‘De fundamenten voor de volgende oorlog in Israël worden nu al gelegd’

Israël en Palestina verkeren opnieuw in oorlog. Volgens filosoof Ludo Abicht moet het Westen de hand in eigen boezem steken.

Israël en Palestina zijn opnieuw in oorlog met elkaar. Tot verrassing van velen vielen gewapende Hamas-militanten zaterdagochtend Israël binnen vanuit de Gazastrook, en duizenden raketten werden afgevuurd op nabijgelegen steden. Er vielen minstens 700 doden en meer dan 2000 gewonden aan Israëlische kant, tientallen zijn naar de Gazastrook ontvoerd en worden daar vastgehouden. Israël reageerde met zware luchtbombardementen, die aan ruim 500 Palestijnen het leven hebben gekost – volgens de Verenigde Naties zijn meer dan 120.000 Palestijnen op de vlucht geslagen.

Ook voor filosoof Ludo Abicht, kenner van het Israëlisch-Palestijnse conflict, kwam de aanval van Hamas helemaal onverwacht. ‘Het stond in de sterren geschreven dat het conflict vroeg of laat zou oplaaien, maar zo’n groot en gewelddadig offensief had niemand zien aankomen. De aanval was uiterst professioneel georganiseerd en moet maanden van organisatie in beslag hebben genomen. Dit leek wel een generale repetitie voor een nog grotere slachting – als ik in Israël zou wonen, zou ik me zorgen maken over wat er nog staat aan te komen.’

Hoe kon dit gebeuren?

Ludo Abicht: Daar heeft iedereen voorlopig het raden naar. Het is ongezien dat de Hamas-militanten door de doorgaans streng bewaakte grenzen konden breken en bijna een dag lang hun gang konden gaan, zonder dat het Israëlische leger noemenswaardig ingreep. Bovendien is het onduidelijk hoe Hamas al die wapens en raketten over de streng bewaakte grenzen rondom de Gazastrook heeft gekregen. De tunnels naar Egypte zijn door een ondergrondse muur zo goed als onmogelijk gemaakt, en de toegang via de zee wordt uiterst zorgvuldig bewaakt. Hamas is dus veel beter georganiseerd dan gedacht, in tegenstelling tot de Israëlische inlichtingendiensten – waar de hele wereld toch een zeker ontzag voor heeft. Hebben zij dit over het hoofd gezien of verkeerd ingeschat, of heeft de politiek steken laten vallen? Vermoedelijk gaat het om een combinatie van de twee, en heeft iedereen zich in slaap laten wiegen. De laatste grote betoging dateerde al van toen de voormalige Amerikaanse president Donald Trump zijn ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem verhuisde. Sindsdien was het relatief rustig en raakte de Gazastrook wat in de vergetelheid.

Wat is volgens u het motief achter de aanval?

Abicht: Er is weinig wat de gruweldaden van Hamas kan vergoelijken, maar de extreemrechtse en ultranationalistische regering van premier Benjamin Netanyahu heeft dit ook over zichzelf afgeroepen. Onder de radicale Israëlische minister van Defensie Itamar Ben-Gvir is het anti-Palestijnse beleid van de regering-Netanyahu ongemeen hard geworden. In juni zette een Israëlische kolonist nog een Palestijns dorp in brand op de Westelijke Jordaanoever zonder dat de Israëlische politie ingreep. Natuurlijk leidt dat tot frustratie, die je niet kunt goedkeuren maar wel kunt begrijpen.

Israëlische veiligheidsdiensten hebben er meermaals voor gewaarschuwd dat die aanpak tot Palestijnse vergeldingsacties zou leiden die de Israëlische veiligheid in het gevaar kunnen brengen. Netanyahu en Ben-Gvir hebben Hamas – en bij uitbreiding heel Palestina – voortdurend uitgedaagd, maar ze hebben zich absoluut niet voorbereid op de gevolgen ervan. Dat is precies wat we de afgelopen dagen hebben gezien.

Moet Netanyahu vrezen voor zijn politieke toekomst?

Abicht: Op korte termijn niet. Om zijn positie te consolideren probeert hij samen met de oppositiepartijen een regering van nationale eenheid op de been te brengen. Maar het lijkt onvermijdelijk dat de Israëlische bevolking, waar de joden intussen bijna in de minderheid zijn, bedenkingen heeft over hoe dit allemaal is kunnen gebeuren. In Israël gaat veiligheid altijd voor alles. Het is dus maar de vraag of Netanyahu de kritiek overleeft wanneer het geweld wat gaat liggen.

Voor Netanyahu zit er natuurlijk niets anders op dan aan de macht te blijven: er hangen hem meerdere processen boven het hoofd, en een veroordeling kan hij alleen vermijden door de touwtjes in handen te houden.

(Lees verder onder de preview)

Israël heeft 300.000 reservisten opgetrommeld. Velen onder hen protesteerden eerder tegen de plannen van Netanyahu om het Israëlische Hooggerechtshof te kortwieken. Hoe zullen zij zich gedragen?

