Lina Khan, kwelduivel van miljardairs, stapt op met een knaller

De vrouw die in de ploeg Biden van de strijd tegen monopolies een speerpunt maakte, en zo zelfs Democratische geldschieters tegen zich in het harnas joeg, zal binnenkort door Donald Trump vervangen worden. In de week dat het nieuws van haar vervanging bekend werd, slaagde Lina Khan erin een grote fusie van supermarkten te stoppen.

Over de FTC, de Federal Trade Commission, werd ooit gezegd dat het ‘een hardwerkend agentschap was dat niets presteerde’.

Dat veranderde toen Lina Khan in 2021 onverwachts werd aangesteld als FTC-voorzitter.  Khan werd niet alleen de jongste chef ooit van de FTC (ze is nu 35), ze plaatste een agressieve strijd tegen monopolies en voor het behoud van consumentenbelangen als centrale doelstellingen. Ze voegde de daad bij het woord door de allergrootste spelers aan te pakken.  Het leverde haar vijanden op, bij Amazon, bij Apple, breder bij de tech-miljardairs. De bekende komiek Jon Stewart stopte met zijn podcast bij Apple, nadat het bedrijf hem erop attent maakte dat een interview met Khan niet zou geapprecieerd worden – hij nodigde haar later uit in The Daily Show (zie hieronder).

De harde aanpak van monopolies werd niet alleen bij linkse Democraten (Bernie Sanders, Alexandria Ocasio-Cortez ofte AOC) gesmaakt, maar ook bij enkele conservatieve Republikeinen, zogenaamde Khanservatieven. Donald Trumps vicepresident J.D. Vance sprak zijn waardering voor haar uit: ‘Ze is een van de weinigen in de regering Biden die, denk ik, behoorlijk werk levert.’ Bernie Sanders noemde hij de ‘beste voorzitter van de FTC in de moderne geschiedenis.’

Daar stond tegenover dat de Democratische presidentskandidaat Kamala Harris geen grote fan leek te zijn. Enkele van haar miljardairs-geldschieters drongen aan op het verwijderen van Khan – daarbij Barry Diller, de baas van mediagroep IAC en van reisbedrijf Expedia, en ook Reid Hoffman, de oprichter van Linkedln. Hoffman noemde haar ‘een persoon die Amerika niet helpt’. De strijd tegen monopolies is goed en wel, liet hij weten, maar zij ‘voert oorlog tegen het zakenleven’. Diller vond dat Khan ‘tegen bijna alles gekant is’ wat een bedrijf wil bereiken om efficiënt te groeien. Een andere pro-Harris-miljardair, Mark Cuban, vatte het zo samen: ‘Ze schaadt meer dan ze helpt.’

Ten minste de eerste twee Democratische miljardairs werden zelf in hun geldbuidel geraakt door Khan, merkte zakensite Bloomberg op, in een grotendeels lovend portret van de FTC-baas. Een van de ondernemingen van Dillers IAC werd veroordeeld tot een boete van 8,5 miljoen dollar omdat ze werknemers om de tuin had geleid door het aantal banen als veel groter voor te stellen dan het was. En Reid Hoffman was, ook volgens Bloomberg, als bestuurslid van Microsoft en als investeerder van AI Inc., betrokken bij onder meer een investering van 13 miljard van Microsoft die door de FTC werd betwist.

Een andere tegenstander, dit keer in het Trumpkamp, is Elon Musk. Hij maakte zich tijdens de verkiezingscampagne sterk dat Khan ‘snel ontslagen zal worden’ omdat ze haar bevoegdheden te buiten gaat.

Khan wist zich zodanig veel vijanden te maken dat haar eigen positie in het gedrang kwam. AOC reageerde met een soort ‘over mijn lijk’ op de mogelijke vervanging van Khan door Harris. ‘Als wie ook in de buurt komt van Lina Khan volgt er een straatgevecht’, schreef ze op X, ‘dat beloof ik’.

Een andere Democraat, Robert Reich, minister van Arbeid onder Bill Clinton, stelde de vraag: ‘Hoe weet je dat Lina Khan het uitstekend doet als voorzitter van de FTC? Omdat miljardairs en zakenleiders haar ontslag eisen. De is de ergste nachtmerrie van oligarchen.’ En zo viel de wereld uiteen in twee groepen, een groep die Khan op handen draagt, en een groep dat haar zo snel mogelijk de deur wil wijzen.

