Knack stelt u voor aan Jair Bolsonaro, de Braziliaanse presidentskandidaat die tijdens de verkiezingen in oktober wel eens potten zou kunnen breken.
Jair Bolsonaro haalde wereldwijd de kranten toen hij op 6 september te midden van een menigte fans werd neergestoken door Adélio Bispo de Oliveira. ‘Ik, zoals miljoenen anderen, voel me letterlijk bedreigd door het betoog van deze man.’ zei de veertigjarige dader een paar dagen later.
Bolsonaro overleefde de aanslag. Vanuit zijn ziekenhuisbed zag hij vervolgens hoe zijn koppositie in de peilingen voor de verkiezingen van 7 oktober zich verstevigde: van 26% tot 30% van de stemmen.
Heimwee naar de dicatuur
De 63-jarige ex-officier en parlementariër is niet alleen de meest populaire, maar ook de meest controversiële van de dertien kandidaten die zich verkiesbaar hebben gesteld. Bolsonaro is berucht vanwege zijn oneliners in vergelijking waarmee de door hem zo bewonderde Amerikaanse president Donald Trump een toonbeeld van subtiliteit is.
Zo droeg hij in 2016 zijn stem voor het afzetten van toenmalig president Dilma Rousseff op aan Kolonel Ustra, hoofd van de inlichtingendienst ten tijde van de Braziliaanse militaire dictatuur en verantwoordelijk voor het martelen van politiek activisten. Een van hen was was in 1970 de toen 23-jarige Dilma.
Bolsonaro steeks zijn liefde voor de dictatuur, die Brazilië van 1964 tot 1985 in haar greep hield, niet onder stoelen of banken. Volgens hem was het een tijdperk van ‘veiligheid en voorspoed’. En in tijden van ‘chaos’ is een terugkeer naar een militair bewind voor de presidentskandidaat zeker een optie. Dat geldt overigens ook voor marteling ‘in bepaalde omstandigheden.’
Ook over de grens kan Bolsonaro bewondering opbrengen voor een man in uniform. Voor Generaal Pinochet bijvoorbeeld. Volgens Bolsonaro ‘deed Pinochet wat hij doen moest’ gedurende de achttienjarige militaire dictatuur. Hij had zelfs ‘meer mensen moeten doden’.
Dat is nogal wat. Volgens de Chileense Waarheid en Verzoening Commissie werden onder Pinochet 40.000 Chilenen gevangengezet, gemarteld en/of gedood. En dat is een conservatieve schatting. De Braziliaanse dictatuur was minder hardhandig, maar toch zeker ook geen pretje.
De Braziliaanse waarheidscommissie in 2011 concludeerde in een 2000 pagina’s tellend rapport dat tijdens de militaire dictatuur mensenrechtenschendingen als marteling, verkrachting en willekeurige opsluiting wijdverbreid waren. Officieel vonden 434 dissidenten en 8.000 indianen de dood. Blijkbaar stonden zij het tijdperk van ‘veiligheid en voorspoed’ in de weg.
Tijdens het parlementaire debat over dat rapport liet Bolsonaro zich weer opmerken. Nadat het linkse parlementslid Maria do Rosario, naar aanleiding van de stelselmatige verkrachtingen, de dictatuur tot een ‘nationale schande’ bestempelde, nam Bolsonaro de microfoon. Terwijl Rosario de zaal verliet, gebood Bolsonaro haar terug te komen en vooral niet bang te zijn: ‘Ik zou je nooit verkrachten – dat ben je niet waard.’
Nauwe banden met het leger
Bolsonaro’s liefde voor de militaire dictatuur is wellicht niet zo vreemd aangezien hij 17 jaar in het leger zat voordat hij in 1988 in Rio de Janeiro de lokale politiek in ging. Twee jaar later werd hij verkozen tot het nationale parlement en daar zit hij vandaag nog. Drie van zijn zonen zijn ook politiek actief.
Voor Bolsonaro’s critici is een terugkeer naar een militaire dictatuur een reële angst. Het Braziliaanse leger is de laatste jaren nadrukkelijk aanwezig in het land. De huidige president Michel Temer zette militairen al in tegen de drugbendes van Rio en gebruikte hen ook om een nationale staking van vrachtwagenchauffeurs te breken.
Generaals laten zich ook vaker dan voorheen uit over politieke kwesties. Als gevolg van de politieke en economische crisis in Brazilië werd zelfs vrij openlijk gediscussieerd over de voor- en nadelen van een militaire staatsgreep. Indien Bolsonaro wint, zal het zover niet hoeven komen, al is het maar omdat diens rechterhand een oud-generaal is. Ook heeft Bolsonaro reeds aangekondigd dat er in zijn regering ruimschoots plaats zal zijn voor oud-militairen.
Troeven
Bolsonaro staat als kandidaat voor ‘law and order’. Hij pleit voor harder, langer en eerder straffen van criminelen, onder andere door de meerderjarige leeftijd in het Wetboek van Strafrecht van 18 naar 16 te verlagen. Ook wil hij ruimere bevoegdheden voor de politie en is hij voor de invoering van de doodstraf en het vrij wapenbezit. Immers: ‘de beste bandiet is een dode bandiet’.
En dat blijkt een welkome boodschap in een land als Brazilië dat een van de hoogste moordpercentages ter wereld heeft. Vraag zijn sympathisanten, vaak jonge blanke mannen uit de middenklasse, waarom ze op Bolsonaro stemmen en velen wijzen op diens voorkeur voor een agressief lik-op-stukbeleid en pleidooi voor vrij wapenbezit. Een ander pluspunt is dat Bolsonaro als buitenstaander wordt beschouwd. Hij zit dan al wel bijna dertig jaar in het parlement, maar komt niet van een van de traditionele partijen.
Dat spreekt in zijn voordeel want de gemiddelde Braziliaan heeft inmiddels alle vertrouwen in de politiek verloren. Het zogenaamde Lava Jato (‘autowasserij’, nvdr.) onderzoek heeft sinds 2014 een enorm corruptieschandaal aan het licht gebracht, waarbij tal van bedrijven en politici zijn betrokken. Miljarden aan steekpenningen werden betaald in ruil voor gunsten en contracten.
Hoewel een onderzoek van de krant Folha de Sao Paolo aantoonde dat de Bolsonaro familie miljoenen aan onroerend goed heeft vergaard, wordt de presidentiële kandidaat gezien als iemand met schone handen die een werkelijke verandering teweeg kan brengen. Om met de woorden van Donald Trump te spreken: ‘hij kan het moeras droogleggen’.
Behalve onder jonge blanke mannen doet Bolsenaro het goed onder conservatieve christenen. Bolsonaro is een uitgesproken tegenstander van abortus en het homohuwelijk. Hij zei zelfs ooit dat hij liever een dode zoon had dan een homo als zoon.
Dit soort uitspraken gaat erin als koek bij conservatieve kiezers. En daar zijn er nogal wat van. Brazilië is traditioneel een katholiek land, maar sinds 1980 is het aandeel van op Amerikaanse leest gestoelde evangelische protestanten enorm gestegen: van 6.6% tot meer dan 20%.
Bolsonaro is van huis uit katholiek. Maar, zich wel bewust van de veranderde demografische verhoudingen, liet hij zich in 2016 in de Zee van Galilea door een welbekend Braziliaanse evangelist ‘omdopen’.
‘Jij was het niet’
In een essay in het toonaangevende Braziliaanse tijdschrift Piaui ging Bruno Carvalho, professor Romaanse Talen en Portugese Literatuur aan Harvard University, dieper in op de populariteit van Bolsonaro. Volgens hem zou diens verkiezingsslogan heel goed ‘Jij was het niet’ kunnen luiden.
Bolsonaro, aldus Carvalho, biedt de kiezer namelijk niet alleen eenvoudige oplossingen voor complexe problemen, maar ook het gevoel dat hij of zij geen verantwoordelijkheid voor die problemen draagt. Teveel criminaliteit? Harder straffen. Teveel geweld? Draag een wapen. De economische groei stagneert? Die linkse goedzakken en de internationale gemeenschap staan onze ontwikkeling in de weg. Armoede en werkloosheid? Indianen en zwarten zijn te lui om te werken. Laatstgenoemden ‘zijn zelfs niet langer goed genoeg om te fokken’. Ja, dat zei hij echt. Geen wonder dus dat Bolsonaro onder minderheden geen hoge ogen gooit.
Confronteer Bolsonaro of zijn aanhangers met zijn uitspraken en het antwoord is steevast dat hij het zo niet bedoelde of dat het maar een grapje was. Niet grappig? Links heeft geen gevoel voor humor. Zelfs daar geldt: ‘Jij was het niet.’
Er bestaat weinig twijfel over dat Bolsonaro op 7 oktober na de eerste stemronde als winnaar uit de bus gaat komen. Echter, daarmee is de race nog niet gelopen, omdat hij waarschijnlijk minder dan de vereiste 50% van de stemmen haalt. In dat geval volgt eind oktober een tweede ronde tussen de twee kandidaten met de meeste stemmen.
De strijd om de tweede plaats gaat momenteel tussen drie linkse kandidaten en de rechtse Geraldo Alckmin, ex-gouverneur van de deelstaat Sao Paolo. Alle vier staan staan in de peilingen op zo’n 10% van de stemmen.
In de tweede ronde zal het er wel om spannen. Bolsonaro heeft zeker kans om te winnen, maar zo’n 40% van de Braziliaanse kiezers heeft al aangegeven nooit op Bolsonaro te zullen stemmen. Een Marie Le Pen scenario als in Frankrijk is daarom een reële mogelijkheid. Zij bereikte in 2017 de twee stemronde, maar de zege ging naar huidig Frans president Emmanuel Macron omdat velen voor hem kozen om Le Pen stokken in de wielen te steken.
In het geval dat Alckmin tweede wordt, zal links Brazilië vermoedelijk koste wat kost willen voorkomen dat Bolsonaro wint door dan maar op te roepen op de neoliberale ex-gouverneur van Sao Paolo te stemmen. Maar als een linkse kandidaat tweede wordt, denken velen dat heel rechts Brazilië andersom zal redeneren: liever Bolsonaro dan links.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
