‘Maastricht kent nog geen finale winnaars en verliezers’

‘Maastricht is een mijlpaal geworden in de Europese integratiegeschiedenis’, schrijft Europa-expert Steven Van Hecke. Toch geeft hij iedereen die dit zilveren jubileum viert iets om over na te denken.

‘Game, set, and match for Britain’ is niet wat David Cameron zei toen de Britse kiezers bijna een half jaar geleden, zeer tegen zijn zin, beslisten om uit de EU te stappen. Het was ook niet wat Andy Murray uitriep toen hij vorige maand als allereerste Brit nummer één van de wereld werd in het tennis. De uitspraak komt uit de mond van één van Camerons voorgangers, John Major. Exact 25 jaar geleden claimte hij een overwinning voor het Verenigd Koninkrijk nadat in Maastricht een politiek akkoord was gesloten over een nieuw verdrag dat na de val van de Berlijnse Muur het herenigde Duitsland definitief zou verankeren in een meer verenigd Europa. De Europese Top van 9 en 10 december was baanbrekend want voor het eerst was sprake van een ‘Europese Unie’, de euro werd in de stijgers gezet, en voortaan zouden de lidstaten ook nauwer samenwerken op vlak van buitenlands en veiligheidsbeleid en justitie en binnenlandse zaken. Maastricht voerde zelfs het Europees burgerschap in. Maar het waren dus de Britten die triomfeerden omdat ze voor zichzelf allerlei opt-outs hadden onderhandeld en tegelijk de plannen voor een sociaal en federaal Europa hadden weten te blokkeren.

Mijlpaal

De ontgoocheling bij Bondskanselier Helmut Kohl, president François Mitterrand, Commissievoorzitter Jacques Delors, Belgisch premier Wilfried Martens en alle andere voorstanders van zo’n sociaal en federaal Europa was bijzonder groot. Deze tweede generatie van founding fathers betreurde dat ze deze window of opportunity niet volledig hadden kunnen benutten om Europa definitief vorm te geven. Door het verzet van de vermaledijde Britten zou Europa in de eerste plaats een markt blijven en niet het beoogde politieke project.

Een kwarteeuw later weten we dat Major ongelijk heeft gekregen. Maastricht is een mijlpaal geworden in de Europese integratiegeschiedenis en heeft een enorme dynamiek tot stand gebracht. Denk bijvoorbeeld aan de euro. Het plan voor een gemeenschappelijke munt werd aanvankelijk op de nodige scepcis onthaald maar is intussen een succes gebleken, ondanks de eurocrisis. Zo is vandaag de euro belangrijker dan het Britse pond. Londen heeft zich schromelijk miskeken op de inherente kracht van Maastricht en de politieke effecten van dat nieuwe verdrag danig onderschat. De ontgoocheling bij de voorstanders van meer integratie was met andere woorden onterecht, want Maastricht heeft van Europa definitief een ‘politiek’ project gemaakt. Als vandaag niemand de rol van het Europees Parlement in het Europese besluitvorming kan wegcijferen of betwijfelt dat Europa invloed heeft in steeds meer domeinen van ons dagelijks leven, dan is dat in grote mate te danken aan wat destijds aan de oevers van de Maas is beslist.

De Britten hadden het nochtans kunnen weten. Lees er de memoires van Wilfried Martens maar op na. Margaret Thatcher bekloeg zich er als ex-premier over dat ze haar goedkeuring had gegeven aan de voltooiing van de interne markt omdat ze de dynamiek richting een economische en monetaire unie niet tijdig had zien aankomen. En de voorstanders van meer Europa hadden van de eerste generatie founding fathers kunnen weten dat ook kleine integratiestappen grote gevolgen kunnen hebben.

Neveneffecten

Uiteraard geldt dat ook voor allerlei neveneffecten, in het bijzonder de gevolgen die minder of helemaal niet gewenst waren. Met Maastricht brak immers ook het protest los over Europa. In opeenvolgende referenda bleek dat er onder de bevolking veel tegenstanders waren van het integratieproces. Anti-Europese partijen schoten als paddestoelen uit de grond. Euroscepticisme bleef niet beperkt tot de Britse eilanden. In zekere zin was dat ook logisch. Wie kiest voor een politiek Europa, moet ook aanvaarden dat tegenstanders opstaan die zich verzetten tegen de wijze waarop zo’n Europa zich ontwikkelt en de politieke keuzes die binnen zo’n Europa worden gemaakt.

Vreemd genoeg, de voorstanders van dat politiek Europa hebben na ruim twee decennia van steeds toenemend protest nog steeds geen goede manier gevonden om met deze niet-gewenste gevolgen om te gaan. Denk bijvoorbeeld aan de reactie van Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker op de uitslag van het Brexit-referendum. Talloze inspanningen en hervormingen ten spijt rijmt de Europese Unie vandaag nog niet op democratie, althans zo wordt het door grote groepen van haar onderdanen aangevoeld.

Intussen hebben de Britten echter besloten om de club te verlaten om zich zo volledig van die immer voorthollende integratie te kunnen onttrekken en is tegelijk gebleken dat het op veel domeinen toch niet zo’n vaart loopt met de steeds intensere samenwerking tussen de lidstaten van de Unie, tot grote frustratie van diegenen die bijvoorbeeld pleiten voor een een faire vennootschapsbelasting voor alle bedrijven actief in de EU.

Meer integratie, precies op sociaal en fiscaal vlak, is nochtans het enige afdoende antwoord dat de EU kan geven aan dat deel van de bevolking dat zich sinds Maastricht van het Europese project heeft afgekeerd, de ‘slachtoffers’ van de globalisering. Maar o ironie, ook zonder de Britten zijn dit wellicht de twee beleidsdomeinen waar het minst overeenstemming kan worden verwacht tussen de lidstaten van de Unie. Met andere woorden: Maastricht kent nog geen finale winnaars en verliezers. Toch iets om over na te denken voor iedereen die dit zilveren jubileum ofwel viert ofwel gedenkt.