Na de Europese verkiezingen zijn de verhoudingen in Italiaanse regering grondig veranderd. Maar voor hoe lang raken de Lega en de Vijfsterrenbeweging nog door dezelfde deur? En mondt de confrontatie met Europa uit in een regelrecht straatgevecht?
Sinds de Europese verkiezingen zijn de krachtverhoudingen binnen de Italiaanse coalitie tussen de Lega van Matteo Salvini en de Vijsterrenbeweging (M5S) van Luigi Di Maio grondig gewijzigd. Salvini is door zijn monsterscore de onbetwiste sterke leider in de populistische regering geworden. Dat bleek al uit de driestheid waarmee hij de Europese Commissie van antwoord diende op het slechte begrotingsrapport dat zijn regering kreeg.
Debacle voor vijfsterrenbeweging
De Vijfsterrenbeweging, die op nauwelijks een jaar tijd haar electorale basis zag halveren van 32 naar 17 procent, likt haar wonden. Al die tijd had ze ondanks haar numerieke overwicht in het parlement en in de regering nauwelijks een antwoord op de permanent campagne van Salvini. Met zijn geoliede communicatiemachine trok de Lega-voorzitter een jaar lang alle aandacht naar zich toe op sociale media en was hij alomtegenwoordig op de piazza’s waar de camera’s draaiden. In tal van de publieke debatten over migratie, veiligheid of overheidsinvesteringen was hij zijn onervaren coalitiepartner te slim af.
Ik heb geen zin om voort te sukkelen. Ofwel gaan we vooruit ofwel lever ik mijn mandaat in.
Nu hij dubbel zo sterk uit de stembusslag komt dan de Vijfsterrenbeweging lijkt hij zich ook nauwelijks nog iets van de bezwaren van zijn coalitiepartner aan te trekken. Bovendien had Il Capitano, zoals zijn fans hem noemen, nog een kleine rekening te vereffenen. Voor de verkiezingen moest hij toekijken hoe M5S een staatssecretaris van de Lega, Armando Siri, op verdenking van corruptie tot aftreden dwong.
Daags na 26 mei kondigde Salvini zonder enig overleg de uitvoering van enkele verkiezingsbeloftes aan. Hij zou alvast de vlaktaks invoeren, de regio’s meer autonomie geven en de aanleg van de TGV-lijn tussen Lyon en Turijn weer opstarten. Over dat laatste had de kiezer zich in de regionale verkiezingen in Piemonte (die eveneens op 26 mei plaatsvonden, nvdr.) duidelijk uitgesproken: de kandidaat van centrumrechts Alberto Cirio haalde het met een score van 49%. De M5S-kandidaat die campagne voerde tegen de aanleg van de TGV-lijn moest het stellen met een povere 13%.
Volgens La Repubblica zal Salvini zijn concullega Di Maio onder druk blijven zetten. Door voortdurend in bedekte termen te dreigen met de val van het kabinet kan hij zijn eigen agenda blijven opdringen. Di Maio mag nog zo sterk benadrukken dat M5S de grootste blijft in de Kamer en Senaat. Het is de Lega die voortaan de bakens uitzet. Weinig keuze heeft hij niet. Vervroegde verkiezingen zouden de Lega in een alliantie met Fratelli d’Italia en Forza Italia van Silvio Berlusconi een comfortabele rechtse meerderheid bezorgen, voor Salvini de weg naar het premierschap plaveien en de Vijfsterrenbeweging naar de oppositiebanken sturen.
Op haar linkerflank dreigt voor M5S bovendien een exodus naar de sociaaldemocratische Partito Democratico (PD), die in de Europese verkiezingen met 22,9% weer de tweede partij geworden is en onder de nieuwe partijleider Nicola Zingaretti onmiskenbaar aan een remonte bezig is. Voor M5S is een electoraal bloedbad dus nog een minder aantrekkelijk vooruitzicht dan zich te onderwerpen aan Salvini. Voor haar parlementsleden die nauwelijks een jaar hebben gezeteld, zou de kater bij vervroegde verkiezingen nog groter zijn, omdat de interne statuten van de beweging geen tweede mandaat toestaan.
De noodkreet van de premier
Voor de partijloze eerste minister Giuseppe Conte die voortdurend de rol van bemiddelaar en scheidsrechter moet spelen tussen de coalitiepartners werd het onophoudelijk gekibbel en de kakofonie van uitlatingen van zijn vicepremiers in tweets, op facebook en TV allemaal teveel.
