Lokt Trump een constitutionele crisis uit in de VS? ‘Het zou een gevaarlijk precedent scheppen’

Met de deportatie van 238 Venezolanen lijkt de Amerikaanse president Donald Trump de rechterlijke macht aan zijn laars te lappen. Stevenen de VS af op een constitutionele crisis? ‘Voorlopig probeert de regering-Trump op z’n minst nog de indruk te wekken dat ze rechterlijke uitspraken wil respecteren’, zegt Amerikakenner Bart Kerremans.

Toen een districtsrechter in Washington de regering-Trump op 15 maart beval om verschillende deportatievluchten naar El Salvador terug te draaien, was het alsof die stond te roepen in de woestijn. De deportaties werden uitgevoerd zoals gepland, en de 238 Venezolanen werden naar een gevangenis in El Salvador gebracht.

De hoorzitting die twee dagen later duidelijkheid moest brengen over wat er precies gebeurd was, bracht weinig opheldering. Volgens de Amerikaanse krant The New York Times voedt dat het vermoeden dat het Witte Huis mikt op een open oorlog tegen de rechterlijke macht.

Stevenen de Verenigde Staten af op een constitutionele crisis? Volgens Amerikakenner Bart Kerremans (KU Leuven) is het antwoord op die vraag minder evident dan het lijkt.

Toch erkent ook hij dat Trump zich in een grijze zone begeeft. ‘In de zaak van de deportatie van de Venezolanen zien we dat zijn administratie er alles aan gedaan heeft om de orders van een federale rechter niet te volgen’, aldus Kerremans. ‘Tegelijk heeft ze er ook alles aan gedaan om daar een soort juridische verantwoording voor in te roepen.’

U verwijst naar de Alien Enemies Act, die door Trump werd ingeroepen om de normale procedures te ontwijken?

Bart Kerremans: Ik verwijs naar de uitspraak van de rechter inzake die Alien Enemies Act. De rechter heeft de regering opgedragen om de deportaties te stoppen. Dat had in principe onmiddellijk moeten gebeuren, maar dat bevel werd mondeling gegeven. Het is dus de vraag wanneer dat mondelinge bevel effectief terecht is gekomen bij degenen die instonden voor de deportatie.

Als dat pas was op het ogenblik dat de vliegtuigen het Amerikaanse grondgebied al verlaten hadden, dan moeten we ons afvragen wat de bevoegdheid is van een rechter om die deportatie dan nog terug te fluiten. Dat zijn juridische kwesties die nu in de discussie naar voren worden geschoven, en waar een rechter uiteindelijk over zal moeten oordelen.

Op zijn sociaal netwerk Truth Social schreef Trump over die rechter, James E. Boasberg, dat ‘corrupte rechters’ afgezet zouden moeten worden. Is dat dan niet onrustwekkend?

Kerremans: Er bestaan verschillende meningen over wat Trump doet. Je kunt dat als wenselijk of onwenselijk beschouwen, maar als we spreken over een constitutionele crisis, dan is de ultieme toetssteen voor mij welke finale rechterlijke uitspraken gedaan worden, en of Trump die dan negeert of niet.

Dat is trouwens ook de teneur van de uitspraak van John G. Roberts, de voorzitter van het Hooggerechtshof, naar aanleiding van Trumps bericht op Truth Social. In die kritiek stipt Roberts aan dat al meer dan 200 jaar is gebleken dat afzetting geen gepaste reactie is op onenigheid over een gerechtelijke beslissing. Bovendien, zo stelt Roberts, is de normale beroepsprocedure de enige juiste gang van zaken.

Ik heb begrepen dat er momenteel een beroepsprocedure loopt. Dat betekent dat de zaak uiteindelijk voor het Hooggerechtshof zal komen en dat dat daarover een uitspraak zal doen. Dan zal blijken of de VS in een constitutionele crisis zitten.

Wat als Trump ook die uitspraak in beroep naast zich neerlegt?

Kerremans: Als Trump de rechterlijke uitspraken naast zich blijft neerleggen, dat is er volgens de Amerikaanse grondwet enkel nog de impeachment en removal van Trump mogelijk. Het verzoek tot afzetting moet door het Congres ingediend worden, en daar oordeelt het Huis van Afgevaardigden over. Een gewone meerderheid volstaat om de impeachment goed te keuren. De Republikeinen hebben momenteel een kleine meerderheid in het Huis, waardoor het onwaarschijnlijk is dat dat gebeurt, maar het is niet volledig uitgesloten.

In tweede instantie is een removal nodig. Daarover beslist de Senaat, en daarvoor is wel een tweederdemeerderheid nodig. Dat zie ik niet gebeuren.

Heeft Trump dan de facto vrij spel?

Kerremans: Mocht dat zich voordoen, dan gedraagt Trump zich inderdaad als iemand die zomaar alles mag.

Dan zou ook blijken dat het Congres, de instantie die finaal zo’n president kan tegenhouden, niet is staat is om dat te doen. Zo’n constitutionele crisis zou een gevaarlijk precedent scheppen, want zijn er dan nog remmen op presidentieel machtsmisbruik?

Denkt u dat het kan gebeuren?

Kerremans: Ik sluit het niet uit. Mocht het zover komen, dan denk ik niet dat het Congres Trump zal afzetten.

Tegelijk zie ik ook signalen dat de regering-Trump op z’n minst de schijn hoog probeert te houden dat ze de rechterlijke uitspraken momenteel wel respecteert. Of tenminste een aantal daarvan. Denk aan de uitspraak van de federale rechter uit San Francisco die oordeelde dat duizenden federale ambtenaren die door de regering van Trump zijn ontslagen binnen een week een aanbod moesten krijgen om hun baan terug te krijgen.

Tot op zekere hoogte is dat gebeurd. Dat wijst er toch op dat er binnen de regering-Trump een bereidheid is om rechterlijke uitspraken uit te voeren. Tegelijk doet de zaak rond de Alien Enemies Act vermoeden dat men die rechterlijke uitspraak niet is nagekomen.

Als de VS in een constitutionele crisis belanden, heeft dat dan een impact op de rest van de wereld?

Kerremans: Een directe impact zal het misschien niet hebben, maar de geloofwaardigheid van de VS als rechtsstaat – waar nu al wat deuken in zitten – zal wel een fatale klap krijgen. Als die crisis er komt, blijft er niets meer over van het systeem waar de VS tot nu prat op ging: een systeem waarbij macht beperkt wordt omdat er controle op die macht bestaat.