Man die nooit glimlacht opent vuur op abortuskliniek: waarom binnenlands terrorisme zo moeilijk te bestrijden is

Robert Dear, een 57-jarige survivalist, schoot op 27 november 3 mensen dood en verwondde er 9 in een centrum van Planned Parenthood in Colorado Springs. Hij was, voor zover bekend, niet verbonden met een groep. Dat maakte hem moeilijker te bestrijden.

Vijf dagen voor twee geradicaliseerde moslims, die een ogenschijnlijk normaal leven leidden, een bloedbad aanrichtten in San Bernardino, met 14 doden en 21 gewonden tot gevolg, was er de anti-abortus schietpartij in Colorado Springs.

De vergelijking ligt voor de hand, de ene schutter een christen, de andere schutters moslims. Voor de eerste werd er behoedzaam gewacht op meer informatie, voor de anderen was er gauwer een terrorisme-onderzoek. De tweede aanval kreeg in ieder geval veel meer publiciteit. In het eerste geval was er vrijwel meteen een vermoeden van niet-toerekeningsvatbaarheid, wat, merkte meer dan één commentator op, vaker het geval is als de dader wit is.

De actie van Robert Dear was wilder dan die in San Bernardino. Hij begon schoten te wisselen met de politie terwijl hij nog in zijn auto zat op weg naar het centrum van Planned Parenthood. Dat centrum met kliniek is gelegen nabij een supermarkt, winkels, restaurants en kantoren.

Vanuit zijn auto verwondde Dear al mensen. Hij stormde Planned Parenthood binnen, maar geraakte niet ver omdat er ‘safe rooms’ waren voorzien, vluchtkamers, achter deuren die hij niet open kreeg.

Dear loste met zijn semiautomatisch wapen schoten in het centrum, maar ook op de parking, waar politiediensten van in het begin aanwezig waren, en later met overmacht aantraden.

Over de 9 zwaargewonden die Dear maakte, is geen nadere uitleg verstrekt, behalve dat het om 5 politiemensen gaat en 4 burgers. Bij de 3 doden waren noch werknemers van het centrum noch patiënten. Het ging om een vrouw, Jennifer Markovsky, een 35-jarige moeder van 2, die een vriendin naar het centrum begeleidde, om een 29-jarige man, Ke’Arre Stewart, een Irak-veteraan, vader van 2, die het in een vroeg stadium van de aanval op zich had genomen passanten te waarschuwen om uit te buurt te blijven (hij was op dat moment misschien zelf al gewond), en Garrett Swasey, een politieagent van 44, ook met twee kinderen, die enige bekendheid had omdat hij ooit de nationale selectie haalde als kunstschaatser. Het was de dodelijkste aanslag tegen Planned Parenthood, tegen abortus, van de voorbije decennia.

Terwijl Dear zijn confrontatie met de politie vijf uur volhield, zat hij zelf gevangen in een kleine ruimte van het centrum, en kon de politie hem via het veiligheidssysteem van de kliniek in de gaten houden. De politie hield ook telefonisch contact met de 24 werknemers van PP, die in andere kamers verscholen zaten. Elders zaten, in buurtwinkels, in kantoren, weliswaar in minder penibele omstandigheden, 300 mensen vast,die het niet konden riskeren om de open ruimte voor PP te betreden. Enkele automobilisten brachten urenlang door in hun auto, liggend in de hoop dat ze zo aan de aandacht van de schutter zouden ontsnappen, telefonerend met hulpverleners of tv-zenders, die hen live op uitzending brachten.

Hongerige kippen

Kort nadat de politie met hem in gesprek trad, gaf Dear zich over.

Heel langzaam sijpelden details door. De naam van de schutter was voluit Robert Lewis Dear.

Hij woonde in een soort caravan, in een uitgestrekte, lege, besneeuwde vlakte, in het plaatsje Hartsel, op 100 kilometer ten westen van Colorado Springs. Hij woonde daar samen met een vriendin die hij via een datingsite had leren kennen. De caravan staat ver van het elektriciteitsnet of van waterleiding. Foto’s tonen afval aan de trailer, en stapels lege drankflesjes. De vriendin vertrok na de aanslag, en liet twee hongerige kippen achter.

Dear heeft een groot deel van zijn leven in dergelijke trailers, soms in eigenhandig getimmerde hutten, doorgebracht.