Abicht: Netanyahu zit in een ietwat ongemakkelijke positie, maar alle aandacht gaat momenteel naar de bescherming van Israël en de vergelding tegen Hamas. Telkens als er aanvallen vanuit Palestina plaatsvinden, ontstaat er een zionistische reflex om het land ten koste van alles te beschermen. Bovendien gaan de protesten tegen Netanyahu altijd over de bescherming van de democratie, de Palestijnse kwestie is tijdens zulke demonstraties nooit een item. De meeste reservisten zullen dus gewoon ingaan op de verplichte oproep.

Hamas houdt naar eigen zeggen honderden mensen uit Israël gegijzeld in de Gazastrook, die ze per uitgevoerde luchtaanval dreigt te executeren. Plaatst dat Netanyahu voor een dilemma?

Abicht: De gijzelingen zijn een ongeziene politieke zet van Hamas, die Netanyahu inderdaad voor een moeilijke keuze plaatst. De vraag is vooral wat het Israëlische leger de komende dagen nog zal doen in onder meer de Gazastrook. In principe heeft Israël de macht en de middelen om verwoestend uit te halen, en ik vrees dat het Palestina voor eens en voor altijd zal proberen te zuiveren. Maar Netanyahu moet zich geen illusies maken: met een inval in de Gazastrook zal hij Hamas niet de genadeslag toedienen. Hij zal wel de regio verder destabiliseren en de twee miljoen Palestijnen in Gaza radicaliseren.

Iran steunt Hamas, en zou de aanval mee hebben voorbereid. Volgens waarnemers wil Teheran de politieke akkoorden tussen Israël enerzijds en onder meer Saudi-Arabië anderzijds bemoeilijken. Zal Iran in zijn opzet slagen?

Abicht: Ik betwijfel het. We moeten vooral de reactie van inwoners van onder meer Saudi-Arabië en Marokko in de gaten houden. Hun leiders halen de banden met Israël aan, maar de lokale bevolking steunt de Palestijnse zaak nog altijd met volle overtuiging. Voor Israëlische toeristen is het bijvoorbeeld nog altijd gevaarlijk in delen van Egypte – de favoriete reisbestemming van Israëli. Israël zal dus goed moeten oppassen hoe het de komende dagen en weken te werk gaat, want door zulke overeenkomsten heeft het Palestina internationaal meer dan ooit kunnen isoleren. Zolang de Palestijnse kwestie niet op een bevredigende manier opgelost raakt, blijft het Midden-Oosten een kruitvat dat op exploderen staat.

(Lees verder onder de preview)

De Jom Kipoeroorlog van 1973 leidde uiteindelijk tot diplomatiek overleg. Kan het geweld ook nu de voorbode van onderhandelingen betekenen?

Abicht: Zoals de zaken er nu voor staan, geloof ik daar niet meer in. Door de aanvallen en bombardementen worden levens verwoest en families uiteengereten. De fundamenten voor de volgende oorlog worden nu al gelegd. De vredesonderhandelingen liggen bovendien al zo lang stil, en sinds de Israëlische terugtrekking uit de Gazastrook in 2005 is de kolonisatiepolitiek alleen maar toegenomen.

De internationale gemeenschap reageert verontwaardigd op de Hamas-aanval. Op de Brandenburgse Poort in Berlijn en op het Berlaymontgebouw van Europese Commissie in Brussel werd de Israëlische vlag geprojecteerd. Zijn dat terechte reacties?

Abicht: Het staat buiten kijf dat de gewelddadige aanval van Hamas ten stelligste veroordeeld moet worden. Maar ik vraag me toch af waar zulke verontwaardigde reacties blijven wanneer Israël voor de zoveelste keer gruweldaden op Palestijns territorium begaat. Jaar na jaar is de dodentol aan Palestijnse zijde tientallen keren groter dan die aan Israëlische kant, maar daarover horen we premier Alexander De Croo (Open VLD) en zijn collega’s nooit. Het Westen en de Europese Unie hebben op dat vlak een flink pak boter op het hoofd, en zolang daar geen verandering in komt, zullen de Israëli de Palestijnen blijven onderdrukken. We lijken maar niet te beseffen dat immorele keuzes uiteindelijk leiden tot het verlies van autoriteit. We zien bij de oorlog in Oekraïne dat grote delen van de wereld onze standpunten helemaal niet delen. Ook bij de Palestijnse zaak sluiten we onze ogen daarvoor.

Duitsland heeft de ontwikkelingssteun aan Palestina voorlopig stopgezet. Oppositiepartij Vlaams Belang vraagt minister van Ontwikkelingssamenwerking Caroline Gennez (Vooruit) om hetzelfde te doen. Is dat een goed idee?

Abicht: Nee, dat is een ronduit stompzinnig idee. De Israëlische regering heeft de Gazastrook volledig afgesneden van stroom, voeding en water. De kinderen die dit vandaag zowel aan Palestijnse als Israëlische kant meemaken, zijn de radicale geesten van morgen. De woede wordt alleen maar groter, en ontwikkelingssamenwerking die goed wordt besteed kan het leed tenminste nog verzachten, bijvoorbeeld door getroffen scholen herop te bouwen. De geldkraan dichtdraaien maakt het alleen maar erger.