De federale en gewestelijke verkiezingen gaan met de meeste aandacht lopen, maar zondag zijn er ook nog Europese verkiezingen. 420 miljoen mensen verkiezen een Europees Parlement, maar er staat meer op het spel.
Door wie wordt u straks vertegenwoordigd in het Europees Parlement? Dat is een vraag die we zondag beantwoorden in het stemhokje. Van de 751 Europees Parlementsleden mag België er 21 leveren, van wie twaalf Nederlandstaligen. Maar de Europese verkiezingen draaien om veel meer. Volgens sommigen staat zelfs de toekomst van de Europese Unie op het spel. De Europese verkiezingen, de inzet en uitdagingen, aan de hand van vier vragen.
1. Wat is de inzet van de verkiezingen?
Eigenlijk zijn het zondag geen Europese verkiezingen, wel Europees Parlementsverkiezingen. In alle lidstaten van de Europese Unie gaat men tussen 23 en 26 mei naar de stembus om te bepalen wie er in het Europees Parlement mag zetelen. Dat parlement is de enige rechtstreeks verkozen instelling van de EU en speelt een belangrijke rol. Het bepaalt bijvoorbeeld welke Europese wetgeving, regels en verordeningen worden doorgevoerd.
Maar heel machtig is dat Europees Parlement nu ook weer niet, want er is nog een andere wetgevende macht binnen de EU: de Europese Raad. Die wordt gevormd door de regeringsleiders en gekozen staatshoofden van de 28 lidstaten van de Europese Unie, een voorzitter (nu Donald Tusk) en de voorzitter van de Europese Commissie (Jean-Claude Juncker). In de meeste gevallen moeten Parlement én Raad hun goedkeuring geven aan de voorstellen van de Commissie, het uitvoerende orgaan van de EU. De Commissie dient wetsvoorstellen in, beheert de begroting van de EU, zorgt voor de handhaving van het EU-recht enzoverder.
Eigenlijk zijn het zondag geen Europese verkiezingen, wel Europees Parlementsverkiezingen.
We stemmen niet voor de Commissie, die bestaat uit 28 leden. De commissarissen worden voorgedragen door de EU-landen. Het Europees Parlement moet wel de volledige Commissie goedkeuren. Uw stem is dus wel indirect van belang voor de benoeming van de Europese Commissie – en dus onder andere voor de opvolging van huidig commissaris Marianne Thyssen (CD&V) en voorzitter Juncker (zie kader: ‘De strijd om de topjobs’).
Er staat de komende jaren heel wat op het spel voor de Europese Unie. Krijgen we meer of juist minder Europa? Een ‘open’ of ‘gesloten’ Europa? Kan de EU zich binnenkort meten met het Amerika van president Donald Trump en het China van president Xi Jinping? Gaan we op weg naar meer integratie of ontrafelt de EU, en is het vertrek van de Britten – als het ooit zover komt – nog maar een begin? De inzet van de verkiezingen is dus toch wat groter dan een paar honderden parlementsleden aanduiden.
Tussendoor bestaat in Europa de vrees dat de verkiezingscampagne gemanipuleerd zal worden door Rusland, zoals dat ook al het geval was bij de Amerikaanse en Franse verkiezingen. De Europese Commissie vroeg daarom aan Google en Facebook om maandelijks te rapporteren over hun strijd tegen nepnieuws.
2. Wat zijn de thema’s?
Het mag zo zijn dat er voor onze federale en regionale verkiezingen geen duidelijk campagnethema bovenuit steekt, voor de Europese verkiezingen ligt dat anders. Toch als we de Eurobarometer mogen geloven, een peiling die door het Europees Parlement zelf wordt verspreid en onder meer nagaat waarvan de Europese kiezer wakker ligt. Op de vraag waarover de campagne moet gaan, antwoordt de helft ‘economie en groei’, op de voet gevolgd door ‘de strijd tegen werkloosheid’ (49 procent). Daarna volgen migratie (44 procent), klimaat (43 procent) en de strijd tegen het terrorisme (41 procent).