Hij werd in 1958 geboren in Charleston, South Carolina (de stad kwam in juni in het nieuws nadat Dylann Roof er tijdens een bijbelklas in de zwarte Emanuelkerk 9 mensen doodschoot). Hij verhuisde naar Louisville, Kentucky, waar hij enkele semesters aan universiteiten doorbracht. Of hij afstudeerde is onduidelijk. Volgens een van zijn ex-echtgenotes behaalde hij een diploma administratie (maar hij vertelde niet altijd de volle waarheid aan zijn echtgenotes). Hij trouwde, kreeg een kind, maar vertrok na een jaar of zo en keerde alleen terug naar Charleston.

In een mall leerde hij een vrouw kennen, Barbara Micheau, die, vertelde ze later, onder de indruk was van zijn motor. Hij noemde zichzelf gescheiden – wat niet het geval was. De twee leken een relatief normaal bestaan uit te bouwen. Hij volgde cursussen fastfoodmanagement. Hij vond een baan bij een energiebedrijf. Ze kochten een huis.

Het werd wat gecompliceerder toen bleek dat hij eerst moest scheiden vooraleer ze konden trouwen, en toen bleek dat hij, tijdens een bezoek in het kader van die echtscheidingsprocedure, een tweede kind verwekt had bij zijn ex. Micheau vermoedde sindsdien dat hij altijd wel meerdere relaties gaande had. Hij gedroeg zich weliswaar soms ietwat vreemd, maar zijn intensiteit was ook aantrekkelijk voor vrouwen, zei ze.

Geweld

Micheau kreeg mettertijd meer en meer te maken met zijn slechte kanten: hij kon gewelddadig zijn. In een verklaring naar aanleiding van de echtscheidingsprocedure liet ze vastleggen dat hij haar, toen de relatie op de klippen liep, uit het huis sloot, en toen ze kleren kwam halen, hardhandig aanpakte, over de grond sleurde, sloeg. De krant van Charleston, The Post and Courier, heeft een resem klachten over Dear teruggevonden, geweldpleging, gluren naar een buurvrouw, tot tweemaal toe dierenmishandeling (hij schoot naar de hond van de buren, die naar zijn zin te veel lawaai maakte), aanranding onder bedreiging van een mes. De meeste van die klachten werden zonder gevolg geklasseerd of kwamen in elk geval niet op zijn strafblad. Dear werd beboet omdat hij met een onverzekerde motor rondreed.

Hij vertrok bij het energiebedrijf en hij begon een ‘zelfstandige kunsthandel’ (wat erop neerkwam dat hij prints verkocht, onder meer tijdens golftornooien). Hij gokte ook, maakte schulden en was meer en meer onhandelbaar en argwanend.

In 1993, in het kader van hun echtscheidingsprocedure, schetste Micheau een (ongetwijfeld gekleurd) beeld van haar man. Ze noemde hem, volgens een relaas in The New York Times, een serieel overspelige, die tijdens hun huwelijk twee kinderen bij andere vrouwen verwekte, een probleemgokker, die haar schopte en haar hoofd tegen de grond sloeg. Hij verdedigde zijn problematisch gedrag door te verwijzen naar het christendom: “Hij beweert dat hij een christen is en extreem evangelisch maar hij volgt de Bijbel niet in zijn daden. Hij zegt dat zolang hij gelooft dat hij gered zal worden, hij om het even wat kan doen. Hij is geobsedeerd bezig met het einde van de wereld”.

Ze had het ook over zijn woedeaanvallen die “in een kwestie van seconden” ontstaan. Ze “leefde in angst voor zijn emotioneel en fysiek misbruik”.

Lijm

Sinds de aanslag tegen Planned Parenthood heeft Micheau enkele korte interviews gegeven. Tegen het einde van hun huwelijk vertelde hij dat hij de sloten van Planned Parenthood in Charleston had dichtgelijmd. Dat was in die tijd geen ongebruikelijke anti-abortusdaad – het zorgde voor ongemak en het werd nagenoeg nooit bestraft. “Hij was heel trots op zichzelf”.

Zijn derde echtgenote, met wie Dear een kind had toen hij nog met Micheau getrouwd was, verklaarde, ook weer kort, dat hij met haar nauwelijks de abortuskwestie ter sprake bracht. “Hij was er zeker niet obsessioneel mee bezig”. Zij noemde hem “niet perfect”, maar ze viel hem niet af. Hij had zijn bijdrage als vader geleverd. Sinds hun zoon 21 was, hadden ze geen contact meer gehouden.

