De Europese lidstaten bereikten donderdagnacht een akkoord over de aanpak van het migratiedossier. Maar een akkoord betekent niet noodzakelijk een oplossing. Het is maar de vraag of de politieke dynamiek rond het migratiethema zal verdwijnen.
In de nacht van donderdag of vrijdag kwamen de achtentwintig Europese lidstaten tegen alle verwachtingen in tot een akkoord over de heikele migratiekwestie. Het vergt politieke wil om in het akkoord ook een alomvattende oplossing te zien, al was het doel vooral om de angel uit de verhitte discussie te halen. Of de politieke dynamiek hiermee op lange termijn zal veranderen, is maar zeer de vraag.
De spanning liep hoog op tijdens de Europese top in Brussel. De vluchtelingencrisis, die ondertussen in feite was verworden tot een politieke crisis, beheerste al enkele weken de debatten. Duits Bondskanselier Angela Merkel stond onder zware druk van haar Beierse zusterpartij en moest dringend op zoek naar Europese partners om de regeringscrisis in haar land niet verder te laten escaleren. Italiaans minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini dreigde er dan weer mee om geen enkele vluchteling meer te zullen opvangen.
Kortom, er was dringend nood aan een alomvattend akkoord dat de grote meningsverschillen tussen de lidstaten moest overbruggen. ‘De toekomst van de Europese Unie staat of valt met een akkoord over migratie’, zei de Duitse Bondskanselier donderdag nog, waarmee ze impliciet ook naar haar eigen positie verwees.
Gesloten centra op Europees grondgebied
Donderdag zag het er nochtans niet naar uit dat de Europese regeringsleiders en staatshoofden de plooien zouden kunnen gladstrijken. Italiaans premier Giuseppe Conte zei toen zijn veto te zullen stellen tegen het akkoord indien de Dublinregeling niet op de schop ging. Zijn politieke druk wierp vruchten af. Voortaan is het Europese land waar een asielzoeker eerst voet aan grond zet niet meer automatisch verantwoordelijk voor de verwerking van diens asielaanvraag. Wanneer migranten voor het eerst voet aan grond zetten in de Europese Unie, zullen ze voortaan worden herverdeeld over de lidstaten rondom de Middellandse Zee die zich bereid tonen om gesloten screeningscentra op hun grondgebied op te richten. In die centra zullen de oorlogsvluchtelingen van de economische vluchtelingen worden gescheiden.
Veel zal afhangen van de inspanningen en de bereidwilligheid die de lidstaten afzonderlijk zullen kunnen tonen. Schieten die tekort, dan zal de migratiekwestie eerder vroeg dan laat helemaal terug bovenaan de agenda staan.
Bereid tonen. U lees het goed. Lidstaten worden dus niet verplicht om zulke screeningscentra op te richten. Omdat de Visegradlanden (Hongarije, Polen, Slowakije en Tsjechië, nvdr.) als vanouds niets willen weten van een verplichte solidariteit, moest die bepaling worden opgenomen in het uiteindelijke akkoord.
Maar met die bereidheid staat of valt het hele akkoord. Voor de Europese Unie is het van cruciaal belang dat genoeg lidstaten zich zullen aandienen om in de eerste plaats zulke centra op te richten, maar in de tweede plaats ook om de erkende vluchtelingen vervolgens via een spreidingsmechanisme over de lidstaten te verdelen. Anders dreigen de verantwoordelijkheden die gepaard gaan met migratie weer op de schouders terecht te komen van slechts enkele lidstaten. Dan is het hek opnieuw van de dam. PremierCharles Michel heeft reeds aangegeven dat België geen erkende vluchtelingen zal opvangen. Hij wil eerst een grondige hervorming van het Europese Asielsysteem.
Bovendien besloten de Europese leiders dat de controlecentra op Noord-Afrikaans grondgebied er niet meteen zullen komen. Die piste werpt te veel praktische en wettelijke vragen op om op korte termijn het migratievraagstuk op te lossen. Het akkoord benadrukt wel dat de offshore screeningscentra door de Europese Commissie ditmaal wel snel en grondig zal worden onderzocht op levensvatbaarheid, al zou het niet de eerste keer zijn dat dit idee via de achterdeur verdwijnt.