Er kwam natuurlijk geen president Harris, die Khan kon weren. Maar ze wordt wel geweerd. Donald Trump kondigde de afgelopen dagen aan dat hij Khan zal vervangen door een naar verwachting meer bedrijfs- en miljardairsvriendelijke kandidaat,  Andrew Ferguson.

Amazon in het vizier

Khan is een telg uit een Brits-Pakistaanse familie, die naar de VS migreerde toen ze elf was. Ze is al sinds haar opleiding met monopolies begaan, en schreef in Yale een invloedrijk artikel dat argumenteerde dat Amazon, zelfs al leek het bedrijf de prijzen te drukken en een bewonderenswaardige service te leveren, toch slecht was voor de consument, omdat het de competitie systematisch uitschakelde.

Ze denkt, tot vandaag, dat monopolies uiteindelijk de consument ook geld kosten. Want eens de competitie is uitgeschakeld, hebben de bedrijven vrij spel. Amazon belazert consumenten in haar ogen met valse informatie, valse aanprijzen, en het kan leveranciers, uitgeverijen bijvoorbeeld, zodanig onder druk zetten dat ze een onbehoorlijke marge afstaan aan de kolos Amazon. Dat komt uiteindelijk de consument niet ten goede.

Of op een ander niveau: de wereld kampte de voorbije jaren met inflatie. De prijzen van etenswaren en andere levensnoodzakelijkheden gingen de hoogte in wegens distributieproblemen en covid, maar eens die distributieproblemen en covid niet langer de barrière vormden, daalden de prijzen niet navenant. De verdelers en supermarkten gebruikten de inflatie om hun winsten aan te zwengelen, zei Khan in een interview met het CBS-programma 60 minutes. Ze betoogde elders ook dat de eerdere schaarste wellicht het gevolg was van gebrek aan concurrentie.

Woekerwinsten voor inhalatoren

In 2021 stelde president Biden haar aan als hoofd van de FTC. Het begin was lastig, Khan had geen leidinggevende ervaring en moest ineens een dienst met 1200 werknemers bolwerken. Ze wilde sneller resultaten dan de medewerkers gewend waren, en ze opteerde voor brute confrontatie met héél grote bedrijven, die in het verleden doorgaans buiten schot blijven.

Bij haar aanstelling zei Biden: ‘We voeren nu veertig jaar een experiment waarbij we reusachtige bedrijven toestaan meer en meer macht te vergaren. Waar heeft dat toe geleid? Minder groei, verzwakte investering, minder kleine bedrijven.’

Khan probeerde dat met de FTC te keren. Ze startte processen tegen de allergrootsten: Amazon, Apple, Meta, Microsoft, Google (ze inspireerde zich vaak op rechtszaken die in de EU werden gevoerd), en tegen de iets minder groten, zoals Ticketmaster. Ze kwam tussen als deze en andere giganten start-ups of andere bedrijven wilden opkopen. Dat lukte niet altijd, maar de bedrijven hoorden de boodschap, zelfs al wonnen ze soms hun zaak (Khan probeerde vergeefs Microsoft te beletten om videogamebedrijf Activision Blizzard op te kopen – ze ging in beroep nadat ze haar zaak had verloren). Maar vaker dan in het verleden won ze zaken, ook al kon de tegenpartij tien keer zoveel advocaten inzetten. Ze slaagde erin Google te laten veroordelen wegens een illegaal monopolie op internet-searches.

Ze vocht met succes de politiek van grote en ook kleine bedrijven aan om werknemers een niet-concurrentiebeding te laten tekenen. Tot dertig miljoen Amerikanen waren gebonden door een dergelijk contract. Zelfs koffiehuizen lieten barista’s contracten ondertekenen die hen beletten over te stappen naar een concurrent.

Ze vaardigde de regel uit waarbij het even gemakkelijk moet zijn een abonnement op te zeggen als het aan te gaan. Ze liet consumenten voor honderden miljoenen vergoeden voor onvermelde, onverwachte kosten op diensten of producten.

