‘Met één pennentrek heeft Trump wereldwijd onafhankelijke journalistiek vernietigd’

De beslissing van de regering-Trump om het Amerikaanse agentschap voor ontwikkelingshulp USAID lam te leggen heeft ernstige gevolgen voor onderzoeksjournalistiek, waarschuwt Miranda Patrucic, hoofdredacteur van het journalistencollectief OCCRP.

De Bosnische journaliste Miranda Patrucic (44) is hoofdredacteur van het Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP), een internationaal collectief van onderzoeksjournalisten.

‘We werken met meer dan 70 lid-organisaties en regionale netwerken over de hele wereld en publiceren meer dan 110 onderzoeken per jaar. Dankzij onze publicaties zijn miljarden euro’s teruggevloeid naar overheden. Want op heel wat plekken zijn journalisten veel effectiever in het blootleggen van corruptie dan de lokale rechtshandhaving.’

De regering-Trump heeft miljarden euro aan hulpprojecten opgeschort, waaronder projecten voor onderzoeksjournalistiek. Had u dat zien aankomen?

Miranda Patrucic: Nee. Het gebeurde letterlijk van de ene dag op de andere, zonder enige waarschuwing. De Verenigde Staten zijn een belangrijke financier van onderzoeksjournalisten, niet alleen in Europa maar over de hele wereld.

Deze beslissing heeft dus overal gevolgen, van Latijns-Amerika tot de Stille Oceaan. Ook het OCCRP ontvangt al jarenlang Amerikaanse financiering. Een van de redenen waarom we dat geld aannemen, is omdat goede journalistiek essentieel is voor de wereldwijde democratie.

Hoe wordt het OCCRP precies getroffen door de bezuinigingen?

Patrucic: We zijn 38 procent van onze operationele fondsen kwijtgeraakt, afkomstig van het United States Agency for International Development (USAID), het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en de National Endowment for Democracy. Als gevolg daarvan hebben we veertig mensen moeten ontslaan, een vijfde van onze staf, en hebben we de salarissen van andere collega’s tijdelijk verlaagd.

Maar dat is niet alles. Het OCCRP financiert ook een aantal mediaorganisaties in Europa. 80 procent van de subsidies die we aan hen geven, zijn nu ook geschrapt. 

Waarvoor werd dat geld gebruikt?

Patrucic: Voor onderzoek, data, trainingen in digitale en fysieke beveiliging, enzovoort. Voor een aantal media in Europa heeft deze bezuiniging verwoestende gevolgen, bijvoorbeeld in Hongarije, Polen, Macedonië… In Cyprus hebben we geholpen bij de oprichting van een medium dat 100 procent door ons werd gefinancierd. Al dat geld is nu weg. 

Vorige week nog hebben we een onderzoek gepubliceerd over een illegale gokorganisatie die in heel Europa actief was. Ze bleek voor een groot stuk gevestigd in Noord-Cyprus. Je kunt je dus wel voorstellen hoe essentieel de verslaggeving in dat land is.

Hoe zit het met Oekraïne?

Patrucic: Sommige media daar hebben 80 tot 90 procent van hun financiering verloren. Dat creëert een vacuüm, dat zeer problematisch kan worden als het gaat over nieuwe verkiezingen in Oekraïne.

Onze lokale redacteur vertelde me dat zodra hun financiële problemen aan het licht kwamen, hij werd benaderd door bepaalde mensen, waarschijnlijk pro-Russisch: ‘Wij zullen jullie wel financieren, maar dan moet je wel schrijven wat wij jullie vertellen te schrijven.’

Het Global Investigative Journalism Network (GIJN) noemt het stopzetten van USAID-fondsen voor onafhankelijke nieuwsredacties een ‘catastrofale actie’.

Patrucic: Met één pennentrek heeft de Amerikaanse president Donald J. Trump onafhankelijke journalistiek over de hele wereld vernietigd. Hij sluit democratische, onafhankelijke media. Wie gaat dat gat in Azië vullen? China natuurlijk. Beijing gaat nu langs bij die nieuwsredacties en biedt geld aan. 

We zijn ons er niet eens van bewust hoe groot de verschuiving is waarvan we nu getuige zijn. Het is best eng. Ik kom uit Bosnië, een door oorlog verscheurd land. Daar kon je met eigen ogen zien wat de gevolgen waren van slechte journalistiek en desinformatie.

Hebben de VS journalistiek geïnstrumentaliseerd om hun eigen belangen te promoten?

Patrucic: Elke donor, elke stichting, iedereen heeft belangen. Het verspreiden van democratie over de hele wereld was een kernbeleid van de vorige Amerikaanse regering. En om dat te doen, zijn journalistiek en onafhankelijke media cruciaal. De VS hadden er duidelijk belang bij dat corruptie wordt blootgelegd.

Kijk, Rusland betaalt ook allerlei actoren over de hele wereld. De vraag is: welke kant kies je? Zolang ik geld heb om elk verhaal te brengen dat ik wil, neem ik als hoofdredacteur dat geld graag aan – als het maar afkomstig is van een bron die de democratie bevordert. Het komt erop neer dat íémand moet betalen voor journalistiek, als je wilt dat de democratie overleeft. 

Maar hoe garandeer je dan nog onafhankelijke verslaggeving?