Economische en sociale thema’s kregen altijd al de meeste aandacht van de Europeanen. Bij de verkiezingen vijf jaar geleden, toen we nog volop de crisis van 2008 aan het verwerken waren, vormden ze ook de topprioriteit van de kiezers. Vandaag hebben we de crisis eindelijk achter de rug, de werkloosheid ligt vrij laag, maar toch vinden de meeste Europeanen nog steeds dat de Europese verkiezingen daarover moeten gaan, want de Duitse economie – de groeimotor van Europa – sputtert, de kiezer vraagt zich af of zijn koopkracht wel behouden zal blijven en begint te twijfelen of het typisch Europese sociale vangnet zal standhouden.
Een paar maanden geleden leek migratie nog de grootste zorg van de Europeanen te zullen worden, maar dat onderwerp is wat weggedeemsterd. Toch verwachten de meeste waarnemers dat de partijen die zich profileren met een antimigratiediscours het bij de verkiezingen goed zullen doen. Het gaat dan bijvoorbeeld in Frankrijk over het Rassemblement National van Marine Le Pen, in Italië over de Lega van partijleider en vicepremier Matteo Salvini, in Hongarije over de Fidesz-partij van premier Viktor Orban, en in Polen over de katholieke conservatieven van PiS, die er in de regering zitten. Bij ons zou volgens de peilingen het Vlaams Belang blijven steken op één zetel.
Wordt brexitonderhandelaar Michel Barnier de nieuwe Commissievoorzitter?
Terwijl de voorbije maanden het migratiethema wat aan belang afnam, werd de strijd tegen de klimaatopwarming voor veel Europeanen belangrijker. Dat zou vooral de partijen die deel uitmaken van de fractie De Groenen/Vrije Europese Alliantie, winst moeten opleveren. Volgens de peilingen zou bij ons Groen zijn zetels kunnen verdubbelen tot twee, ten koste van de Open VLD.
3. Heeft de Europese Unie nog toekomst?
Krijgt de Europese Unie nog het vertrouwen van de Europeanen? Kan ze de harten sneller doen slaan? Want er mogen ruim 420 miljoen Europeanen gaan stemmen voor het Europees Parlement, maar ze zullen dat lang niet allemaal doen. In ons land is er opkomstplicht, in de meeste andere landen niet. De opkomst voor de Europese verkiezingen ligt traditioneel lager dan bij nationale verkiezingen. En ze kalft af: vijf jaar geleden ging geen 43 procent van de stemgerechtigden kiezen. Dat is een groot probleem voor de Europese Unie, zeker als dat cijfer nog verder zou zakken.
In elk geval willen de Britten uit de Europese Unie stappen, maar tot nu toe kon daarover geen overeenkomst worden gesloten. Daarom werd de brexit uitgesteld tot eind oktober. Het Verenigd Koninkrijk is momenteel nog gewoon lid van de EU en doet dus ook mee met de verkiezingen. Een recente peiling voorspelt een grote overwinning voor de brexitpartij van Nigel Farage. Vandaag zitten er in het Europees Parlement al heel wat eurosceptici. Onder meer in Frankrijk, Italië en Nederland rukken de eurosceptische partijen op, en naar verwachting zal na 26 mei het aantal parlementsleden die de roede voor de Europese Unie niet sparen, nog toenemen.
De Britten hebben 73 zetels in het Europees Parlement en als ze de EU verlaten, zullen er 46 daarvan opzij worden gezet voor eventuele toekomstige uitbreiding. De resterende 27 zetels worden verdeeld onder de lidstaten. Zo krijgt Nederland er bijvoorbeeld boven op zijn huidige 26 zetels drie bij. België blijft op 21 zetels. De kiesraad zal na de verkiezingen een uitslag zonder en een uitslag mét brexit bekendmaken.
4. Wie wordt de grootste politieke familie?
In het Europees Parlement vormen gelijkgestemde partijen uit verschillende landen samen een fractie. Dat zijn losse samenwerkingen, het is bijvoorbeeld niet zo dat alle partijen van een fractie hetzelfde stemgedrag vertonen. Vandaag is de christendemocratische fractie, de Europese Volkspartij (EVP) met daarin de CD&V, de grootste, gevolgd door de sociaaldemocratische fractie, de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D), waartoe de SP.A behoort. Op een hele afstand volgen dan de Europese Conservatieven en Hervormers (ECH), met onder meer de N-VA. De toetreding van de N-VA tot de ECH zorgde vijf jaar geleden trouwens voor enige ophef, want aanvankelijk zou ze toetreden tot de Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE), waarin ook de Open VLD zit.
Naar verwachting zal na 26 mei het aantal parlementsleden die de roede voor de Europese Unie niet sparen, nog toenemen.
