Is de oproep van de Amerikaanse president Donald Trump om Palestijnen uit het ‘hellegat’ te verdrijven en van Gaza de ‘Rivièra van het Midden-Oosten’ te maken een imperialistische fantasie of een onderhandelingsstrategie?
De inwoners van Gaza hebben vijftien maanden van oorlog tussen Hamas en Israël doorstaan, raakten herhaaldelijk ontheemd en hebben tienduizenden doden te betreuren.
Maar noch zij, noch iemand anders had Donald Trumps verbazingwekkende plan om hun ellende te beëindigen kunnen voorspellen: de verdrijving van de gehele Palestijnse bevolking en een volledige Amerikaanse overname om Gaza te herontwikkelen tot de ‘Rivièra van het Midden-Oosten’.
Arabische politici reageerden geschokt. In een gezamenlijke brief die een dag eerder werd opgesteld, waarschuwden vijf Arabische ministers van Buitenlandse Zaken de Verenigde Staten dat zo’n deportatie ‘de regio naar meer spanning, conflict en instabiliteit zou duwen’.
In Amerika beschouwden sommige bondgenoten van de president het als een geniale zet, terwijl anderen sceptisch waren.
De meeste Israëli’s zijn waarschijnlijk verbaasd. Een extreemrechtse minister juichte en citeerde een Bijbelpsalm: ‘De Heer heeft grote dingen voor ons gedaan. Daarom zijn wij verheugd.’
Na het staakt-het-vuren in Gaza: verdient Donald Trump de Nobelprijs voor de Vrede?
‘Doen wat nodig is’
Trump lanceerde zijn plan na een ontmoeting in het Witte Huis met de Israëlische premier Benjamin Netanyahu. De president verklaarde dat Amerika ‘de Gazastrook zal overnemen, en wij zullen er iets van maken. Wij zullen het bezitten en verantwoordelijk zijn voor het ontmantelen van alle gevaarlijke, niet-ontplofte bommen en andere wapens op het terrein.’ Amerika, voegde hij eraan toe, zou ‘voor de lange termijn eigenaar’ van Gaza worden.
Op de vraag of er Amerikaanse troepen ingezet zouden worden, antwoordde Trump: ‘Wat Gaza betreft, zullen we doen wat nodig is. Als het nodig is, zullen we dat doen.’
De president benadrukte dat het hem volkomen menens was: ‘Dit was geen lichtzinnige beslissing. Iedereen met wie ik heb gesproken, vindt het een geweldig idee dat de Verenigde Staten dat stuk land bezitten, ontwikkelen en duizenden banen creëren met iets wat prachtig zal zijn.’
Palestijnen, zei hij, kunnen niet leven in het verwoeste Gaza, dat hij een ‘sloopterrein’ noemde. Het zou beter zijn als andere landen ‘hun hart openstellen’, hen opnemen en hervestigen in nieuwe gemeenschappen.
Zodra Gaza herbouwd is, zouden mensen ‘van over de hele wereld’ er kunnen wonen, inclusief enkele Palestijnen.
Netanyahu leek zowel verheugd als verward. Hij ging niet in detail in op het voorstel, maar prees Trump omdat hij de discussie ‘naar een ander niveau’ tilde. De Israëlische premier merkte vaag op: ‘Ik denk dat dit iets is om aandacht aan te besteden… Ik denk dat het iets is dat de geschiedenis zou kunnen veranderen.’
Imperialistische fantasie of ernst?
Trump gaf geen uitleg over hoe zijn ideeën uitgevoerd zouden kunnen worden en leek soms ter plekke te improviseren. Voor sommige Amerikanen leken zijn plannen op een zoveelste imperialistische fantasie, vergelijkbaar met zijn provocerende uitspraken over het heroveren van het Panamakanaal of het kopen van Groenland, maar dan gevaarlijker.
Sommigen maakten zich er zorgen over dat de president Amerika’s bloedige mislukkingen in Afghanistan en Irak was vergeten, terwijl hij die zelf altijd had veroordeeld. Anderen dachten dat, net als bij zijn dreigingen met invoerheffingen, Trump een extreme positie innam om onderhandelingsruimte te creëren.
Republikeinen in het Congres reageerden sceptisch. ‘Ik denk dat dit problematisch kan zijn’, zei senator Lindsey Graham tegen Politico. ‘Er zitten waarschijnlijk een paar haken en ogen in’, voegde een andere senator toe.
‘Hellegat Gaza’
Trump zou zeker niet de eerste Amerikaanse president zijn die probeert het Palestijnse vraagstuk op te lossen, een heilig land dat door twee volkeren wordt opgeëist, vaak op godsdienstige gronden.
De meeste vredesvoorstellen, inclusief die van Trump tijdens zijn eerste termijn, gingen uit van een formele opdeling in een Palestijnse en een Joodse staat. Die voorstellen leidden vaak tot meer geweld.
Trump uitte frustratie over decennia van mislukte vredesplannen en pogingen tot wederopbouw. ‘Je kunt niet altijd dezelfde fout blijven maken’, klaagde hij. ‘Gaza is op dit moment een hellegat.’
Toch is het idee van een westers koloniaal project in Palestina niet meer ernstig overwogen sinds 1947, toen Groot-Brittannië het mandaat over het gebied opgaf na jaren van geweld.
Zelfs de Verenigde Staten hadden in het verleden voorstellen afgewezen om een mandaatrol in het Midden-Oosten op zich te nemen na de ineenstorting van het Ottomaanse Rijk in de Eerste Wereldoorlog.