Patrucic: Het OCCRP heeft nooit enige vorm van specifieke financiering ontvangen om een bepaald verhaal te brengen over een bepaald onderwerp. Donateurs geven ons geen instructies. Het gros van het Amerikaanse geld hebben we altijd gebruikt om verslaggevers op te leiden.

Volgens de Franse nieuwssite Mediapart had Washington een veto uitgesproken over de benoeming van sleutelfiguren bij het OCCRP.

Patrucic: Geen van onze donateurs is ooit bevraagd of geïnformeerd over mijn benoeming als hoofdredacteur van het OCCRP voordat die benoeming plaatsvond. Ben ik misschien geen sleutelfiguur? Mediapart verwees naar een zeer technisch detail van een bepaalde subsidie. Wanneer je een subsidie aanvraagt, moet je een lijst van de sleutelfiguren opgeven die dat bepaalde budget beheren. OCCRP-medeoprichter Drew Sullivan werd in dat verband genoemd. Maar dat betekent niet dat de Amerikaanse overheid hem zomaar opzij kan schuiven. 

Het OCCRP is inmiddels naar de rechtbank getrokken om de intrekking van USAID-financiering aan te vechten.

Patrucic: De beslissing om buitenlandse hulp te bevriezen is illegaal en niet gebaseerd op de wet. Het Amerikaanse Congres beslist over buitenlandse hulp, niet de regering. Samen met andere organisaties heeft het OCCRP zich inderdaad aangesloten bij de eerste rechtszaak tegen de regering-Trump over de bevriezing van buitenlandse hulp. 

Hoe staat het met die rechtszaak?

Patrucic: Vorige week heeft een federale rechter beslist dat de financiering moet doorgaan zolang de rechtszaak nog loopt. Maar we weten niet of de Amerikaanse regering dat bevel van de rechter wel gaat volgen. Ze hebben al laten verstaan dat ze denken dat ze een gerechtelijk bevel niet hoeven te respecteren. En zelfs als ze het wel zouden opvolgen, wie precies gaat dat dan doen? Want het USAID is praktisch ontmanteld. We gaan er dus van uit dat die financiering verdwijnt. Maar we zijn vastbesloten om te vechten en te blijven rapporteren, ook met minder middelen.

Niet alleen uw financiering werd ingeperkt, het OCCRP werd onlangs ook aangevallen op sociale media.

Patrucic: We werden afgeschilderd als een CIA-complot om regeringen omver te werpen. Dat is het meest belachelijke dat ik ooit heb gehoord. Ik ben een journalist in elke cel van mijn lichaam. Ik vertel mensen graag de waarheid, er is geen verborgen motief of agenda. Ik rapporteer, ik publiceer en ik ga verder. 

De aanval op het OCCRP was sterk gecoördineerd. Hij was afkomstig van Amerikaanse extreemrechtse influencers. Hun doel was om het USAID zwart te maken en onafhankelijke media te verzwakken. Ze hebben een heel gevaarlijk precedent geschapen.

Wat was volgens u het motief achter die aanval tegen jullie?

Patrucic: Een artikel dat we in 2019 hebben gepubliceerd. Een van onze verslaggevers in Oekraïne was eigenlijk begonnen met een onderzoek naar de activiteiten van Hunter Biden, maar kwam er toen achter dat Rudy Giuliani, een van de naaste medewerkers van Trump, daar een aantal louche figuren had ontmoet. Het verhaal werd later vermeld in de klacht van een klokkenluider die leidde tot de eerste afzettingsprocedure tegen Donald Trump. Nu gaat de regering-Trump achter klokkenluiders aan, en achter iedereen die heeft meegewerkt aan een onderzoek tegen hem. 

De Amerikaanse regering heeft de opdracht gegeven om een wet waarmee Amerikaanse corruptie wereldwijd vervolgd kan worden niet langer te handhaven. Wat betekent dat?

Patrucic: De afgelopen jaren was China enorm succesvol in het afsluiten van miljardencontracten over de hele wereld. Veel van die contracten gaan over grondstoffen en infrastructuur zoals havens, precies zaken waar de Amerikaanse overheid actief naar op zoek is. Door die Foreign Corrupt Practices Act niet langer te handhaven, zegt Trump in feite: ‘Ga maar stapels geld aanbieden, koop ze om, doe wat je moet doen om die contracten binnen te halen.’ 

Hoe kan Europa het best reageren op al deze ontwikkelingen?

Patrucic: Het is belangrijk dat Europa wakker wordt. Deze crisis zal ons allemaal achtervolgen. Het is belangrijk te beseffen dat Europa een rol te spelen heeft op het wereldtoneel.

Sinds 2016 is dankzij onze berichtgeving zo’n 5 miljard euro teruggevloeid naar de publieke sector, onder meer via boetes en inbeslagnames. We hebben bijvoorbeeld gerapporteerd over jachten en landhuizen en andere bezittingen van de Russische oligarchen. Sommige daarvan zijn bevroren en in beslag genomen. Zonder onafhankelijke media zullen we niets horen over de corruptie die plaatsvindt. En dat betekent dat vuil geld ook naar Europa zal blijven stromen. Het zal onze eigen samenlevingen corrumperen en Europa alleen maar een slechtere plek maken.