidsstreven niet verwelkomde. Inmiddels heeft Rusland ogenschijnlijk snel zijn kar gekeerd, en dat is toch wel een interessante evolutie. Het heeft de vlag van de Syrische revolutie uitgehangen bij de ambassade. Rusland geeft nu aan dat het zijn handen aftrekt van het Assad-regime, al biedt het momenteel wel onderdak aan de gevluchte dictator. Mogelijk kan het Bashar al-Assad als pasmunt gebruiken om met het nieuwe regime in Syrië te onderhandelen over toegang tot die haven of de luchtmachtbasis Kheimim.
‘De val van het Assad-regime is voor Rusland een flinke streep door de rekening. Moskou heeft immers veel militaire middelen geïnvesteerd in het land. Er was een soort van status quo, en Rusland ging er te gemakkelijk van uit dat die situatie niet zou veranderen. Het liet de rebellen hun gang gaan en bombardeerde af en toe ziekenhuizen en burgerinfrastructuur om aan te geven wie er heer en meester was. Maar door Oekraïne verloren de Russen hun aandacht voor het feit dat Assad zwakker kwam te staan en dat Hayat Tahrir al-Sham (HTS) en het Syrisch Nationaal Leger zich beter zijn gaan organiseren. Een serieuze misrekening.’
Na de val van Bashar al-Assad: wie zal Syrië regeren?
2. Iran: ‘30 miljard dollar steun’
‘De Syrische rebellen waren nooit aan hun offensief begonnen als Rusland én Iran al niet zo zwak stonden. Voor Iran was het altijd belangrijk om een soort van “sjiitische as” te hebben in het Midden-Oosten, om het transport van wapens naar Hezbollah in Libanon mogelijk te maken. Alawieten (waartoe Bashar al-Assad behoort, nvdr) zijn weliswaar geen zuivere sjiieten, maar ze kwamen goed van pas in die as van het verzet. Die wapenleveringen aan Hezbollah waren voor Iran een duidelijk signaal aan Israël dat het zijn verzet nooit zou opgeven.
‘Iran heeft het Syrische regime vooral materieel gesteund, met zeer zware financiële investeringen. Naar verluidt gaat het om 30 miljard dollar. Daarnaast stuurde Iran ook zijn Revolutionaire Garde naar Syrië om aan de zijde van Hezbollah en het regime te strijden, met name vanaf 2012, toen Assad zwak stond. Israël bombardeerde dan weer jarenlang doelwitten in Syrië, waaronder depots met Iraanse wapens. En begin 2024 volgde dan een aanval op het Iraanse consulaat in Damascus, waarbij topfiguren van de Iraanse Revolutionaire Garde werd gedood. Met andere woorden: het conflict tussen Iran en Israël werd ook in Syrië uitgevochten.
‘Als gevolg van de recente militaire conflicten tussen Israël en Iran, en met name Israëls aanvallen op militaire faciliteiten in Iran, is Iran verzwakt. Ook raakte het Iraanse regime gefrustreerd over de massale investeringen in het Assad-regime die geen return on investment boden. Toch bleef Iran tot het bittere einde zijn steun betuigen aan Assad. Dat alles als een kaartenhuis in mekaar zou storten, daar had Iran géén rekening mee gehouden.’
3. Turkije: ‘Koerdische autonomie aan banden leggen’
‘Turkije is het meest actief in Syrië. Het wil aan de nieuwe Amerikaanse president Donald Trump duidelijk maken dat het een belangrijke actor in de regio is. Verder huisvest Turkije liefst 3 miljoen Syrische vluchtelingen, wat leidt tot politieke onvrede en racisme. Ankara wil een deel van die vluchtelingen terugsturen. Maar vooral: Turkije wil niet dat de Koerdische autonomie verder wordt versterkt. Met Rojava hebben de Koerden een autonome regio in het noordoosten van Syrië.
‘In het noordwesten van Syrië is Turkije de facto een militair bezettende macht. Dat gebeurde met de goedkeuring van het regime-Assad en van Rusland. Daar heeft Turkije de militaire controle en heeft het Koerden in verschillende dorpen verdreven. Turkije wil eigenlijk een bufferzone uitbreiden die eerder was overeengekomen met Rusland en het Syrische regime in de Astana-akkoorden van 2017. Analisten vrezen dat Turkije de huidige situatie zal gebruiken om de Koerdische autonomie aan banden te leggen.
‘Voor de Koerden was de situatie van de voorbije jaren niet zo slecht. In die zin dat zij konden profiteren van het feit dat er weinig aandacht voor hen was. De Koerden hebben géén belang bij een disruptie van de status quo. Ze kijken met een heel bang hartje naar verdere aanvallen van het Syrisch Nationaal Leger, dat gedoogd en aangemoedigd wordt door Turkije en vorige week al aanvallen uitvoerde op dorpen en ook op de Koerdisch geleide Syrian Democratic Forces. Het lijkt erop dat de Koerden zich zullen schikken naar wat de nieuwe bewindvoerders in Syrië willen doen. Omdat ze maar al te goed beseffen dat ze fundamenteel kwetsbaar zijn.’