Hoe Donald Trump een vredesduif kan worden
Vastgoedmentaliteit
Trump lijkt verschillende ideeën uit de smeltkroes van het Midden-Oosten te hebben geplukt: Netanyahu’s eis om Hamas uit Gaza te verwijderen, de oproep van extreemrechtse bondgenoten om Palestijnen te verdrijven, oude dromen om Gaza in een nieuw Dubai of Singapore te veranderen, de hoop op Arabische oliedollars voor de wederopbouw, en voorstellen dat Amerika een vredesmacht zou leiden.
Bij dat alles heeft Trump zijn vastgoedmentaliteit toegevoegd, met een hebzuchtige blik op de meer dan 360 vierkante kilometer aan eersteklas Middellandse Zeekust die door de Israëlische bombardementen grotendeels tot een puinhoop is herleid.
Netanyahu’s team had zich op een ander gesprek voorbereid. Ze hadden verwacht dat Trump Israël zou aansporen om van de eerste fase van het huidige staakt-het-vuren naar de tweede fase te gaan: een permanente wapenstilstand en een volledige terugtrekking van Israëlische troepen.
In dat stadium zouden meer Israëlische en andere gijzelaars worden geruild voor Palestijnse gevangenen. De derde fase zou de wederopbouw van Gaza omvatten.
Dat alles zou de weg vrijmaken voor een historisch akkoord met Saudi-Arabië om de betrekkingen met Israël te normaliseren, in ruil voor vooruitgang richting een Palestijnse staat – een groot diplomatiek project van Amerika, Israël en prowesterse Arabische regimes. Maar dat Amerika Gaza voor zichzelf zou opeisen, dat konden de Israëli’s zich niet indenken.
Etnische zuivering
Netanyahu kent de moeilijkheden van zo’n plan. De meeste Gazanen, afstammelingen van eerdere generaties Palestijnse vluchtelingen, zijn herhaaldelijk verdreven tijdens de gevechten na de aanslagen van Hamas op 7 oktober 2023.
Zij zouden niet vrijwillig kiezen voor een nieuwe nakba (‘catastrofe’, de Palestijnse benaming voor hun verdrijving bij de oprichting van Israël in 1947-48).
En zelfs als ze vrijwillig zouden vertrekken, zou Amerika zich feitelijk schuldig maken aan etnische zuivering. Hoewel Arabische leiders in het geheim vaak onverschillig staan tegenover het lot van de Palestijnen, kunnen ze niet openlijk meewerken aan zulke maatregelen. Geen enkel Arabisch land wil een nieuwe stroom ontevreden Palestijnse vluchtelingen opnemen.
Egypte en Jordanië hebben Trumps verzoek om Gazanen op te nemen afgewezen, maar hij voorspelde dat ze van gedachte zouden veranderen: ‘Ze zeggen nu dat ze het niet zullen accepteren. Ik zeg dat ze dat wel zullen doen.’
Netanyahu wint tijd
Netanyahu lijkt bereid het spel mee te spelen, om de banden met Trump te versterken én om het plan van de Amerikaanse president uit te buiten in eigen land. Hij verkeert in een precaire politieke positie. Hij verloor al een extreemrechtse coalitiepartner toen hij de eerste fase van het staakt-het-vuren accepteerde, en zou meer bondgenoten kunnen verliezen als hij de tweede fase accepteert, onder wie minister van Financiën Bezalel Smotrich.
Dat zou het einde van zijn regering kunnen betekenen, gevolgd door vervroegde verkiezingen, wat hem juridisch kwetsbaarder zou kunnen maken in de corruptiezaken die tegen hem lopen.
Netanyahu probeert tijd te winnen. Hij houdt vol dat Israël pas stopt als drie doelen zijn bereikt: de vrijlating van alle gijzelaars, de volledige vernietiging van de militaire en bestuurlijke macht van Hamas en de garantie dat Hamas nooit kan terugkeren. In plaats van snel een wapenstilstand te accepteren, verklaarde hij: ‘Israël zal de oorlog beëindigen door de oorlog te winnen.’
Saudi-Arabië zegt nee
Dit zou tot spanningen kunnen leiden met Trump, die erop vertrouwt dat het staakt-het-vuren volledig wordt uitgevoerd. Maar Trumps Gaza-plan zou Netanyahu ook een troef kunnen bieden aan de onderhandelingstafel. Misschien zou Saudi-Arabië een deal accepteren om massadeportatie te voorkomen?
Saudi-Arabië reageerde snel: het verklaarde dat het ‘geen diplomatieke betrekkingen met Israël zal aangaan’ zonder de oprichting van een Palestijnse staat. Maar Netanyahu zou Trumps Gaza-plan nog altijd als een onderhandelingsmiddel kunnen zien.
Zou Saudi-Arabië akkoord gaan met een deal die Trumps plan tegenhoudt en de Palestijnen behoedt voor massale verdrijving? De Verenigde Arabische Emiraten rechtvaardigden hun normalisering van de betrekkingen met Israël in 2020 door te beweren dat zij daarmee Israëlische plannen om de Westelijke Jordaanoever te annexeren hadden voorkomen.
Maar Saudische functionarissen houden vol dat zij niet zullen toegeven.
Een verbaasde Arabische diplomaat verklaarde dat zijn ministerie probeert te achterhalen of dit slechts een spontane Trump-uitspraak was die snel zal worden vergeten, of iets wat daadwerkelijk wordt overwogen. Arabische leiders hoeden zich ervoor om de Amerikaanse president tegen zich in het harnas te jagen. Maar als het Trump echt menens is, zal er mogelijk een krachtige Arabische veroordeling volgen.
Wat Trump betreft: hij heeft zijn succes gebouwd op de slogan ‘Make America Great Again’. Zijn aanhangers hadden waarschijnlijk nooit gedacht dat dit ook zou kunnen betekenen: ‘Make Gaza American’.
Israëlisch-Palestijns conflict
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier