De Nederlandse verkiezingen zijn nu al de meest besproken en worden mogelijk de meest ingrijpende in jaren. Drie prominente Nederlanders laten voor Knack.be hun licht schijnen: cultuurfilosoof en essayist Rob Riemen, schrijfster en columniste Marianne Zwagerman en cabaretier en tv-presentator Jan Jaap van der Wal. ‘We worden steeds meer gedwongen om een strategische stem uit te brengen’.
‘Wie weet gaan we jullie Belgische record regeringsformatie aanvallen’, zo grinnikte PvdA-ideoloog René Cuperus recent in Knack. Dat is nog heel voorbarig, maar het ziet er wel naar uit dat de Nederlandse parlementsverkiezingen, aanstaande woensdag 15 maart, de spannendste en mogelijk de ingrijpendste in jaren worden.
De peilingen – voor wat ze waard zijn – voorspellen een nek-aan-nekrace tussen de VVD van aftredend premier Mark Rutte en de PVV van de extreemrechtse Geert Wilders, die allebei rond de 25 van de 150 zetels in de Tweede Kamer toegedicht worden.
Dé vraag die de Nederlanders – en bij uitbreiding heel Europa, met het oog op de verkiezingen later dit jaar in onder andere Frankrijk en Duitsland – bezighoudt, is of Wilders’ PVV erin slaagt de grootste te worden.
Wie ook aan het langste eind trekt, de puzzel voor de vorming van een coalitieregering dreigt op het eerste zicht ingewikkelder dan ooit te worden. Onze circa 13 miljoen stemgerechtigde noorderburen hebben de keuze uit 28 verschillende partijen, een evenaring van het naoorlogse record. Ook PvdA (samen met VVD in het huidige kabinet Rutte II), CDA, D66 en GroenLinks zouden tussen de 10 en 20 zetels in de wacht slepen, zodat het ernaar uitziet dat de nieuwe coalitie minstens vier partijen met elkaar zal moeten verzoenen.
Wat is de inzet van de verkiezingen en waar gaat het met Nederland naartoe? Knack.be legde aan drie prominente Nederlanders met een uitgesproken mening telkens vijf dezelfde vragen voor.
De economie trekt aan, de koopkracht neemt toe, de criminaliteit daalt: Nederland doet het op veel vlakken best goed. Toch blijkt uit de peilingen dat het aftredende kabinet-Rutte II (VVD en PvdA) door de kiezer afgestraft zal worden. Hoe verklaart u dat?
De Nederlandse verkiezingen zijn totaal irrelevant, in tegenstelling tot wat de Nederlanders zelf vinden. Wat in Frankrijk gaat gebeuren, is veel belangrijker
Alleen economen verwachten dat mensen tevreden zijn als de economie het goed doet, riposteert Riemen. ‘Het is een eeuwenoud gezegde: de mens leeft niet van brood alleen. Voor wie gaat het goed? Voor een beperkte groep mensen. Economie is slechts een cijfer. Pim Fortuyn deed het ook goed in een economische boomperiode. Een veel belangrijker fenomeen is ressentiment, het gevoel dat vluchtelingen onze banen gaan afnemen, dat Nederland islamiseert, enzovoort.’
Riemen neemt geen blad voor de mond: ‘Dat de criminaliteitscijfers dalen, weten mensen niet, want we leven in een tijdperk van georganiseerde domheid. Alternative facts in combinatie met een klimaat van angst’.
Het argument van de angstcultuur voert ook Zwagerman aan. ‘Het gaat eigenlijk té goed met ons, denk ik. Als je alles hebt, dan kan je alles kwijtraken en dan ben je alleen nog bezig met bang zijn. Daar zitten wij massaal in. We gaan niet ergens naartoe, we zijn er al en we willen daar blijven. En ergens hebben we het gevoel gekregen dat we daar niet kunnen blijven, door die focus op immigratie. Er wordt zelfs gesproken van massaimmigratie en “een tsunami van vluchtelingen”.
De Nederlanders leven in een rubberentegelparadijs, zo noemt Zwagerman het. ‘Wij zijn heel goed in continu alle risico’s af te dekken.’
Van der Wal verwoordt het zo: ‘Wij zijn er in Nederland goed in om op een partij of een persoon te stemmen en wanneer ze dan in het kabinet of in de Tweede Kamer zitten, zijn we meteen veel te kritisch. Het bijzondere van dit kabinet is dat het twee partijen zijn die weliswaar de verantwoordelijkheid hebben genomen om te regeren en ook de kabinetsperiode uit te zitten, maar inhoudelijk eigenlijk vrij weinig met elkaar op hebben. Dat heeft in de achterban van VVD en PvdA tot vele onrust en chagrijn geleid. De PvdA lijkt er nu het slechtst uit te komen, die zijn echt al hun geloofwaardigheid kwijt.’
