Laurens, een Nederlander in Moskou: ‘Er ontstaat een parallelle samenleving’

De Nederlandse Laurens* (40) trok tien jaar geleden naar Rusland op zoek naar avontuur, maar hij vond er de liefde. Intussen woont de docent vreemde talen samen met zijn Russische vrouw en dochtertje in een buitenwijk van Moskou.

Is uw leven in Moskou veranderd sinds de Russische invasie in Oekraïne?

Laurens: Om te beginnen betalen we sinds de eerste sancties commissies van 20 à 30 procent om roebels naar harde valuta te wisselen. Mijn vrouw en ik halen geen geld meer af. Gelukkig kan ik goedkoper aan cash komen via een Telegramgroep van Nederlanders in Moskou. Veel mensen daar bereiden zich voor op een terugkeer naar Nederland en willen snel van hun roebels af. Ook betalen is een huzarenstukje geworden. Mijn bankkaart werkt nog maar sporadisch. Google Pay en Apple Pay werken niet of moeizaam, en sinds zaterdag zijn ook Pay Pal, Visa en Master Card geen optie meer. Op het werk schakelen we over op een Russisch betaalsysteem, Mir.

Daarnaast kan ik niet meer bijhouden wat hier allemaal sluit. Ikea, luxemerken zoals Chanel en Louis Vuitton, maar ook winkels die populair zijn onder tieners zoals Pull & Bear en H&M. En de lijst wordt met de dag langer. Mijn winkelkarretje met basisboodschappen is gelukkig nog niet veel duurder geworden, maar de prijzen voor technologische producten rijzen de pan uit.

Een ander resultaat van de boycot is de plotse hamsterwoede. Veel Russen in mijn omgeving slaan voorraden in. Een winkel als Ashan – de Russische Auchan – heeft al beperkingen ingesteld voor sommige producten. Zo mag je maar tien flessen olijfolie meer inslaan, tien kilo suiker, vijf pakken meel en drie pakken zout. Een kennis vertelde me dat hij mensen zag vechten om een pak zout, en twee anderen om importalcohol. Verder is er een maximum van tien artikelen per klant op het kassabandje.

Hoe reageren uw Russische kennissen op al die restricties en prijsstijgingen?

Laurens: Het dringt nog niet echt door. De Russen zijn een beetje in shock – de enorme lijst aan sancties is te lang om te bevatten. De impact ervan op het privéleven van mensen is momenteel nog vrij beperkt, maar dat zal wellicht snel veranderen wanneer hun favoriete producten ook echt niet meer beschikbaar zijn. Nu wordt de politieke en economische realiteit zo veel mogelijk genegeerd, en als ze er toch over praten is het met zwarte humor. Denk aan grapjes als: ‘Er is nog goed nieuws, want ook covid heeft de banden met Rusland gebroken.’ Dat lijkt inderdaad het geval, want van de ene op de andere dag werden alle corona- maatregelen van de kaart geveegd. Mondmasker, CST: het hoeft allemaal niet meer. Mijn schoonzus, een arts, vermoedt dat het werd beslist om het moreel hoog te houden.

Begrijpen uw Russische kennissen waarom er sancties worden geheven?

Laurens: Ja, al geloven ze niet dat ze er veel tegen kunnen beginnen. De Russische bevolking heeft bijzonder weinig vertrouwen in de politiek. Hun leiderschap zit in een hermetisch afgesloten bunker waar je niet bij kunt, en als je dat toch zou proberen, kan het je duur komen te staan. Dat is meteen ook de reden waarom de meeste Russen niet op straat komen. De politie treedt steeds harder op en iedereen is bang opgepakt te worden of in elkaar te worden geslagen. Misschien is dat nog een erfenis van het Stalintijdperk, maar afwachten en proberen te overleven is voor veel mensen de beste strategie in moeilijke tijden.

Gaan veel Russen niet gewoon akkoord met Poetins plannen?

