‘Meneer Trump, het Amerikaans immigratieprobleem wordt niet opgelost met een muur’

De befaamde muur die Trump wil bouwen zou het einde moeten betekenen van illegale immigratie uit het Zuiden. Doctoraatsstudente Ellen Van Damme: ‘De VS beweert geen verantwoordelijkheid te dragen voor de onhoudbare situatie in Centraal-Amerika. Ronduit hypocriet.’

De migratieproblematiek in Centraal-Amerika blijft veelal onderbelicht. In de Verenigde Staten blijft het verder uitbouwen van een grensmuur tussen het land en Mexico steun krijgen.

In Europa en België dan zijn de meeste mensen verbaasd als ik zeg dat er zoveel Centraal-Amerikanen trachten te migreren naar het Noorden: 1 miljoen mensen zonder enige aandacht van de buitenwereld op de vlucht. De meesten halen het niet of worden teruggestuurd.

Op de vlucht van werkloosheid en bendegeweld

Wat nog veel minder mensen weten, zijn de redenen waarom zoveel Centraal-Amerikanen binnen hun eigen land of binnen de regio op de vlucht zijn, laat staan de horror die ze doorstaan in de hoop op een beter leven (“una vida mejor”).

Er zijn twee grote redenen waarom mensen besluiten hun thuis te verlaten: werkloosheid en bendes. Het zijn over het algemeen (jonge) mannen uit Honduras, El Salvador, Guatemala (de zogenaamde ‘Noordelijke Driehoek’) en in mindere mate ook Nicaragua die naar de VS migreren in de hoop op een job of om het bendegeweld in hun land te ontvluchten. Een groot deel van de migranten zijn minderjarig en wordt niet bijgestaan door de ouders. Zij zijn voornamelijk op de vlucht voor de Maras (bendes) die in hun dorp wonen en kinderen vanaf acht jaar oud rekruteren. Wanneer een jongen door een Mara (bendelid) wordt benaderd, heeft hij twee keuzes: zich bij de bende vervoegen of het land verlaten.

De weg naar het Noorden

De weg naar het Noorden is niet zonder gevaar. Gezien de strikte regels die de VS oplegt aan migranten, vertrekken de meesten illegaal (“mojado”). Vrouwelijke migranten krijgen van hun coyete (smokkelaar) condooms aangeboden ’ter bescherming’ en tegen de mannen wordt gezegd dat ze zich tijdens een overval onderweg vooral niet moeten verzetten. Overvallen en geweld ten aanzien van migranten is eerder een regel dan uitzondering. Acht op tien vrouwen wordt het slachtoffer van seksueel geweld.

Óscar Martínez, een journalist bij het Salvadoraanse El Faro, sprak met coyotes, bendeleden, ambtenaren, migranten, verkrachtte vrouwen en iedereen die hij kon bereiken om een beter beeld te schetsen van de migratieproblematiek in Centraal-Amerika (zie ‘The Beast‘ en ‘A History of Violence‘, door Óscar Martínez). Een ‘goede’ coyote vraagt ongeveer 7000 USD per persoon, inclusief de taks die betaald moet worden aan de Mexicaanse bende Los Zetas. Wie deze taks niet betaalt, wordt door Los Zetas tegengehouden. In het beste geval wordt de migrant ontvoerd en een tijdje vastgehouden tot een familielid of vriend voldoende geld heeft overgemaakt aan de bende, maar in het slechtste geval wordt hij of zij, zelfs mits uitgestelde betaling, vermoord.

Dit is niet nieuw. Toen ik zeven jaar geleden in Honduras woonde, weet ik nog goed dat we op zo’n telefoontje wachtten. Ik werkte als vrijwilligster in een schooltje met kinderen waarvan de oudere broers of neven in een bende zaten. Een oud-leerling was met zijn hoogzwangere vriendin richting het Noorden getrokken. Hij zou ons bellen in twee gevallen: als ze veilig en wel de VS hadden bereikt of als ze door Los Zetas werden ontvoerd en er losgeld betaald moest worden. Het koppel was op de vlucht voor de bende Mara Salvatrucha 13, waarvan de oud-leerling deel uitmaakte. We hebben nooit een telefoontje gekregen.

La Bestia (het beest) verwijst op een obscure wijze naar de goederentrein die veel migranten trachten te nemen om sneller richting het Noorden te reizen, maar ook naar de dood die velen te wachten staat. Migranten hijsen zichzelf bovenop één van de containers van de trein en hopen er onderweg niet af te vallen of overvallen te worden door een bende.