De leercurve van die linkse mensen is even steil als het Hollandse landschap
Zwagerman verwacht dat het verlies nog wel zal meevallen. ‘Ik zie de VVD de grootste blijven. Vooral de PvdA krijgt klappen. Die voelen de tijdsgeest zo waanzinnig slecht aan. De leercurve van die linkse mensen is even steil als het Hollandse landschap, ze willen maar niet snappen waar mensen mee bezig zijn. Als de PvdA 20 zetels verliest en de SP er nul bijkrijgt, dan gaat er toch iets mis.’
‘De enige partij die zichzelf links noemt, is GroenLinks en die zijn vooral bezig met groen zijn. Zij varen op de populariteit van hun lijsstrekker (Jesse Klaver, nvdr.),’ aldus Zwagerman. ‘Maar als je hun programma leest, dan schrik je je dood. Mensen kijken blijkbaar alleen maar naar zijn leuke krullen, zo werkt het helaas.’
Riemen is nog scherper: ‘Waar in het publieke debat gaat het nog over kwaliteit? Onnozelheid en amusement regeren’.
Wat is of zijn de belangrijkste thema’s van deze verkiezingen?
Identiteit, zo luidt het unisono. Zwagerman: ‘Het gaat alleen maar over de vraag: wie is de Nederlander en hoe houden we onze eigen identiteit vast? Echte thema’s, daar gaat het niet over.’
Rond de zomer zit er een nieuw kabinet en dat vinden we dan in Nederland waarschijnlijk vrij snel weer het slechtste kabinet ooit
‘Alles wordt op een hoop gegooid,’ vindt Van der Wal, ‘criminaliteit, vluchtelingen, het verdwijnen van Zwarte Piet. Maar identiteit en cultuur – een verschrikkelijk woord – zijn de belangrijkste thema’s. De zorg is ook nog een thema en dan gaat het nog een beetje over werkgelegenheid.’
Volgens Riemen heeft extreemrechts zijn slag al thuis gehaald door het debat te sturen in de richting van de vraag wat voor Nederland we willen. ‘Een Nederland met een muur rond, waar alleen nog blanke christenen wonen?’
PVV-leider Geert Wilders heeft uitzicht op forse winst hoewel hij amper campagne voerde, niet deelneemt aan debatten en niet met de Nederlandse pers praat en geen echt programma lijkt te hebben. Waarom kan hij zich dat veroorloven?
Riemen (resoluut): ‘Omdat dat de redenering is volgens het leerboekje “wat is democratie?” Maar hij heeft dat allemaal niet nodig, hij is een volmaakte demagoog. Bovendien leven we allang niet meer in een democratie, dat is gelul. We leven in een massademocratie en daar gelden andere regels. Het gaat niet meer over een idee, maar over slogans, over hoe je overkomt, hoe je mensen dom houdt.’
Volgens Van der Wal heeft Wilders geen echte ambitie om te regeren. ‘Hij weet zelf maar al te goed dat de plannen die hij heeft, onuitvoerbaar zijn. Althans, er is zo goed als zeker geen meerderheid voor te vinden. Wilders is een peilingpoliticus. Eigenlijk is het bij de afgelopen verkiezingen altijd zo geweest dat hij voor lag in de peilingen. De uiteindelijke uitslag gaf altijd een genuanceerder beeld.’
De cabaretier ziet gelijkenissen met de campagne van Donald Trump in Amerika. ‘De media zijn schuldig, daarom komt hij niet in de talkshows. En net als in Amerika is er een grote groep kiezers die het allemaal niet uitmaakt wat hij allemaal zegt, maar dat hij het zegt is reden genoeg om op Wilders te stemmen.’
Wilderspraat praat echt in gewone mensentaal en gek genoeg blijkt dat geen enkele andere politicus te lukken
Zwagerman schrijft Wilders’ succes toe aan hoe hij overkomt, meer dan aan zijn anti-islamdiscours. ‘Hij heeft iets wat mensen aanspreekt. Hij praat echt in gewone mensentaal en gek genoeg blijkt dat geen enkele andere politicus te lukken. Wilders bereikt de mensen die niet de hele dag met politiek bezig zijn en veel van dat politiek jargon niet begrijpen. Dat is volgens mij nog meer onderdeel van zijn succes dan zijn stoere uitspraken over moslims.’
Aan de parlementsverkiezingen nemen een recordaantal van 28 partijen deel. Dreigt na 15 maart de complete versplintering in de Tweede Kamer?
