‘Mark Rutte is de ideale loopjongen voor het gezamenlijk belang van de NAVO’

‘Een handige vlerk als Mark Rutte kan de NAVO best gebruiken’, schrijft EW-redacteur Eric Vrijsen.

Mark Rutte heeft zijn benoeming binnen en begint deze zomer als secretaris-generaal van de NAVO. In eigen land zeggen criticasters dat hij onverantwoord veel op defensie heeft bezuinigd en weinig affiniteit heeft getoond met militairen. Stonden de officieren en matrozen in perfect tenue klaar om hem op hun fregat te verwelkomen, verscheen de minister-pre­sident in jeans en op gymschoenen.

Wat heeft Rutte te zoeken bij ’s werelds machtigste militaire alliantie?

Het duurde even, maar Rutte kreeg dan toch de steun van 32 NAVO-lidstaten. Omdat hij zich – in al die jaren als premier van een klein land aan de Noordzee – heeft bewezen als een man die tegenstellingen kan sussen. Hij is losjes, joviaal, weet mensen aan zich te binden. Een geboren diplomaat. Bij internationale sores is Rutte gewoon een handige vlerk.

Artikel 5 is de kern van het NAVO-verdrag: een aanval op één, is een aanval op allen. Daardoor lijkt de NAVO een puur militaire mastodont. In wezen is de alliantie een ideële club. In 1949 opgericht vanuit de overtuiging dat vrede gediend is met vrijheid. Dat idee is onverwoestbaar. Democratie en rechtsstaat blijven de manier om oorlogen te voorkomen. Dat is Rutte ten voeten uit.

Rutte moet de boel op één lijn houden

Wie een lidstaat aanvalt, krijgt met alle andere NAVO-landen te maken (artikel 5). Maar hóe die elkaar helpen, dat maken de landen zelf uit. Elk land moet voor de ­eigen territoriale verdediging zorgen (artikel 3). Het bondgenootschap is een aanvulling daarop. Wanneer een land wordt bedreigd, overleggen de lidstaten hoe ze die dreiging het hoofd willen bieden (artikel 4). De NAVO is een defensieve organisatie, die reageert op agressie en zo nodig naar atoomwapens grijpt.

Het spanningsveld tussen de lidstaten zit in al deze bepalingen opgesloten. Dit is het werkveld voor secretaris-generaal Rutte. Hij moet de club op één lijn houden, ook als de leden de dreiging verschillend wegen. Rutte kan goed luisteren, nog beter onthouden en is creatief in zijn taalgebruik. De ideale man om in een acute crisis met verbale oplossingen te komen die richting geven aan de harde werkelijkheid op de grond.

Zuid-Europese lidstaten zien vooral in het islamitisch extremisme een gevaar en hebben minder te duchten van Rusland. Voor de Baltische staten, Polen, Roemenië en andere lidstaten geldt het tegendeel. In de Koude Oorlog trachten Frankrijk en Duitsland de Sovjet-Unie te paaien, terwijl de Amerikanen met vooral afschrikking een wereldoorlog dachten te vermijden.

Tijdens de tweede Irak-oorlog, volgend op de aanslagen van 11 september 2001 op New York en Washington, liepen de meningsverschillen tussen enerzijds Duitsers en Fransen en anderzijds Amerikanen zó op, dat de NAVO leek te scheuren. In zulke situaties komt Rutte met zijn spreekwoordelijke geitenpaadjes aanzetten. Zijn rol is ambtelijk, dienstbaar, ondersteunend.

De kabinetten-Rutte ontdoken de 2 procentsnorm van de NAVO. Maar ten slotte steeg het defensiebudget van 8 naar 21,4 miljard euro. Rutte III en IV liepen voorop bij de steun aan Oekraïne. Rutte was er heilig van overtuigd dat je de Russische agressie beter vroeg dan laat moet zien te stoppen.

Oneerbiedig gezegd is Rutte straks de loopjongen van de Amerikaanse president. Maar als dat Donald Trump is, durft Rutte hem dan tegen te spreken zonder het respect van de president te verliezen? Dat wordt Ruttes grootste opdracht. Vanuit een nederige functie moet hij de isolationistische tendensen in Amerika dempen door te tonen dat alle 32 bondgenoten, groot en klein, belang hebben bij de gezamenlijkheid van de NAVO.

Redacteur Eric Vrijsen (1957) volgt voor EW sinds 1994 de Nederlandse politiek.