Straffeloosheid is een understatement als het daarover gaat. De aanvallen op migranten groeiden snel, aangezien de criminelen al gauw beseften dat hun slachtoffers nooit naar de politie zouden stappen, aangezien ze illegaal zijn en vrezen teruggestuurd te zullen worden. De politie, op haar beurt, heeft vaak sterke banden met Los Zetas en andere bendes, waardoor zij bij een eventuele klacht van een migrant het slachtoffer simpelweg overleveren aan de daders.

Teruggestuuurd

In de jaren negentig, na de burgeroorlogen en gewapende conflicten in Centraal-Amerika die veel Centraal-Amerikanen deed vluchtten naar de VS, werden (hoofdzakelijk) jonge mannen massaal gedeporteerd naar hun ‘land van origine’. Velen onder hen waren opgegroeid in de VS en spraken nauwelijks Spaans. Migranten die in een gevangenis van de VS opgesloten zaten, werden (zonder contact op te nemen met de lokale autoriteiten) teruggestuurd naar Centraal-Amerika.

Hierdoor konden bendeleden van de twee grootste en gevaarlijkste transnationaal georganiseerde bendes in de regio, de Mara Salvatrucha 13 (MS13) en Barrio 18 (Eighteenth Street Gang), hun bendepraktijken en ledenbestand verder uitbouwen in Centraal-Amerika. Sindsdien is het bendegeweld en het aantal moorden enorm toegenomen, voornamelijk dan in de ‘Noordelijke Driehoek’ (El Salvador, Guatemala en Honduras). Deze regio telt de meeste moorden (excl. oorlogsgebieden) per aantal inwoners. Om een idee te geven: in de Noordelijke Driehoek ligt het aantal moorden rond de 100 per 100.000 inwoners. In België zijn dit er niet eens 3 per 100.000 inwoners (bron: UNODC, 2013).

Ook vandaag nog worden Centraal-Amerikanen die illegaal in de VS verblijven of daar illegaal toekomen teruggestuurd naar het land waarvan ze wegvluchtten. Obama kreeg eerder al kritiek, omdat hij niet-begeleide minderjarigen en moeders met kinderen terugstuurde naar plaatsen in Centraal-Amerika waar de armoede en het bendegeweld onhoudbaar zijn. Het beleid van de toekomstige presidentskandidaten ligt onder andere op dit vlak enorm uit elkaar, wat zorgt voor een grote angst en onzekerheid bij de Centraal-Amerikaanse migranten.

Werk voor de nieuwe president

Wat zullen de verkiezingen van 8 november betekenen voor de 1 miljoen Centraal-Amerikanen die op de vlucht zijn voor bendes en armoede? Het verder uitbouwen van een muur op de grens tussen de VS en Mexico is niet alleen heel kostelijk, maar het zal het probleem van illegale migratie niet oplossen. De coyotes zullen hun routes aanpassen en de migranten via nog gevaarlijkere wegen, door droge woestijngebieden en ver weg van enige bescherming naar de VS gidsen.

Als de VS beweert geen verantwoordelijkheid te dragen voor de onhoudbare situatie in Centraal-Amerika is dit niet alleen onwetend, maar ronduit hypocriet. Tijdens de Koude Oorlog was de VS aanwezig in Centraal-Amerika in het kader van haar zogenaamde strijd tegen het communisme. Was Centraal-Amerika hierbij gebaat? De VS heeft haar aanwezigheid in de regio nooit opgegeven, maar voelt zich desondanks niet verantwoordelijk voor de verslechterde situatie.

Dan is er nog niets gezegd over de drugstrafiek via Zuid-Amerika, door Centraal-Amerika naar de VS, om de (Noord-)Amerikanen in hun verslaving te kunnen voorzien. De schuld van het Zuiden? Zolang er een vraag is, zal er ook een aanbod zijn. Het zijn hoofdzakelijk Noord-Amerikanen (en ook Europeanen) die drugs gebruiken, dus waarom moeten Centraal-Amerikanen de dupe zijn van het geweld dat drugssmokkel met zich meebrengt?

Als de nieuwe president echt verandering wil brengen, dan zal hij of zij in alle eerlijkheid en openheid naar de oorzaken van de problematiek moeten kijken en niet naar de duizenden migranten die op de vlucht van de symptomen.

Ellen Van Damme is een Aspirant van het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek – Vlaanderen, aan de KU Leuven. Ze is gespecialiseerd in bendeonderzoek in Centraal-Amerika en Zuid-Afrika.