Zwagerman denkt dat de gemiddelde kiezer die versplintering zo niet ervaart. Veel van die kleine partijen maken volgens haar echt geen schijn van kans. Van der Wal heeft het over ‘one issue partijen’, Riemen over ‘flauwekulpartijen’ zoals de Piratenpartij en Artikel 1.
Er is een obsessie voor ‘het gat op rechts’
Van der Wal verwijst naar de obsessie voor ‘het gat op rechts’. ‘Wilders is te extreem en op sommige punten, zoals zorg en sociale zaken, heel erg links. De VVD is dan weer te soft en te pro-Europa. In het gat tussen die twee partijen duiken ook deze verkiezingen weer een aantal kleine partijen. Ze willen allemaal de democratie heruitvinden en het komt vaak neer op meer stem voor de burgers. De waarheid is dat het in hun rebellie en drang om dingen anders te doen eigenlijk ook maar hele gewone partijen zijn, met een logo en een poster en een spotje.’
Zwagerman is ervan overtuigd dat het in de praktijk nog wel zal meevallen met die versplintering. ‘De voorbije jaren was de situatie in feite gelijkaardig, heel veel Kamerleden hebben zich al afgesplitst van hun fractie.’
Vraag is ook hoe groot (of hoe klein) het verschil tussen sommige partijen nog is. Riemen: ‘VVD en CDA hebben allebei al grote delen van de punten van de PVV overgenomen. Denk ook aan de krantenadvertentie van Rutte enkele weken geleden: ‘Doe normaal of ga weg’. Dat is toch een schande? En wat de PvdA, D66, GroenLinks en de SP betreft: een accentje hier, een accentje daar, maar verder allemaal hetzelfde.’
‘Los van de SP op links en de PVV op rechts, zou je kunnen zeggen dat de rest elkaar qua programma niet heel veel ontloopt,’ vindt ook Van der Wal. ‘Zo wordt de kiezer steeds meer gedwongen om een strategische stem uit te brengen.’
Het ziet ernaar uit dat, achter VVD en PVV, een vijftal partijen tussen de 10 en de 20 zetels zullen behalen. En VVD sluit een coalitie met PVV uit. Dat belooft een lastige formatie te worden. Gaat Nederland ons record regeringsvorming verbreken?
‘Nederlanders zijn heel praktisch ingestelde mensen die snel tot een oplossing proberen te komen,’ lacht Zwagerman, ‘dus ik denk niet dat we België achterna gaan.’
Zowel Zwagerman als Van der Wal gelooft dat VVD de grootste partij zal blijven. ‘CDA en D66 zullen winnen en die drie partijen zullen de basis voor het nieuwe kabinet vormen,’ denkt Van der Wal. ‘De VVD zou volgens mij graag de PvdA erbij houden, al was het maar om Jeroen Dijsselbloem opnieuw minister van Financiën te maken, maar dat is onwaarschijnlijk als die zwaar verliezen. GroenLinks zal de grootste op links worden en het is aan Jesse Klaver om te beslissen of hij mee wil in zo’n kabinet. Er zal alleszins de schijn van een rechts beleid moeten zijn, omdat de PVV zo groot is.’
Als VVD en PVV samen een meerderheid hebben, dan zal Rutte wél met Wilders in zee gaan
Riemen gelooft Rutte niet op zijn woord. ‘Als VVD en PVV samen een meerderheid hebben, dan zal hij dat wel doen en dat verkopen als: “De kiezer heeft gesproken”. In het andere geval zal er na veel formatiepogingen een vijfpartijencoalitie tot stand komen die het gewoon niet volhoudt. Dat terwijl we geconfronteerd worden met zoveel cruciale vragen, rond de NAVO, de EU, de veranderende machtsverhoudingen in de wereld. De Nederlandse verkiezingen zijn overigens totaal irrelevant, in tegenstelling tot wat de Nederlanders zelf vinden. Wat er in Frankrijk gaat gebeuren, is veel belangrijker.’
Toch zou de formatie wel eens vlotter kunnen verlopen dan de vorige, vermoedt Zwagerman. ‘CDA gaat volgens mij nog groeien. Zij zijn in de winning mood en hebben een veel beter antwoord op de PVV dan de andere partijen. Als VVD en CDA een machtsblok vormen, dan zijn er wel wat partijen die de smeerolie voor een coalitie kunnen zijn, zoals D66, maar ook het kleinere 50PLUS.’
‘Rond de zomer zit er weer een nieuw kabinet hoor,’ besluit Van der Wal, ‘en dat vinden we dan in Nederland waarschijnlijk vrij snel weer het slechtste kabinet ooit.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