Ze kondigde maatregelen tegen het gebruik van AI om mensen een rad voor de ogen te draaien, onder meer door fictieve commentaren te plaatsen die consumenten misleiden. ‘Er is geen AI-uitzondering op de wet’, zei ze aan Bloomberg, ‘Je krijgt geen vrijbiljet omdat je kan zeggen: de machine deed het.’

Ze liet ook onderzoeken of gelijkaardige algoritmes die door meerdere actoren in een sector worden gebruikt, bijvoorbeeld in de hotelbranche, kunnen leiden tot kunstmatig hoge prijzen, omdat alle spelers op dezelfde manier, met dezelfde AI, hun prijzen inschatten.

Ze vocht een robbertje uit met de medische sector, onder meer inzake inhalatoren voor astmapatiënten. Die kosten in Frankrijk 7 dollar per stuk, zei ze aan CBS, en in de VS 500 dollar. Dat kon omdat de fabrikanten hun producten beschermden via patenten, bijvoorbeeld een patent op het dekseltje voor het mondstuk. Daarmee verlengden ze de innovatiestatus van het product en beletten ze concurrenten om een goedkope, generisch versie op de markt te brengen. Ze dreigde met juridische actie tegen de vier hoofdproducenten van inhalatoren. Drie van hen, zei ze aan CBS, verlaagden hun prijs tot 35 dollar. Nog altijd veel meer dan in Frankrijk, maar ook veel minder dan 500 dollar.

Supermarkten blues

 Maar haar hoofddoel bleef het om monopolies te vermijden.

Vandaar dat ze fel reageerde toen twee van de grootste supermarktketens in het land een fusie wilden aangaan. Kroger zou Albertson kopen. Met de fusieconstructie was 24,6 miljard dollar gemoeid. De nieuwe fusieketen zou 5000 winkels runnen. Zowel Kroger als Albertson werden in de voorbije decennia zelf groter door meerdere supermarktketens op te kopen.

Khan en FTC tekenden verzet aan tegen de nieuwe fusie, omdat ze op honderden plaatsen zou leiden tot sluitingen en banenverlies, en omdat het wegvallen van mekaar beconcurrerende winkels zou leiden tot hogere prijzen. De bedrijven argumenteerden dat ze door de fusie juist kosten en dus prijzen konden verlagen. Daardoor zou de fusiegroep beter gewapend zijn om de strijd aan te gaan met de allergrootste concurrent, Walmart. Dat was niet wat ze intern communiceerden, en evenmin wat de realiteit was bij vorige fusies. Een verantwoordelijke van Albertson had het over ‘een feitelijk monopolie’, waarbij men op vele plaatsen zonder Walmart een machtspositie zou innemen. En een verantwoordelijke getuigde, volgens The Atlantic, dat Kroger systematisch prijzen verhoogde op plaatsen waar geen competitie was, en verlaagde als er wél een concurrent in de buurt opereerde. Er was ook bewijs, aldus The Atlantic, dat Kroger de prijzen verhoogde van bijvoorbeeld melk en eieren, om ze weer te verlagen als een filiaal van Albertson in de buurt dat uitpakte met prijsverlagingen. Na de fusie zou er op vele plaatsen geen sprake meer zijn van dergelijke dynamiek.

Twee rechters, een federale en een regionale in de staat Washington, blokkeerden dinsdag de fusie, waarna Albertson een proces aanspande tegen Kroger, dat zich te weinig zou ingespannen hebben om de deal rond te krijgen. Het aandeel van Kroger steeg, dat van Albertson daalde…

Ze had graag haar functie blijven uitoefenen. Tegen CBS zei ze dat het ‘een eer’ zou zijn te blijven doen wat ze deed. Haar mandaat liep in september af, maar in afwachting van de verkiezingen bleef ze op post. En ze wilde lang blijven. Er was nog veel te doen. Donald Trump dacht er anders over. En de gestopte fusie van Kroger en Albertson bood Khan een mooie afsluiter.

Trump heeft Andrew Ferguson aangeduid als haar opvolger. Volgens The New York Times wil hij de strenge aanpak van de grote techbedrijven handhaven, maar zou hij enkele onderdelen van Khan laten vallen, zoals de pogingen om AI te reguleren, of de strakke actie tegen fusies.