4. Verenigde Staten: ‘Taliban 2.0-scenario vermijden’
‘De Verenigde Staten hadden Syrië al lang opgegeven. Voormalig president Barack Obama trok nog een “rode lijn” in verband met de inzet van chemische wapens in Syrië, maar toen die werd geschonden reageerde hij niet. Dat gaf het regime-Assad een gevoel van straffeloosheid. Al heeft Donald Trump in 2017 wel nog een zeer beperkte aanval op het Syrische regime laten uitvoeren nadat het chemische wapens had gebruikt.
‘De VS hebben nog 900 militairen in Syrië gestationeerd. Trump wil die zo snel mogelijk weghalen. Al waarschuwden zijn militaire adviseurs dat dat niet zo verstandig zou zijn. Iran ligt misschien wat in de touwen, maar er zijn nog altijd slapende cellen van de IS in de regio. Die zijn aan het wakker worden en dus hebben de VS er alle belang bij om snel te kunnen handelen. De VS beseffen dat de situatie in Syrië heel volatiel is, en dat het misschien niet het moment is om het land volledig te verlaten. Washington is vooral bang voor een Taliban 2.0-scenario (een herhaling van wat zich afspeelde in Afghanistan, waar islamisten van de Taliban aan de macht zijn sinds Amerikaanse troepen het land verlieten, nvdr). Daar is het heel waakzaam voor.’
5. Israël: ‘Vierde front geopend’
‘Na Gaza, de Westelijke Jordaanoever en Libanon is Syrië het vierde front dat Israël opent. Natuurlijk was Israël al jarenlang in Syrië actief. Het heeft altijd relatief beperkte aanvallen uitgevoerd. Maar nu, in de afgelopen dagen, zie je grootschalige Israëlische aanvallen op wapendepots in Syrië. Israël wil vooral voorkomen dat chemische wapens in de handen van rebellen zouden vallen.
‘Van Assad had het niets te vrezen. Hij was als het ware “de duivel die we kennen”. Assad vormde géén bedreiging voor Israël. Sinds 1974 was de situatie rond de Golanhoogte immers stabiel, met VN-aanwezigheid in een bufferzone tussen Israël en de Golan. Eigenlijk is de situatie voor Israël in slechte zin geëvolueerd.’
6. Saudi-Arabië: ‘Hegemonie in het Midden-Oosten’
‘Saudi-Arabië is de grote tegenstander van Iran als het gaat over hegemonie in het Midden-Oosten. Maar in tegenstelling tot Iran heeft Saudi-Arabië het Syrische regime nooit financieel of militair gesteund. Het steunde aanvankelijk de rebellen.
‘Samen met de Verenigde Arabische Emiraten heeft Saudi-Arabië wel de hand gehad in de normalisering van de relaties met Assad. Opnieuw vanuit het idee: “Liever de duivel die we kennen.” Assad was tenminste voorspelbaar. En alles draait in de internationale politiek om voorspelbaarheid.
‘In ruil voor die politieke normalisering beloofde Assad om de productie van captagon terug te dringen, een verslavende drug die het regime produceerde en die het Midden-Oosten overspoelde. Saudi-Arabië van zijn kant wil het liefst de totale hegemonie in het Midden-Oosten, een sterk bondgenootschap met de VS en een normalisering van de relaties met Israël.’
7. De EU: ‘Vluchtelingenproblematiek als inzet’
‘De EU had al in 2011 sancties ingevoerd tegen het Assad-regime. Maar tegelijkertijd merkte je een tendens binnen Europa om de relaties geleidelijk aan te normaliseren. Landen als Italië, Bulgarije en Tsjechië wilden opnieuw diplomatieke betrekkingen met Assad aanknopen. Vanuit het idee: “Hij is er, hij blijft er, we kunnen beter opnieuw zaken met hem doen.” In de hoop op die manier de terugkeer van vluchtelingen naar Syrië te bespoedigen.
‘Vandaag zie je dat verschillende Europese landen asielaanvragen van Syriërs on hold hebben gezet om te zien of de situatie stabiliseert. Natuurlijk is Syrië vandaag nog niet veilig, en dat zal ook de nodige tijd vergen.
‘Europa heeft ook aandacht voor transitional justice: hoe kunnen we ervoor zorgen dat er in Syrië rekenschap wordt afgelegd voor internationale misdaden? Maar de échte inzet voor Europa is en blijft de Syrische vluchtelingenproblematiek.’
Machtswissel in Syrië: ‘Wie Assad ten val bracht? Alleszins niet het Westen’
Israëlisch-Palestijns conflict
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier