Mandela : enkel zijn lichaam is dood

Toen ik kind was in Burkina Faso, waren er grote plastic zakken waarmee de vrouwen hun boodschappen deden met daarop de beeltenis van Mandela en de bijhorende tekst: ‘Bevrijd Nelson Mandela’.

De Afrikaanse actualiteit brengt ons vaak chaos. Zo denken we bijvoorbeeld aan de schrikwekkende situatie in Bangui, de hoofdstad van de Centraal-Afrikaanse Republiek, waar Frankrijk met een militaire interventie de veiligheid mee tracht te herstellen.

Maar wanneer op 2 februari 1990 de Zuid-Afrikaanse president Frederik de Klerk onder druk van de internationale gemeenschap de nakende vrijlating van Nelson Mandela aankondigt, heerst blijdschap. Negen dagen later verlaat het icoon effectief de gevangenis. Euforie. Mandela is vrij. We hadden er zo lang op gewacht dat we er eigenlijk niet echt meer op hoopten. Het was een overwinning voor de menselijkheid. Deze man zal tot zijn laatste zucht zijn menselijke betrokkenheid en trouw aan zijn lovenswaardige principes tonen.

Ondanks de diepe kloof die tussen twee rassen gegraven was, ondanks de vernederingen of zijn ontnomen vrijheid, ondanks het geweld en de folteringen, zal hij bij zijn vrijlating zonder enige aarzeling pleiten voor verzoening in plaats van wraak. Hij had nochtans de macht. De macht om te bouwen of om af te breken. De macht om een richting te kiezen. Dat is de ultieme proef om de authentieke integriteit van een mens te testen. Het ogenblik dat we voor een tweesprong staan. Is dat niet het juiste moment om iemands integriteit ten volle in te schatten? Madiba is tot het einde trouw gebleven aan zijn principes.

Ik was tien jaar op het ogenblik van zijn vrijlating. Zeventwintig jaar gevangenschap, dat was heel wat meer dan mijn hele leven. Ik dacht: nu gaan ze boeten; alle kwade mensen die hem gevangen namen en de zwarte medemensen mishandelden. Toen ik kind was in Burkina Faso, waren er grote plastic zakken waarmee de vrouwen hun boodschappen deden met daarop de beeltenis van Mandela en de bijhorende tekst: ‘Bevrijd Nelson Mandela’. In elke klas van elke school stond met wit krijt op een hoekje van het bord: ‘Apartheid is een misdaad tegen de mensheid’. Deze beelden werden ons vertrouwd en zullen altijd in onze geheugens gegrift blijven.

Bij het lezen van de onthutsende roman van Peter Abraham (Mine boy) over Xuma van het Noorden, ontdek je concreet het bestaan van twee parallelle werelden gescheiden op basis van huidskleur. Het was duidelijk voor me. Ik zou hen in zijn plaats opgesloten hebben. Maar Madiba koos er voor hen te vergeven. Wat een voorbeeld voor de jeugd en de wereld! Dit was het doel van zijn strijd en dit was de enige mogelijke uitkomst voor het volk: de eenmaking. Hij koos er voor een onverwachte wending van wederopbouw aan de geschiedenis te schenken, eerder dan te kiezen voor een pijnlijke afloop. Wat telt is het doel waar men zich op richt. Dat objectief is steeds zo duidelijk gebleven dat zelfs op het ogenblik dat de verleiding groot kon worden, hij er gewetensvol voor koos nobel te blijven. Wraak nemen of de apartheid beëindigen? Zuid-Afrika in de chaos storten of op het spoor van de wederopbouw kiezen? Hij heeft niet voor één ras gekozen, maar voor de gehele mensheid. Die keuze maakte de gelijkheid mogelijk, omdat ze er al de kiem van in zich droeg. De triomf van het individu op de anonieme massa, ongeacht hun ras of kleur.

Het idee van vrijheid en individueel vermogen heeft zaken bewogen. Het werd een levensles. Hij heeft getoond dat iedereen op elk moment een keuze heeft.

Spijt. Konden we Mandela maar extra jaren jeugdige kracht geven om zijn werk verder te zetten! Hij heeft niet alle tijd gehad. Vandaag handelen zijn politieke erfgenamen niet steeds op de juiste morele manier. We zien het enorme aantal verkrachtingen in Zuid-Afrika, ook op kleine kindjes en dat uit redenen van bijgeloof. Er is onveiligheid, misdaad. We herinneren ons de moord op zanger Lucky Dube. Zuid-Afrika heeft nog vele wonden te verzorgen.

Vandaag staat Zuid-Afrika niet alleen om zijn held te betreuren. Zijn lichaam is dood maar tegelijk ontwaakt de geschiedenis tussen hem en ons. Omdat het een Afrikaanse held is. Omdat het een universeel icoon is. Uniek in zijn soort. Een geest die altijd zal rusten in de harten van zij die aan vrijheid en verdraagzaamheid gehecht zijn.

Ik spreek niet van de echtgenoot of vader die wij weinig kennen, maar van de politieke en geweldloze leider die in een onwaarschijnlijk kader terecht kwam. Hadden we nog maar politieke leiders van zo’n omvang! Zij die ons laten dromen.

Wat ook de omstandigheden waren, het gedicht ‘Ongeslagen’ van William Henley dat een grote rol gespeeld in de periode van opsluiting van Mandela, is nog steeds waar: het vertelt ons dat we de meesters zijn van onze bestemming, de kapiteinen van onze geesten.

Niemand is perfect en niemand kan alles, maar Nelson Mandela heeft ons voor altijd geïnspireerd.