Italië staat in het Europees Parlement meer geïsoleerd dan Salvini had gehoopt
In een toespraak vanuit zijn ambtswoning eiste hij loyale samenwerking en dreigde met ontslag: ‘Ik heb geen zin om voort te sukkelen. Ofwel gaan we vooruit ofwel lever ik mijn mandaat in. Ik vraag aan beide regeringspartijen en hun leiders om mee te delen of ze verder willen regeren in de geest van het regeerakkoord in plaats van in campagnemodus te blijven hangen en likes te verzamelen op de sociale media’. Dit had in Italië geen enkele premier hem ooit voorgedaan.
Het sorteerde wel enig effect. De volgende dag legden Di Maio en Salvini telefonisch officieel hun geschillen bij in naam van ‘het gezond verstand’ en het was Di Maio die als eerste op het Quirinale bij president Mattarella mocht gaan uitleggen dat de regering van plan was haar volledige legislatuur uit te doen.
Barslecht rapport van Europa
Salvini en Di Maio kregen al meteen de kans om de hervonden eenheid te demonstreren. Woensdag kregen ze een barslecht Europees begrotingsrapport op hun bord. De Europese Commissie waarschuwde Italië daarin dat het zich niet aan de afgesproken begrotingsregels had gehouden. In december waren de Europese Commissie en de populistische regering het na een maandenlang discussie eens geworden om het Italiaans begrotingstekort niet boven 2,04% van het bruto binnenlands product te laten oplopen en een lichte vermindering van de overheidsschuld na te streven.
Maar dat begrotingspad was uitgestippeld op basis van veel te optimistische groeivooruitzichten voor de Italiaanse economie, zo blijkt nu. Dit jaar wordt nauwelijks 0,1% groei verwacht. Het begrotingstekort bedraagt inmiddels 2,5%, terwijl de staatsschuld volgend jaar dreigt op te lopen van 132,2 naar 135,2% van het bbp. De vicevoorzitter van de Europese Commissie Valdis Dombrovskis zei dat de beleidskeuze om meer uit te geven dan de beschikbare begrotingsruimte de Italiaanse economie schade hebben toegebracht.
Daarmee alludeerde hij op de verlaging van de pensioenleeftijd en de invoering van een algemene bijstandsuitkering tot op het niveau van het basisinkomen, twee dure verkiezingsbeloftes die de populistische regering ondanks waarschuwingen van Europa toch heeft doorgevoerd. De schade komt volgens hem in de vorm van een hogere rente die beleggers eisen voor de aankoop van Italiaanse staatsobligaties waarmee het land zijn schulden financiert. Voor de afbetaling van haar schuldenberg betaalt Italië nu al 65 miljard euro rentelasten per jaar, zoveel als het hele onderwijsbudget, aldus Dombrovskis.
Vlaktaks
Het rapport kan de eerste stap zijn in een sanctieprocedure die in juli start, maar waarover uiteindelijk de Europese Raad van ministers van Financiën zich moet uitspreken. Die procedure kan theoretisch uitmonden in een boete van 0,2% van het bbp of 3,5 miljard euro, maar eerder zei Europees commissaris van Financiën Pierre Moscovici al dat hij geen voorstander is van boetes. De Italiaanse minister van Economie en Financiën, de partijloze technocraat Giovanni Tria, wijt de ontsporing aan de zwakke economische groei. Premier Giuseppe Conte beloofde alles te zullen doen om een sanctieprocedure te vermijden.
Maar een heel ander geluid kwam er van Matteo Salvini. ‘Met bezuinigingen is de armoede, de onveiligheid en de werkloosheid alleen maar toegenomen’, zei hij. Hij pleit daarom voor een schoktherapie, de invoering van een vlaktaks van 15% ‘naar het model van Trump en Orban’. De vlaktaks is een verkiezingsbelofte van de Lega en een cadeau voor de hogere inkomens onder zijn kiespubliek. Probleem is dat zo’n vlaktaks huidige begroting nog eens 30 miljard euro extra kosten. Salvini zoekt daarmee de confrontatie op met de Europese Commissie, zoals hij eind vorig jaar al deed.
Maar zijn ambitie reikt verder. Hij noemt de begrotingsregels van het Europese Stabiliteitspact achterhaald en wil alles in het werk stellen om ze aan te passen. Als het nodig is voor de Italianen dan laten we het deficit en de staatsschuld oplopen, zei hij in zijn campagne. ‘En als Brussel “neen” zegt, zullen we zien wie de hardste kop heeft’. Voorlopig volgt Di Maio hem daarin, al of niet onder zachte dwang. Ook hij wil een discussie over de begrotingsregels en meent dat de Commissie de vlaktaks viseert. De Lega en M5S zijn het alvast al eens dat ze de wet die zegt dat bij een ontsporing van de begroting de BTW wordt opgetrokken, niet zal worden toegepast.