In de loop der jaren ging Dears leven steeds verder afwijken van de norm. Hij bouwde een hut in Black Mountain, North Carolina, waar hij zonder het comfort van waterleiding of elektriciteit woonde. Hij werd wat men in de VS noemt een survivalist, of een prepper, iemand die gelooft dat er een catastrofe op komst is en die voorzorgen neemt, leert leven zonder voorzieningen, die voedsel inslaat dat ook zonder vuur geconsumeerd kan worden. De catastrofe in kwestie kan de religieuze eindtijd zijn, maar ook iets tijdelijkers. Vorig jaar was de ebolacrisis koren op de molen van de preppers. Je kunt ingeval van een epidemie maar beter zover mogelijk van andere mensen wonen. Wapens maken ook deel uit van het concept: je moet jezelf weten te verdedigen. En paranoia is bijna een vereiste binnen de groep – die geen groep wil zijn. De complottheorieën floreren. Dear voldeed aan de categorieën. Hij had voortdurend het idee dat iemand hem kwaad wou berokkenen. Als zijn motor omviel, ging hij achter lokale kinderen aan.

Metalen dak

Van Black Mountain verhuisde hij naar een caravan in een ander deel van North Carolina, af en toe keerde hij terug naar South Carolina om ook daar op een afgelegen plek te wonen. En vorig jaar verhuisde hij naar Colorado, waar hij voor 6.000 dollar (5.500 euro) een afgelegen stuk land kocht, en voor 4.000 dollar (3.650 euro) een caravan. De buren, aan het woord gelaten in onder meer The Washington Post, Buzzfeed en op NBC, geven een gemengd commentaar. Vooral in North Carolina waren er nogal wat klachten. In Colorado, Hartsel, zei een verre buur dat hij bijlange de vreemdste niet was. Iedereen, aldus die buur, komt hier wonen om met rust gelaten te worden. Je spreekt mensen niet aan tenzij ze jou aanspreken. Dat is de regel bij de preppers.

Dear verspreidde anti-Obama-pamfletten. Hij glimlachte nooit. Dat was, volgens enkele getuigen, opvallend.

“Je weet”, vertelde een anonieme buur uit de Carolina’s aan de Post, “dat als iemand ineens iets gruwelijks uithaalt, de buren steevast beweren dat hij rustig en normaal was en dat ze niets hebben zien aankomen. Dat is hier niet het geval. Hij was bizar. Iedereen hield hem in de gaten”. Men hield de kinderen binnen als hij in de buurt was, aldus een andere getuige. Hij zoefde soms met zijn motor rakelings langs spelende kinderen.

En dan waren er de vreemde suggesties, de vreemde theorieën, die in kringen van preppers iets minder vreemd overkomen. Hij raadde, volgens NBC, bijvoorbeeld een buur aan om metaal op zijn dak aan te brengen zodat de overheid hem niet zou kunnen bespieden.

Hij zei ook dat hij voor de regering werkte, en grote geheimen kende. Dat hij zich daarom wat meer kon veroorloven dan anderen.

Dear, afgesloten van elektriciteit, en zoveel mogelijk afgesloten van gezelschap (maar volgens zijn ex-vrouwen heel afhankelijk van vrouwelijk gezelschap), was vrij actief op het internet, onder meer op datingsites, en op een marihuanasite, waar hij zowel toegaf dat hijzelf gebruikte, als anderen vervloekte omdat zij gebruikten en daarover geen klaarheid met de Heer hadden geschapen. “Keer je naar JEZUS of brand in de hel”, schreef hij volgens de New York Times op 7 oktober 2005. “ZONDAARS WORD WAKKER ALS JULLIE JEZELF NIET REDDEN ZULLEN JULLIE STERVEN EN WORMEN ZULLEN JULLIE VLEES OPETEN, NU GAAT JE ZIEL ERGENS HEEN”.

Abortusvideo’s

Wat Dear ertoe bracht op 27 november precies de vestiging van Planned Parenthood in Colorado Springs aan te vallen, is nog niet duidelijk. Volgde hij plannen? Deed hij het in een opwelling? Er is geregeld protest van antiabortusactivisten aan die vestiging. Dat protest gaat trouwens door, hoewel de vestiging na de aanslag nog niet heropend is – activisten brengen met gewijd zout kruisen aan rondom het centrum en staan met protestborden voor de deur. Voor zover bekend heeft Dear geen banden met organisaties. Lokale anti-abortusgroepen beweren dat ze nooit van hem gehoord hebben en in elk geval geen contact met hem hadden.

Maar uit de eerste publieke rechtszitting blijkt in ieder geval dat Dear verwijst naar de anti-abortusvideo’s rond Planned Parenthood, die in de loop van de zomer in roulatie werden gebracht door het tot dan vrijwel onbekende Center for Medical Progress, een groep uit Californië.