Laurens: Moeilijk om te zeggen: er wordt niet veel over gepraat. Of toch niet buitenshuis, wat hier nog altijd een pak gevaarlijker is dan online. Zowat de helft van de mensen die ik ken, staat achter de inval. De andere helft schaamt zich. Ook op Telegram las ik in de commentaren van het Russische mediakanaal Mash beide visies. Normaal zijn de commentaren onder hun artikels – in tegenstelling tot de berichtgeving zelf – vaker negatief dan positief tegenover het Kremlin. Al is die verhouding niet meer zichtbaar, want Mash heeft zijn commentaren op de tweede dag van het conflict verwijderd ‘wegens een technisch probleem’. Op Vkontakte, het Russische Facebook, kun je wel nog reageren op hun nieuwsberichten. Daar merk ik wel een groeiende verontwaardiging over de economische sancties. Als je nu een westers standpunt verdedigt, krijg je er steeds meer vanlangs van medelezers.

Zorgt dit ook in uw familie voor spanningen?

Laurens: Helaas wel. Mijn schoonvader heeft Oekraïense roots en mijn schoonmoeder is 100 procent Russisch. Maar ondanks die tweespalt zijn ze het er beiden over eens: onze legerleiding weet wat ze doet en al dat geboycot van het Westen is tijdelijk hysterisch gedrag. Op de eerste dag van de Russische invasie stuurde mijn schoonvader een bericht naar mijn vrouw: ‘Eindelijk gaan we iets doen voor de rechten van de Russische bevolking in Donetsk en Loegansk.’ De militaire inval wordt gezien als een noodzakelijk kwaad. De enige manier om frictie te vermijden, is het onderwerp links laten liggen. We focussen ons zo goed als mogelijk op ons gezinsleven om problemen te vermijden, waardoor er een haast parallelle samenleving ontstaat.

Hoe verdedigt uw schoonfamilie dan de inval?

Laurens: Het gaat om meer dan alleen de rechten van Russische Oekraïeners. Mijn schoonmoeder en vrouw zijn vóór Poetin omdat hij een land dat compleet in duigen lag in de jaren 1990 in enkele decennia weer ‘groots’ heeft gemaakt. Akkoord, de economie laat nog altijd te wensen over, maar vergeet niet dat de Russische bevolking veel erger heeft meegemaakt na de val van de Sovjet- Unie. Zij zijn hun leider dankbaar dat hij de stabiliteit heeft hersteld. Nu kijken ze weg van de irrationele acties van dezelfde man. Het weegt zwaar op me dat ik mijn bezorgdheden niet met mijn Russische familie kan delen, al beseffen ze wel dat het niet makkelijk is voor mij. Mijn schoonmoeder is zelfs bang dat ik binnenkort niets meer met hen te maken wil hebben.

Wordt u als westerling anders bekeken?

Laurens: Ik ga niet zo graag meer naar buiten sinds de inval, en ik durf Russen ook minder aan te spreken vanwege mijn accent. Op de werkvloer bespreken mijn buitenlandse collega’s en ik de politieke actualiteit op fluistertoon in een aparte kamer. Voor mijn job hoef ik niet te vrezen. Mijn baas vermoedt zelfs dat we nog meer lesaanvragen mogen verwachten als deze toestand blijft aanhouden. Veel mensen zullen willen vertrekken, en daar is de kennis van een vreemde taal voor nodig – ook al kost dat een rib uit hun lijf.

Denkt u zelf aan vertrekken?

Laurens: Dat leek eerst niet mogelijk omdat mijn vrouw en dochter geen Nederlands paspoort hebben. Maar op 4 maart heb ik via de Nederlandse ambassade vernomen dat het kan worden omzeild. Voor de toekomst van mijn dochtertje zou ik een vertrek zeker overwegen – ik wil niet dat ze de comeback van de moeilijke jaren 1990 in Rusland moet meemaken. Helaas is dat voor mijn patriottische vrouw alleen een optie als Rusland wordt gebombardeerd of als we straatarm zouden worden.

Tot slot: kunnen de sancties een verschil maken?

Laurens: Het kan twee kanten op gaan. Maar het huidige sanctiebeleid is te extreem en gaat te snel. Daardoor groeit de laconieke houding tegenover het Westen, niet die tegenover de regering. Of dat geldt toch op z’n minst voor ‘analoog kijkend Rusland’, dat alleen maar door het Kremlin gecontroleerde staatsmedia kan volgen. Het enige positieve eraan voor de gewone Rus is dat steenrijke en corrupte oligarchen eindelijk worden aangepakt. Maar tot de sancties concreet effect krijgen, zullen ze eerder averechts werken. Ik keur Poetins acties in Oekraïne volledig af, maar wat meer realpolitiek is toch op zijn plaats om de situatie niet helemaal te laten escaleren.