Mislukt front van eurosceptici
Maar Italië staat meer geïsoleerd dan Salvini had gehoopt. Van zijn oorspronkelijk plan om een eurosceptisch front te bouwen tegen de Duits-Franse as in de Europese Unie is voorlopig weinig in huis gekomen. De eurosceptici vallen in het Europees parlement in drie blokken uiteen: een conservatief blok ECR rond de Poolse PIS en de N-VA, een Democratisch Forum rond de Vijfsterrenbeweging en de Brexit Party en het Europa van de Vrijheden de Naties, de radicaal-rechtse fractie rond Salvini, het Franse Rassemblement National van Marine Le Pen en het Vlaams Belang.
Trekt Salvini de stekker toch uit de regering, dan zal hij de raad van Silvio Berlusconi goed kunnen gebruiken.
Op een rally van Europees uiterst rechts in Milaan op 18 mei stond Salvini opzichtig te lonken naar de conservatieve katholieken in eigen land, maar ook naar die van het Poolse PIS en het Hongaars Fidesz met de rozenkrans in de hand, terwijl hij een hele reeks katholieke heiligen en ten slotte ook de ‘onbevlekte maagd’ aanriep. Het doorzichtige maneuver haalde weinig uit. Hoewel ze tegen migratie zijn, zijn Salvini en PiS-leider Jaroslaw Kaczinsky het niet eens over elkaars verhouding met Russisch president Poetin.
Ook de Hongaarse premier Viktor Orban gaat voorlopig niet in op de avances van Salvini. Hij meent dat hij meer invloed kan uitoefenen in het Europarlement door bij de grootste fractie, de EVP, te blijven, tenminste als hij na zijn schorsing die kans krijgt. En deze week nog maakte het boegbeeld van de Brexit Party, Nigel Farage bekend, dat hij in dezelfde fractie als de Vijfsterrenbeweging zal blijven.
Il Capitano blijft dus wat verweesd achter met de 73 op 751 europarlementszetels van zijn fractie, waar de verkiezingsresultaten van Alternative für Deutschland, de Oostenrijkse FPÖ, de Nederlandse PVV overigens onder de verwachtingen bleven. Hoewel Salvini niet alleen staat in zijn kritiek op de strenge Europese bezuinigingspolitiek – ook linkse partijen zijn ertegen gekant – zal hij in zijn dispuut met de Commissie op weinig steun van andere regeringsleiders of ministers van financiën kunnen rekenen, die beslissingen in de Europese Raad kunnen blokkeren. Met de steun van de PIS of Orban had hij meer armslag gehad. In zijn eigen fractie blijft Salvini na de val van de Oostenrijkse regering immers de enige met regeringsverantwoordelijkheid .
Vervroegde verkiezingen en marktturbulenties
In de Italiaanse pers bleef het tot woensdag gonzen van de speculaties dat de regering nog in juni zou vallen. Il Corriere della Sera meende zijn lezers al te moeten voorbereiden en deed op zijn website in een video haarfijn uit de doeken waarom de vervroegde verkiezingen waarschijnlijk in september zouden vallen. Dat Salvini voorlopig zelf niet de stekker uit deze regering trekt, is omdat dit de Lega enkele of meerdere percenten stemmen kan kosten, meent La Repubblica. En natuurlijk ook omdat Salvini kost wat kost wil bewijzen dat hij ‘uitvoert wat hij belooft’. Een mantra dat hij dagelijks op Facebook, in tweets en op de piazza’s herhaalt. Een aangeslagen en vleugellamme regeringspartner komt hem gewoonweg goed uit.
Maar vervroegde verkiezingen of niet, als het vertrouwen tussen Rome en Brussel verder verdampt, kan dat een zelfde turbulentie op de financiële markten teweeg brengen, die Silvio Berlusconi’s regering in 2011 ten val bracht, waarschuwde de redactie van de Financial Times woensdag in een gezamenlijk editoriaal standpunt. De galopperende rente op het schuldpapier brengt dan niet alleen de Italiaanse staat op de rand van het faillissement, maar ook de kwetsbare Italiaanse banken die honderden miljarden van dat papier hebben opgekocht. Vrij vertaald: trekt Salvini toch de stekker uit deze regering, dan zal hij na de overwinning van centrumrechts de raad van ervaringsdeskundige Silvio Berlusconi zelf goed kunnen gebruiken.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