Frontex en secundaire migratie
Bovendien willen de 28 lidstaten de Europese buitengrenzen flink versterken. Het Europees Grens- en kustwachtagentschap Frontex krijgt meer middelen en moet nog nauwer gaan samenwerken met derde landen. Daarnaast zullen ook de Westerse Balkanlanden nog meer worden betrokken om de migratieroutes aan banden te leggen. De Turkije-deal wordt aangescherpt en de lidstaten worden aangemaand om meer geld te doneren aan het European Trust Fund for Africa. Bovendien beloven de lidstaten in het akkoord om de vluchtoorzaken aan te pakken. Daarom willen ze meer investeren in ontwikkelingssamenwerking en kader opzetten waarbinnen private investeringen in onder meer gezondheidszorg en onderwijs kunnen worden gedaan.
Daarnaast hebben de lidstaten zich ertoe verbonden om ook de secundaire migratie in de Europese Unie aan te pakken. Momenteel kunnen asielzoekers in de Schengenzone quasi vrijuit bewegen, wat er eveneens voor zorgde dat bepaalde lidstaten disproportionele lasten moeten dragen. Duitsland is er daar een van, wat leidde tot de politieke impasse in Berlijn. Mits een kordaat repatriëringsbeleid, voldoende plaatsen en degelijke opvang in het kader van de gesloten opvangcentra kan dat probleem al wel voor een deel worden opgelost.
Bovendien kwamen de lidstaten tot het akkoord om nauwer samen te werken en de administratieve en wettelijke maatregelen te nemen die de secundaire migratie tot een minimum moeten beperken. Ook hierbij is het voorlopig koffiedik kijken of de gemaakte afspraken door de lidstaten zullen worden nagekomen.
Iedereen tevreden
De regeringsleiders kunnen alvast tevreden naar huis. Italië is erin geslaagd om de onhoudbare Dublinregeling voorlopig op te schorten in afwachting van een meer alomvattende hervorming van het Europese Asielsysteem. Ook in de Visegradlanden zijn ze tevreden. Sinds 2015 houden ze het migratiebeen erg stijf, en daar heeft deze Europese top niets aan veranderd. Sterk leiderschap loont, zullen ze zich op de borst kloppen.
Duits Bondskanselier Angela Merkel heeft naar alle waarschijnlijkheid de politieke impasse in Berlijn kunnen bezweren. Het akkoord zal de problemen van de secundaire migratie in Duitsland niet meteen oplossen, maar ze heeft vooral de perceptie weten te wekken dat ze in staat is om op het Europese toneel snel en gericht tot akkoorden te komen. In tegenstelling tot wat Beiers Minister-President Markus Söder (CSU) zei, heeft ze aangetoond dat het multilateralisme niet dood en begraven is.
Anderzijds zal de CSU zich gesterkt voelen dat net haar politieke druk ervoor heeft gezorgd dat er zowel op het binnenlandse als op het Europese toneel vooruitgang wordt geboekt. De kans is niet onbestaande dat ze nu ook op andere dossiers hun gewicht op dezelfde manier in de schaal zullen gooien. De afgelopen toonden ze zich bijvoorbeeld al ontevreden over de voorstellen die Frankrijk en Duitsland om de Eurozone te hervormen. Het wordt uitkijken hoe de Duitse kiezer over de gelopen gang van zaken zal oordelen tijdens de Beierse deelstaatverkiezingen van veertien oktober.
Ook Sebastian Kurz kan met opgeheven hoofd terug naar Wenen. Zijn screeningscentra komen er (voorlopig?) niet, maar hij zal het akkoord zeker verkocht krijgen omdat die optie door de Commissie grondig zal worden onderzocht. Frans President Emmanuel Macron en Spaans premier Pedro Sanchez boekten ook een aanzienlijke overwinning. Hun pleidooi voor gesloten centra op Europees grondgebied heeft het gewenste effect gehad.
‘Dit is een typisch akkoord van de Europese Raad’, zegt Peter Bursens, professor Europese politiek aan de Universiteit van Antwerpen. ‘Het is eerder een vaag overeenkomst waarmee iedereen tevreden terug naar huis kan keren. De regeringsleiders hebben vooral tijd gekocht, wat goed is gezien de politieke druk die op het dossier woog.’
Met dit akkoord zijn de Europese regeringsleiders en staatshoofden erin geslaagd om de politieke angel voorlopig uit het migratiedossier te halen. Maar als er zoveel meningsverschillen terug te vinden zijn in het uiteindelijke akkoord, werpt dit vragen op over de effectiviteit ervan. Het blijft voorlopig koffiedik kijken of dit akkoord effectief een langetermijnoplossing biedt. Veel zal afhangen van de inspanningen en de bereidwilligheid die de lidstaten afzonderlijk zullen kunnen tonen. Schieten die tekort, dan zal de migratiekwestie eerder vroeg dan laat helemaal terug bovenaan de agenda staan.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