In die video’s nemen acteurs, die doen alsof ze biotechbedrijven vertegenwoordigen, contact op met prominente leden van Planned Parenthood, en informeren naar de mogelijkheid om organen van foetussen te ‘oogsten’ voor onderzoek. Ze vragen ook systematisch naar de prijs voor die organen. Deze gesprekken werden clandestien gefilmd. De clandestiene opnames werden verknipt, gemonteerd met interviews en beelden die soms niets met Planned Parenthood te maken hadden, en in een geval zelfs niets met abortus maar met een miskraam.

Men monteerde voor maximaal effect.

En de video’s maakten inderdaad wat los, vooral bij anti-abortusgroepen en -politici, maar tot op zekere hoogte ook bij voorstanders van abortus, zoals Hillary Clinton die het materiaal “verontrustend” noemde.

Een arts legde uit, tijdens een lunch, wijnglas in de hand, hoe ze bij abortussen te werk ging om specifiek gewenste organen voor onderzoek te vrijwaren. Dat is onder artsen wellicht gewoon, maar voor een groot deel van het lekenpubliek kwam het choquerend over.

Planned Parenthood, dat er altijd de nadruk op legt dat abortussen maar 3 procent van de activiteiten uitmaakt, werd in het defensief gedrongen, moest uitleggen dat er geen betaling voor die organen werd gevraagd (dat zou een inbreuk op de wet zijn), maar dat er wel bewaar- en transportkosten werden aangerekend. De organisatie kondigde aan dat het materiaal, dat enkel met instemming van de vrouw kan gebruikt worden, voortaan gratis beschikbaar gesteld zal worden (dat materiaal wordt onder meer gebruikt voor onderzoek naar diabetes).

Er is vrij stabiel een meerderheid in de VS voor legale abortus, maar de tegenstanders zagen hun kans schoon om via deze video’s de discussie aan te zwengelen en PP haar subsidies, 500 miljoen dollar per jaar, te ontnemen. Dat laatste mislukte, maar het eerste is wel gelukt. Bij PP vindt men dat de opgezweepte sfeer, vooral bij Republikeinen, tot verhoogde spanningen leidt aan de centra.

In september en oktober werden drie vestigingen van PP door brandstichtingen getroffen.

En ook Robert Dear was blijkbaar onder invloed van de video’s in actie gekomen.

“Geen baby-onderdelen meer” verklaarde hij na zijn arrestatie, volgens lekken uit het onderzoek.

En eerder deze week, tijdens de eerste publieke zitting in zijn zaak, waarbij hij onder meer in beschuldiging werd gesteld voor moord met voorbedachtheid, kwam Dear voortdurend tussen, in een taal die het geroepen equivalent was van de hoofdletters in zijn mails.

VIDEO: Planned Parenthood shooting suspect stuns courtroom when he declared himself “a warrior for the babies” https://t.co/p2D7grRAkP

— The Associated Press (@AP) December 10, 2015

“Jullie zullen nooit weten wat ik in die kliniek gezien heb. Gruwelen. De baby’s. Dat willen ze verborgen houden”. Hij riep dat zijn advocaat samenspant met Planned Parenthood om de waarheid verborgen te houden. “Je zult nooit weten hoeveel bloed ik in die plaats gezien heb” (hij doelde duidelijk niet op het bloed dat hijzelf vergoten had – volgens PP is hij niet in een operatiezaal geraakt).

Bij Planned Parenthood heeft men in het huidig klimaat schrik voor gelijkaardige aanvallen, door eenzaten, preppers, als Dear die moeilijk te volgen zijn omdat ze niet over hun plannen communiceren.

Dat is zo mogelijk nog moeilijker te voorzien dan een jong stel met 6 maanden oude baby dat ineens een bloedbad aanricht.

Wat de toekomst zal brengen voor Dear valt af te wachten. Tijdens de zitting leek hij in ieder geval alert en bij zijn zinnen – zij het paranoïde.

Zijn aanval, zijn aanslag, werd door de gouverneur van Colorado, John Hickenlooper, “een vorm van terrorisme” genoemd. Velen vinden dat Dear, als hij toerekeningsvatbaar verklaard wordt, niet alleen van meervoudige moord maar ook van binnenlands terrorisme moet beschuldigd worden. Dat is echter in de VS een moeilijk te bewijzen beschuldiging. In het geval van Dylann Roof in Charleston heeft de procureur het gehouden bij “haatmisdrijf”, wat blijkbaar makkelijk aan te tonen valt dan binnenlands terrorisme. Voor binnenlands terrorisme moet men aantonen dat hij terreur, angst, wilde zaaien en/of dat hij het land tot een politieke koerswijziging wilde brengen.

Dat laatste is heel moeilijk aan te tonen. Het eerste, terreur zaaien, is feitelijk gebeurd, maar dat het zijn intentie was, is zonder zijn hulp niet makkelijk te bewijzen.