Machtswissel in Syrië: ‘Wie Assad ten val bracht? Alleszins niet het Westen’

Bashar al-Assad viel zijn eigen volk aan met gifgas, bombardeerde scholen, folterde en moordde. Nu behoort zijn dictatuur tot het verleden. Het waren de Syriërs zelf die hun land van hem bevrijdden.

Om de betekenis van dit moment te begrijpen, is het de moeite waard terug te kijken naar de duisternis die Syrië de afgelopen jaren en decennia heeft gekend. Hafiz al-Assad en zijn zoon Bashar hebben meer dan een halve eeuw lang een van de wreedste dictaturen van de late 20e en vroege 21e eeuw opgezet.

In de burgeroorlog die in 2011 uitbrak omdat de Syriërs dat regime niet langer konden verdragen, zijn meer dan een half miljoen mensen omgekomen. Negen op de tien slachtoffers werden, zoals auteur Kim Ghattas onlangs nog benadrukte, door het regime gedood. Assad viel zijn eigen volk aan met gifgas, bombardeerde ziekenhuizen, woonwijken en scholen en liet talloze critici van het regime doodmartelen in folterkelders. Miljoenen mensen moesten vluchten.

‘Bevroren’ conflict

De wereld – het Westen voorop – had de laatste tijd nauwelijks nog interesse voor de gruwelen in Syrië. Andere crises, zoals Afghanistan, Oekraïne en Gaza, werden belangrijker. Assad leek zijn macht in delen van het land te hebben geconsolideerd. Deskundigen, vooral degenen die slechts sporadisch naar Syrië keken, beschreven het conflict als ‘bevroren’. De Syriërs werden vergeten.

De recente ontwikkelingen laten zien dat geen conflict ooit voor altijd stil blijft staan en dat de geschiedenis telkens opnieuw wordt herschreven. En in dit geval zijn het uitsluitend de Syriërs zelf die geschiedenis schrijven. Ze gaven hun land niet op, zelfs toen bijna alle anderen dat wel deden.

Het waren geen buitenlandse actoren die het Assad-regime omverwierpen. Niet de Amerikaanse president Barack Obama, die in 2012 een rode lijn trok maar die nooit handhaafde. Niet de Europeanen, die er onlangs nog over discussieerden of Syrische vluchtelingen binnenkort naar het rijk van Assad konden worden teruggestuurd.

Landen zoals Iran, Rusland en de Verenigde Arabische Emiraten bleven de dictatuur in Damascus steunen. De Russische leider Vladimir Poetin paste in Syrië dezelfde methoden toe – willekeurige luchtaanvallen op burgers, beschietingen van ziekenhuizen – die hij nu ook in Oekraïne hanteert.

Niet plots een democratie

Uiteindelijk waren het de Syriërs zelf die een einde maakten aan een halve eeuw horrorheerschappij van de Assads. Onder leiding van de islamistische militie Tahrir al-Sham (HTS) voerden de opstandelingen vanuit Noordwest-Syrië een blitzaanval uit. Ze namen eerst de stad Aleppo in, daarna Hama, en uiteindelijk grote delen van Homs. Vanuit het zuiden en oosten trokken andere rebellengroepen op naar Damascus. Het regime van Assad, die al jaren alleen aan de macht bleef dankzij de steun van Rusland, Iran en de sjiitische militie Hezbollah, implodeerde. Zijn soldaten gaven Damascus bijna zonder tegenstand op.

Met de machtswissel in Damascus wordt Syrië niet plotseling een democratie. HTS, dat onlangs nog de jihad predikte, wordt geleid door Mohammed al-Julani, een voormalige Al-Qaida-strijder. De groep zal moeten bewijzen of ze haar recente beloftes over matiging, dialoog en inclusiviteit serieus neemt.

Aanhangers van Assad, vooral alawieten, vrezen wraakacties. De Koerden in het noorden vrezen nieuwe aanvallen van Turkije, en vrouwen vrezen voor het verlies van hun rechten. Al die angsten zijn terecht. Europeanen en Amerikanen moeten de resterende invloed die ze nog hebben, bijvoorbeeld op Turkije, gebruiken om een zo vreedzaam mogelijke machtsoverdracht te garanderen.

Maar vooral is dit nu het moment van de Syriërs zelf. De overwinning op de Assad-dictatuur kan niemand hen meer afnemen.