Hoe zullen de machtsverhoudingen er na de verkiezingen uitzien? Dat hangt onder meer af van de brexit. Zolang het Verenigd Koninkrijk lid blijft van de EU, kunnen vooral de socialisten van S&D daarvan profiteren, want volgens sommigen is Labour misschien wel goed voor 20 tot 30 parlementsleden. De Britse conservatieven dreigen veel stemmen te verliezen. Zeker als de brexit ooit een feit wordt en de conservatieven de ECH-fractie verlaten, dreigt die fractie te imploderen.
Ondertussen zijn er allerlei manoeuvres van de fracties om zich te versterken. Zo is er sprake van een ‘verloving’ tussen de liberale ALDE en de partij La République En Marche van de Franse president Emmanuel Macron. Zij hebben een engagement ondertekend om na de Europese verkiezingen een nieuwe pro-Europese fractie te vormen. De bedoelingen zijn duidelijk: ‘Deze nieuwe fractie zal een nieuwe kracht vormen in het Europees Parlement en zal breken met de machtsconcentratie van sociaal- en christendemocraten.’
De grootste fractie, de EVP, kampt dan weer met het probleem Viktor Orban. Fidesz, de partij van de Hongaarse premier, is onlangs geschorst als lid van de EVP. Enkel een rapport van wijzen onder leiding van Herman Van Rompuy kan de Hongaar weer in de gratie brengen. Het is afwachten of dat na de verkiezingen gebeurt. Ook van andere partijen is niet duidelijk tot welke fractie ze zullen toetreden. Zo zal de N-VA dat ook pas na 26 mei beslissen.
Na de verkiezingen zullen onder andere het Rassemblement National, Lega, Vlaams Belang, het Oostenrijkse FPÖ, de Nederlandse PVV en Alternative für Deutschland een nieuwe fractie vormen. Nu zitten ze verdeeld over drie fracties. Behalve het antimigrantendiscours is er nog iets wat deze partijen bindt: ze zijn eurosceptisch en tegen een verdere Europese integratie. Maar er zijn ook veel zaken die hen splijten, zoals begroting en economisch nationalisme.
Wie de grootste politieke familie wordt in het Europees Parlement hangt dus niet alleen af van de stembusuitslag zondag, maar ook van welke bondgenootschappen er worden gesmeed. Zo gaat dat nu eenmaal in een democratie: het draait om macht en dat is in de Europese Unie niet anders.
De strijd om de topjobs
Op 26 mei verkiezen we het Europees Parlement, maar het resultaat speelt ook een sleutelrol in de verdeling van heel wat Europese topjobs.
Wie zal Jean-Claude Juncker opvolgen als voorzitter van de Europese Commissie? Dat wordt mede bepaald door de uitslag van de Europese verkiezingen. De uitslag speelt daarnaast ook mee in de overweging wie Mario Draghi mag opvolgen als voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB) of Donald Tusk als voorzitter van de Europese Raad, de vergadering van regeringsleiders en verkozen staatshoofden. Over al deze Europese topjobs woedt nu al een hevige strijd, waarin de regeringsleiders zich niet onbetuigd laten.
Volgens het Verdrag van Lissabon, dat tien jaar geleden werd gesloten, mogen de regeringsleiders de Commissievoorzitter voorstellen, ‘rekening houdend met de uitslag van de Europese verkiezingen’. Het Europees Parlement moet die kandidaat met de helft plus één van de stemmen goedkeuren. Het parlement dreigde er al mee om elke kandidaat van de regeringsleiders die niet gesteund wordt door een grote Europese politieke groep, af te wijzen. Zij sturen erop aan dat de regeringsleiders een van de ‘Spitzenkandidaten’, het Duitse woord voor topkandidaten, voorstellen: een lijsttrekker van een bepaalde politieke fractie. Zo wil het Parlement meer te zeggen krijgen over de vervanging van Juncker.
Voor de centrumrechtse EVP, waartoe de CD&V behoort, is de Duitse conservatief Manfred Weber Spitzenkandidat. Voor de sociaaldemocraten van S&D, met de SP.A, is dat de Nederlander Frans Timmermans. De liberalen van ALDE, met de Open VLD, komen niet met één kandidaat, maar met een zevenkoppig ‘Team Europe’, waar de Deense Margrethe Vestager eerste viool speelt en Guy Verhofstadt mag meelopen. Weber en Timmermans nemen deel aan de Europese verkiezingen, Vestager niet. De regeringsleiders hebben al laten weten dat ze zich in hun keuze niet zullen beperken tot de Spitzenkandidaten. Zij lijken brexitonderhandelaar Michel Barnier, een Fransman, naar voren te willen schuiven als nieuwe Commissievoorzitter.
Uw stem voor het Europees Parlement heeft dus indirect invloed op wie voorzitter van de Europese Commissie wordt als de termijn van Juncker op 31 oktober afloopt. Maar ook de voltallige nieuwe Europese Commissie die dan aantreedt, moet door het Europees Parlement worden goedgekeurd. Daarin zitten, naast de voorzitter, 27 commissarissen die worden voorgedragen door de EU-lidstaten. Vooral de functie van buitenlandchef, nu bekleed door de Italiaanse Federica Mogherini, is zeer gewild.
Voor België is op dit moment Marianne Thyssen (CD&V) Europees Commissaris. Wie haar opvolgt, maakt deel uit van grotere onderhandelingen, meestal over de ministersposten. De job van commissaris krijgt in die onderhandelingen evenveel gewicht als een ministerspost. De uitslag van onze federale parlementsverkiezingen is hier dus indirect van belang. Toch is het allesbehalve zeker dat er in ons land al een nieuwe regering zal zijn tegen begin volgend jaar, wanneer de nieuwe Commissie van start gaat. Thyssen heeft in elk geval laten weten dat ze stopt met de politiek.
Merkel
Er zijn nog een aantal Europese topfuncties die binnenkort vacant worden, zoals het voorzitterschap van de Europese Centrale Bank (ECB). Om te weten te komen wie die post mag invullen, is het van belang om te weten wie Jean-Claude Juncker mocht opvolgen. Stel dat de Fransman Barnier Commissievoorzitter wordt, dan maakt een Duitser goede kans om Mario Draghi op te volgen, als die op 31 oktober afzwaait. Daarbij wordt vaak de naam van de voorzitter van de Bundesbank, Jens Weidmann, genoemd, net als die van Klaus Regling, voorzitter van het Europese Stabiliteitsmechanisme (ESM). Ook deze benoeming moet door het Europees Parlement worden goedgekeurd.
Ook Donald Tusk moet worden vervangen als voorzitter van de Raad, en daarvoor duikt steeds vaker de naam van Duits bondskanselier Angela Merkel op, maar ook die van de Nederlandse premier Mark Rutte en van onze premier Charles Michel. Michels partijgenoot Didier Reynders (MR) zit in de laatste ronde om secretaris-generaal te worden van de Raad van Europa, een organisatie waarvan 47 Europese landen lid zijn. En ook Verhofstadt hoopt nog op een Europese topjob, bijvoorbeeld het voorzitterschap van het Europees Parlement.
Het wordt dus nog een heel gepuzzel, waarbij niet alleen gekeken wordt naar politieke kleur, maar ook naar man-vrouwverhoudingen en naar het feit dat de nieuwe én de kleine lidstaten voldoende vertegenwoordigd moeten zijn. Ook niet onbelangrijk voor de verdeling van de postjes is tot slot het gewicht dat de politieke families van de Europese regeringsleiders en staatshoofden in de schaal kunnen leggen: er zijn negen EVP’ers, negen ALDE’s en maar zes S&D’ers.
Vlamingen in het Europees Parlement
Van de 751 parlementsleden die in het Europees Parlement zullen zetelen, worden er 21 in België verkozen: twaalf Nederlandstaligen, acht Franstaligen en één Duitstalige. Een overzicht van de Vlaamse partijen en hun voornaamste kandidaten.
N-VA
Met 26 procent van de stemmen behaalde de N-VA in 2014 vier zetels. Volgens peilingen gepubliceerd door het Europees Parlement zullen die vier zetels behouden blijven. De lijst wordt getrokken door Vlaams minister-president Geert Bourgeois, die daarmee niet heel gelukkig leek. ‘Ik heb nooit verholen dat ik graag had voortgewerkt als minister-president’, verklaarde hij in Knack. Op de tweede plaats prijkt ex-MR-lid Assita Kanko. Op drie komt ex-minister van Financiën Johan Van Overtveldt, in 2014 nog lijsttrekker bij de Europese verkiezingen. Op vier staat Europees Parlementslid Mark Demesmaeker.
De N-VA heeft nog niet beslist welke Europese fractie ze na de verkiezingen zal vervoegen.
Open VLD
De Open VLD behaalde vijf jaar geleden 20 procent van de stemmen, goed voor drie zetels. Op basis van de peilingen zou ze één zetel verliezen. De lijst wordt getrokken door Guy Verhofstadt, die ervan droomt om binnen de EU een topjob te krijgen, maar waarnemers achten die kans gering. Europees Parlementslid Hilde Vautmans staat op twee, nieuwkomer filosofe-schrijfster Alicja Gescinska op drie. Een andere opvallende nieuwkomer duwt de lijst: tv-presentatrice Lynn Wesenbeek.
De Open VLD maakt deel uit van de ALDE-fractie, de Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa.
CD&V
In 2014 behaalde de CD&V 20 procent van de stemmen en twee zetels. Als de peilingen gelijk krijgen, behoudt ze die twee zetels. Lijsttrekker is vicepremier Kris Peeters, die volgens sommigen ‘weggepromoveerd’ wordt naar het Europees Parlement. Op twee staat het veel minder bekende Vlaams Parlementslid Cindy Franssen, op drie Peter Van Kemseke, docent Europese Studies aan de KU Leuven. Lijstduwer is Europees Commissaris Marianne Thyssen, die daarna de politiek vaarwel zegt. Op de voorlaatste plaats staat huidig Europees Parlementslid Ivo Belet, die het erg moeilijk zal hebben om herverkozen te raken.
De CD&V behoort tot de Europese Volkspartij (EVP).
SP.A
Met 13 procent van de stemmen sleepte de SP.A vijf jaar geleden één zetel in de wacht. De peilingen voorspellen dat die behouden blijft. Bij de SP.A wilde ex-politiek directeur en huidig fractieleider Jan Cornillie de lijst trekken, maar uiteindelijk koos de partij toch voor ‘een bekende naam’, Europees Parlementslid Kathleen Van Brempt. Cornillie moet tevreden zijn met de tweede plek. De derde plaats ging naar Vlaams Parlementslid Tine Soens. De lijst wordt geduwd door twee federale parlementsleden: Monica De Coninck en Dirk Van der Maelen.
De SP.A zit bij de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D).
Groen
Vijf jaar geleden behaalde Groen 11 procent van de stemmen en veroverde de partij één zetel. De peilingen zien een verdubbeling van het aantal zetels aankomen. Nogal verrassend koos Groen als lijsttrekker niet voor Bart Staes, die al sinds 1999 in het Europees Parlement zetelt. Hij staat op de tweede plaats. Lijsttrekker is Petra De Sutter, hoogleraar gynaecologie aan de Universiteit Gent en diensthoofd van de afdeling Reproductieve Geneeskunde in het universitair ziekenhuis. Nog een opvallende naam is op plek 4 stamcelonderzoekster Catherine Verfaillie, die in Leuven het Stamcelinstituut leidt.
Groen maakt deel uit van de fractie De Groenen/Vrije Europese Alliantie (Groenen/VEA).
Vlaams Belang
Vlaams Belang scoorde 7 procent in 2014, goed voor één zetel in het Europees Parlement. Volgens de peilingen blijft die zetel behouden. Nu zit daar Gerolf Annemans, die ook de lijsttrekker is. Lijstduwer is Karolien Dewinter, de dochter van Vlaams Belang-topman Filip Dewinter.
Vlaams Belang wil na de verkiezingen een fractie vormen met het Franse Rassemblement National van Marine Le Pen, samen met de partijen uit de oude alliantie Europe of Nations and Freedom (ENF), naast nieuwkomers als de Italiaanse Lega en de Duitse partij Alternative für Deutschland.
PVDA
De PVDA behaalde vijf jaar geleden 2 procent en sleepte geen zetel in de wacht. De peilingen zeggen dat het ook dit keer niet zal lukken, al hoopt de partij in Wallonië daar wel in te slagen met Marc Botenga als lijsttrekker. Botenga is politiek raadgever van de fractie Europees Unitair Links/Noords Groen Links (GUE/NGL) waarvan de PVDA geassocieerd lid is. De Nederlandstalige lijst wordt getrokken door Line De Witte, gemeenteraadslid in Leuven.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
